Minder dan twee jaar na de vorige verkiezingen, is de kans reëel dat de Italianen binnenkort opnieuw naar de stembus trekken. De coalitie van Lega en Vijfsterrenbeweging is immers gevallen. De premier is formeel gezien de niet-partijgebonden Giuseppe Conte, maar in werkelijkheid wordt Lega-leider Matteo Salvini algemeen gezien als het onbetwiste hoofd van de regering. Hij wil zijn groeiende steun in de peilingen kapitaliseren. Zijn beleid van aanvallen op ‘illegale’ migranten en Roma, zijn euroscepticisme en zijn verzet tegen het homohuwelijk worden ondersteund door mediagenieke optredens en initiatieven die de ruimte voor de Vijfsterrenbeweging beperken. De resultaten van de Europese verkiezingen in mei bevestigden de gewijzigde krachtsverhoudingen tussen de Lega en de Vijfsterrenbeweging: sinds de verkiezingen van maart 2018 ging de Lega van 17 naar 34%, de Vijfsterrenbeweging viel terug van 32 op 17%.
Door Giuliano Brunetti, Resistenze Internazionale (Italië)
Salvini heeft de val van de regering uitgelokt. Hij beschuldigde zijn coalitiepartners ervan dat ze hun verantwoordelijkheid niet opnemen inzake de begroting. Daarbij wordt voorzien in drastische besparingen op de uitgaven, het blokkeren van publieke contracten en een aanwervingsstop in de openbare sector, gecombineerd met privatiseringen en een scherpe stijging van de BTW die tegen 2020 23 miljard euro moet opbrengen. Tegelijk wil Salvini vervroegde verkiezingen zodat zijn aanhangers niet de tijd hebben om vast te stellen dat hij als politicus volledig in het neoliberale kader vastzit. Dat maakt dat hij niet in staat is om de confrontatie met de EU aan te gaan. Het maakt ook dat hij het besparingsbeleid doorvoert waar hij beweert tegen te zijn.
De zaken zijn echter niet gemakkelijk voor Salvini. Binnen de Lega is er een scherp conflict tussen een meer populistische vleugel van jonge carrièristen die uit zijn op vervroegde verkiezingen om gebruik te maken van de toenemende steun voor de Lega, en aaan de andere kant een groep van zogenaamd ‘verantwoordelijke’ bestuurders met regeerervaring die bang zijn van het vooruitzicht van instabiliteit. Ze worden vertegenwoordigd door de vice-staatssecretaris Giancarlo Giorgetti en de gouverneur van de noordelijke regio Veneto, Luca Zaia. Salvini moet bemiddelen tussen beide schijnbaar onverzoenbare standpunten. Dit verklaart zijn tegenstrijdige positie op vlak van de regering: Salvini wil de regering weg, maar vreest dat het maneuver zich tegen hem kan keren.
Salvini is niet in staat om antwoorden te geven op economische vragen en heeft haat aangewakkerd en angst gezaaid rond de zogenaamde ‘invasie van migranten’. Hij voedt xenofobie en racisme door bewust hysterie op te wakkeren door te suggereren dat ziekten die ooit uitgeroeid waren nu terugkeren als gevolg van migratie.
De economische achtergrond waartegen nieuwe verkiezingen worden voorbereid, is bijzonder slecht. Volgens de Europese Commissie zal het BBP van het land in 2019 slechts met 0,1 procent groeien. Dit is het slechtste resultaat in de eurozone. Alsof dat nog niet genoeg is, is Italië het enige land in de Europese Unie waar de investeringen in 2019 naar verwachting met 0,3 procent zullen dalen. De werkloosheidscijfers behoren tot de hoogste in Europa met een verdere stijging van 0,1 procent in 2019. Bovendien heeft Italië zich ertoe verbonden om, in overeenstemming met de eis van de Europese Commissie, de overheidsuitgaven met enkele miljarden euro’s te verlagen in het geval het land niet in staat is om de overheidsschuld tegen 2020 te verminderen. Die mogelijkheid is steeds meer een zekerheid aan het worden.
In een poging om de aandacht van de gewone mensen af te leiden van de economische crisis hebben Salvini en de parlementaire meerderheid die de regering van de Conte heeft gesteund, de afgelopen maanden een reeks repressieve maatregelen genomen. Deze maatregen vormen een harde aanval vormen op de collectieve vrijheden van werkenden en jongeren.
Met name het “veiligheidsdecreet” en het “veiligheidsdecreet bis” voeren strenge sancties in tegen iedereen die zich verzet, zelfs passief, tegen de wetshandhaving. Het volstaat nu om deel te nemen aan een wegversperring, om gemaskerd te betogen, of zelfs gewoon om ruzie te maken met een politieagent om gestraft te worden met een gevangenisstraf van maximaal drie jaar. Het ‘veiligheidsdecreet bis’ criminaliseert de redding van vluchtelingen en migranten die de Middellandse Zee oversteken en het werk van NGO’s die beschuldigd worden van mensenhandel. Wie deze mensen redt, riskeert boetes tot 1 miljoen euro.
Deze racistische maatregelen hebben nog niet geleid tot massaal protest in het land. Ze worden verwelkomd door een reactionaire laag van de bevolking, hoewel we moeten benadrukken dat deze laag nog steeds een minderheid is, zelfs indien ze luidruchtig is en oververtegenwoordigd wordt in de media. De realiteit is dat deze onmenselijke wetten de vissers en de Italiaanse kustwacht er niet van weerhouden om de plicht van elke zeeman na te komen om al wie dreigt te verdrinken te redden.
Sinds haar ontstaan in 2009 heeft de ‘Vijfsterrenbeweging’ zich vorogesteld als ‘anti-establishment’. Maar in werkelijkheid heeft de beweging een sleutelrol gespeeld in het behoud van de stabiliteit van het politieke systeem en in het wegnemen van de woede en sociale frustratie van miljoenen werkenden. De beweging werd in de regering gekatapulteerd als gevolg van het failliet van de traditionele partijen. Vanuit de regering slaagt de Vijfsterrenbeweging in de bijna onmogelijke taak om de traditionele partijen opnieuw te legitimeren. Als onderdeel van de coalitie met Lega, heeft de Vijfsterrenbeweging gestemd voor de uitbreiding van de Trans Adriatische Pijpleiding, voor de vernieuwing van de concessies aan de particuliere autosnelwegmaatschappijen en keurde ze de twee veiligheidsverordeningen goed.
Als gevolg hiervan is de partij nu meer en meer in diskrediet geraakt en heeft de heersende klasse geen enkel betrouwbaar instrument meer om de woede en frustratie na een decennium van crisis in te dammen. De Vijfsterrenbeweging is niet langer in staat om de functie te vervullen waarvoor ze werd opgezet.
In deze context lijkt het onwaarschijnlijk, maar niet onmogelijk, dat een overeenkomst tussen de Vijfsterrenbeweging en de voormalig linkse Democratische Partij (PD) leidt tot de vorming van een nieuwe regering zonder verkiezingen. Een dergelijk akkoord zou politieke zelfmoord betekenen, in de eerste plaats voor de Vijfsterrenbeweging, die zijn “anti-systeem”-label helemaal zal verliezen en in plaats daarvan bekend zal staan als de reddingsboei van de gevestigde politiek, een beweging die alles in het werk stelt om de eigen postjes te behouden en de stabiliteit van het systeem te garanderen.
Een regeerakkoord tussen de Vijfsterrenbeweging en de PD zou een enorm cadeau zijn voor de Lega en haar partners. De Lega zou zich kunnen profileren als een oppositiemacht en met een schone lei naar de volgende verkiezingen gaan. Onder druk van Brussel en van dat deel van de elite dat stabiliteit wil onder leiding van president Sergio Mattarella, zou een deel van de heersende klasse in de verleiding kunnen komen om deze kaart uit te spelen om een minimum aan stabiliteit te garanderen zodat de nieuwe begroting door het parlement kan worden goedgekeurd.
Maar dit kortzichtig politiek manoeuvre zou de electorale overwinning van de Lega alleen maar uitstellen. Het kan ook de nog extremere partners van de Lega, zoals de ‘Broeders van Italië’, stimuleren. Met het vooruitzicht van een nieuwe economische crisis, waarbij Italië in het oog van de storm staat gezien de wanhopige toestand van het Italiaanse kredietstelsel, kan de angst voor instabiliteit de Italiaanse en Europese burgerij verleiden tot dit kamikazescenario.
De andere optie die niet kan worden uitgesloten, ook al lijkt het nu nog ver weg, is dat de hele politieke klasse zich tot een “technocratische” figuur wendt om het vuile werk te doen, zoals zij dit in het verleden met de regeringen Dini, Ciampi en Monti deed. Er is geen gebrek aan geschikte kandidaten voor deze taak: Draghi en Cottarelli zijn slechts twee mogelijkheden.
Maar één ding is duidelijk: het parlement dat bij de volgende verkiezingen zal ontstaan, zal gedomineerd worden door het reactionaire blok van Lega en de extreemrechtse partij ‘Broeders van Italië’. We kunnen een afname van de steun voor de Vijfsterrenbeweging en een verdere groei van het aantal onthoudingen verwachten. Een technocratische regering zou zo’n scenario alleen maar uitstellen.
De vorming van een Lega-regering markeert het einde van een historische cyclus. De politieke en sociale gevolgen zijn moeilijk te voorspellen. Berlusconi en zijn partij hebben er 20 jaar over gedaan om hun electorale basis te vernietigen. Ondanks allerlei schandalen bleef hij in deze tijd de hoofdrolspeler van het Italiaanse politieke leven. Na zijn mislukking kon de Democratische Partij tijdelijk profiteren. In amper vijf 5 jaar tijd is de PD ineengestort en verloor het honderdduizenden leden en een organisatorisch erfgoed dat gedurende meer dan 60 jaar was opgebouwd als erfenis van de communistische partij. Door het falen van deze krachten ontstond de Vijfsterrenbeweging, die zich opwierp als de partij van ‘eerlijke’ en ‘gewone’ burgers tegen de corrupte politieke kaste. Het kostte hen ongeveer tien jaar om in de regering te geraken. Het duurde vervolgens slechts een jaar om te vernietigen wat in de tien jaar ervoor was opgebouwd.
Nu bereidt Lega zich voor op een hoogtepunt waarbij het alleen een regering kan vormen. Maar de Lega zal dit doen in een nieuw onhoudbaar politiek scenario dat gedomineerd wordt door economische stagnatie en de voortdurende dreiging van een nieuwe grote recessie. Als er één kenmerk opvalt, dan is het wel de absolute volatiliteit van het kiesstelsel en de dramatische versnelling van het tempo van ontwikkelingen. Fenomenen, trends en ontwikkelingen die in het verleden tientallen jaren nodig hadden om vorm te krijgen, doen dit nu op enkele maanden tijd. Dit is het meest onbetwistbare kenmerk van de huidige situatie.
Het volledig opbreken van het huidige politieke systeem staat op de agenda. Binnen de Democratische Partij probeert voormalig premier Matteo Renzi steeds sneller zijn eigen ‘burgeractiecomités’ als nieuwe nationale partij voor te bereiden. De Vijfsterrenbeweging wordt doorkruist door diepgaande verdeeldheid die nog groter kan worden door de rampzalige staat van dienst van de regering. Het is niet uitgesloten dat een deel van de Vijfsterrenbeweging, onder leiding van Kamervoorzitter Roberto Fico, het ontslag eist van premier Conte en partijleider Di Maio. Als Conte kandidaat is om samen met de Democratische Partij een nieuwe regering te leiden, zal dit de desintegratie van de Vijfsterrenbeweging versnellen.
Forza Italia van Berlusconi werd net getroffen door het vertrek van Giovani Toti, de voormalige woordvoerder van Berlusconi en gouverneur van de regio Ligurië. Dit leidt tot grote veranderingen in centrum-rechts. Alsof de situatie nog niet grotesk genoeg is, dreigen sommige mediafiguren zoals de arrogante rijke ondernemer Flavio Briatore of Emanuele Filiberto di Savoia, de neef van voormalige koning Umberto II, met een politieke loopbaan rond een eigen partij. Ze verklaren dat Italië hen nodig heeft.
De waarschijnlijke overwinning van een reactionair blok in de komende verkiezingen en de vorming van een extreemrechtse regering onder leiding van Salvini en Meloni zijn een groot probleem voor de Italiaanse en de Europese werkenden. Zo’n regering zal de levensomstandigheden van de arbeidersklasse verder aanvallen, zal een barbaars onmenselijk beleid blijven voorstellen en zal migranten nog meer criminaliseren. Het is onvermijdelijk dat een regering die zo rechts is, een rechtse dynamiek in het land zal aanwakkeren. Het aantal gevallen van intolerantie zal toenemen en de neofascistische organisaties zullen groeien.
Tegelijkertijd is het onvermijdelijk dat een dergelijk nachtmerriescenario een deel van de werkenden en jongeren tot actie zal dwingen. Dit proces is nu al bezig. Er gaat geen dag voorbij zonder spontaan protst tegen Salvini waar hij ook opduikt.
Geconfronteerd met de groei van extreemrechts, in de context van de bijna totale ineenstorting van de traditionele politieke partijen van de burgerij, waaronder de zogenaamde anti-establishmentpartijen, zal een klassenbewust deel zich gaan richten op een antikapitalistisch alternatief.
Hoewel het antikapitalistische alternatief momenteel zwak staat, zit in het in de logica van de gebeurtenissen dat nieuwe krachten hun spierballen zullen laten zien. Er zijn jonge activisten in de antiracistische beweging en strijdbare vakbondsmilitanten die tot antikapitalistische conclusies komen. We moeten daar energiek in tussenkomen met een ambitieus programma waarbij we deze nieuwe lagen bijstaan om lessen te trekken uit fouten van het verleden en om tot revolutionaire socialistische conclusies te komen door te bouwen aan een nieuwe kracht van de arbeidersklasse die ingaat tegen de dictaten van de Europese Commissie en het Italiaanse grootkapitaal, en die gaat voor het omverwerpen van het kapitalisme om een democratisch socialistisch Italië te vestigen.
