De nieuwe Europese Commissie onder leiding van José Manuel Barroso zal al herschikt worden vooraleer ze aantreedt. De stemming in het Europees parlement vorige woensdag werd uitgesteld omdat een meerderheid tegen het oorspronkelijke voorstel van Barroso zou gestemd hebben. Het gebrek aan vertrouwen was vooral gericht tegen de Italiaanse commissaris, Rocco Buttiglioni, omwille van zijn reactionaire standpunten over vrouwen, homoseksuelen en migranten. Maar achter deze nieuwe fase van crisis in de EU, zien we ook een enorm zwakke economie in de eurozone en een groeiend ongenoegen tegenover de EU.
Per-Åke Westerlund
De kritiek binnen het Europees Parlement betekent echter geen verandering van het Europees beleid. Als we de vergelijking maken met de verkiezingen in de VS, kan gesteld worden dat de standpunten van Buttiglioni nauwer aanleunen bij die van Bush, terwijl diegenen die hem wilden wegstemmen eerder aanleunen bij Kerry. Maar beiden hebben geen uitweg voor de crisis en willen de arbeiders en jongeren laten opdraaien voor de crisis. Diegenen die vandaag kritiek geven op Buttiglioni hebben veelal nooit enige oppositie getoond tegen privatiseringen of de militaire projecten van de EU.
De crisis rond de Commissie valt samen met een vertrouwenscrisis in het hele project van de EU. De grote thema’s van de EU-leiders – de eengemaakte markt, de euro en de uitbreiding – hebben er niet toe geleid dat de beloofde verwachtingen ingelost werden. Integendeel, ze hebben de huidige economische crisis enkel verscherpt aangezien ervoor gezorgd werd dat regeringen hun nationale economie konden stimuleren.
Vorig jaar was de economische groei in de eurozone lager dan 1% en voor 2004 wordt voorspeld dat de groei lager zal zijn dan 2%.
In plaats van verbeteringen, zijn er aanvallen op de levensstandaard van de arbeiders en in het bijzonder van de gepensioneerden. Er zijn besparingsplannen van de regeringen en een nieuwe golf van patronale aanvallen op de lonen, arbeidsvoorwaarden,… Dit heeft reeds geleid tot uitbarstingen van het ongenoegen in protestacties, zeker in Duitsland en Nederland. In Duitsland hebben de maandagbetogingen en de acties van de arbeiders bij Opel (General Motors) een impact gehad op de angst van zowat alle politici.
Meer van hetzelfde
Het algemene recept van de politici en kapitalisten tegenover de economische crisis is meer van hetzelfde. De toekomstige voorzitter van de Commissie, Barrosso, verklaarde dat “economische hervormingen” zijn belangrijkste opdracht zal zijn. De samenstelling van zijn voorgestelde Commissie vertegenwoordigt een draai naar rechts vergeleken met de vorige commissie. Barroso kreeg lof van de zakenkrant ‘Financial Times’ omdat hij voor de belangrijkste postjes koos voor “vrije markt kandidaten”.
Alle Europese regeringen voeren een zelfde beleid van aanvallen op de arbeiders en hun gezinnen. De vraag is eerder welke rol de EU daarin zal spelen. De voorbije jaren waren er tekenen dat een aantal Europese regeringen meer openlijk afstand namen van de EU. Voor het eerst komt er ook kritiek op de EU van de regeringen in Nederland en Duitsland. Tegelijk hebben zij de EU nog nodig om de Europese industrie te “reorganiseren” – grensoverschrijdende fusies gemakkelijker maken, gemeenschappelijke standaarden en gemeenschappelijke aanvallen op de arbeiders – om zo sterker te staan in de concurrentie met de VS en China. Zelfs de EU-kritische Italiaanse premier Berlusconi is voorstander van een pensioenhervorming op Europees niveau.
Economisch keurslijf
De regels van de monetaire unie hebben de huidige economische crisis versterkt. De Portugese regering, voorheen geleid door Barroso, kwam de regels van het Stabiliteitspakt na en heeft duizenden jobs in de openbare diensten geschrapt. Dat heeft de recessie verscherpt en ertoe geleid dat de openbare diensten meer verlies maakten in plaats van het bedoelde omgekeerde resultaat.
In Duitsland hebben de besparingsmaatregelen van de ‘Agenda 2010’ geleid tot een daling van de binnenlandse vraag met 0,7% dit jaar. Dit kan nog verder dalen met de aangekondigde ontslagen bij Opel en andere bedrijven. Nog belangrijker is de daling van het aantal investeringen. De bedrijfswinsten worden gebruikt voor speculatie of verdwijnen uit het land, ze worden alleszins niet in Duitsland geïnvesteerd. De zwakke groei in het tweede kwartaal was volledig toe te schrijven aan de dalende export. De val van de dollar en de stijging van de olieprijzen hebben er toe geleid dat de Europese Commissie vorige dinsdag haar groeiprognoses moest aanpassen tot een verwachte groei van 2% in 2005.
Voor volgend jaar wordt een groei van het Duitse BNP met slechts 1,5% voorspeld. Ogenschijnlijk is de voorspelde groei van 2,3% in Frankrijk veel beter. Maar de Franse groei is vooral gebaseerd op de variant die financieminister Sarkozy maakt het Amerikaans economisch beleid. De particuliere consumptie wordt sterk gestimuleerd. De voorbije drie jaar zijn de prijzen van huizen met 40% gestegen in Frankrijk. Maar de werkloosheid is er nog steeds onder de hoogste van Europa en de zeepbel in de immobiliën kan niet blijven duren.
Een bijkomend probleem is de gezamenlijke rentevoet in de eurozone opgelegd door de Europese Centrale Bank. Terwijl de Duitse economie nood heeft aan een lagere rentevoet om de economie te stimuleren, heeft de Franse vastgoedsector net als in de VS nood aan een hogere rentevoet. Totnutoe is de ECB erin geslaagd om de spanningen te overstijgen, maar de problemen zullen toenemen.
Zowel de Duitse als de Franse regering proberen een “nationaal profiel” te versterken om jobs (en winsten) te vrijwaren. Sarkozy sprak zich uit tegen een aantal nieuwe EU-lidstaten die te lage belastingen hebben en Schröder stelde dat het overplaatsen van jobs naar het buitenland niet “patriottisch” is. Beide regeringen vragen een gezamenlijk Europees beleid om jobs en nationale bedrijven te verdedigen. Dat zijn elementen waarop nieuwe spanningen en crises kunnen ontstaan.
Hervorming van het Stabiliteitspact?
De Europese Commissie stelt voor om het Stabiliteitspact af te zwakken. Vorig jaar hebben zowel Duitsland als Frankrijk de bepalingen van dat pact genegeerd en een begroting opgemaakt waarbij het tekort meer bedroeg dan 3% van het BNP. Een meerderheid van ministers van Financiën in de EU stemden ervoor om geen boetes op te leggen. Sindsdien werd duidelijk dat Griekenland gedurende jaren een tekort tot 5% kon verborgen houden. Dit jaar worden de regels opnieuw overtreden door Duitsland, Frankrijk en Portugal. Italië en Nederland komen dicht bij een zelfde situatie. Deze trend zal zich verderzetten. Zo leidt de ‘Agenda 2010’ er toe dat de inkomsten voor de gezondheidszorg en de pensioensector afnemen.
Het nieuwe voorstel zou meer ruimte geven aan de regeringen om tot begrotingen in evenwicht te komen, in het bijzonder tijdens een niet nader gedefinieerde periode van “uitzonderlijke omstandigheden.” Landen met een beperktere schuld zullen ook meer tijd krijgen.
Het voorstel heeft geleid tot scherpe kritiek van ECB voorzitter Jean-Claude Trichet. Hij noemde het voorstel “gevaarlijk” en een bedreiging voor de “economische gezondheid” van de eurozone. De Nederlandse minister van Financiën, Gerrit Zalm (VVD), beschuldigde Duitsland ervan dat ze een hogere langetermijnrente opleggen aan de rest van Europa. Zelf is Zalm verantwoordelijk voor een neo-liberale begroting met “structurele hervormingen” (zowel belastingsverlagingen als drastische besparingsmaatregelen). Hiertegen werd recent in Amsterdam nog betoogd door ruim 250.000 mensen.
De Franse regering anderzijds wou het volledige pact opschorten. Frankrijk zal volgend jaar volgens de voorspellingen een tekort kennen van 2,9%, maar enkel dankzij het geld dat komt van het openbare elektriciteitsbedrijf EDF.
De bezorgdheid van de ECB is gegrond. Normaal leidt een begrotingstekort tot hogere rentevoeten, misschien zelfs een vermindering van de waarde van de munt en tot inflatie. In de eurozone moet dit gedeeld worden door alle lidstaten. Waarom zou een lidstaat haar begrotingstekort dan beperkt houden? Natuurlijk zal een begroting uit evenwicht niet ten goede komen aan de arbeiders, maar vooral aan de grote bedrijven en de rijken zoals dit het geval is in VS.
De Lissabon-strategie
Romani Prodi, de aftredende voorzitter van de Europese Commissie, stelde vorige week dat de “Lissabon-strategie” van de EU “een grote mislukking” zou zijn. De plannen van de Europese Top in Lissabon in 2000 waren gericht op massale privatiseringen, dereguleringen en maatregelen tegen de vakbonden. De VS-economie werd als model gebruikt.
Die strategie heeft echter geleid tot enorm verzet en tegelijk ook tot teleurstellende verwachtingen van economische groei. Een rapport van de voormalige premier van Nederland, Wim Kok, toont aan dat slechts 5 van de 25 EU-lidstaten de deadline gesteld in Lissabon behaalden. En dat zijn economisch minder belangrijke landen: België, Oostenrijk, Finland, Zweden en Denemarken.
Gerhard Schröder en de Franse ex-topman van het IMF, Michel Camdessus, zijn de hevigste voorstanders van een herwaardering van de Lissabon-strategie. De website EUobserver.com merkt op: “Het plan van de Duitse kanselier, onder de titel ‘Zeven kansen voor de eengemaakte Europese markt’, roept op voor de volledige liberalisering van de Europese energiemarkt tegen 2007, een sterke samenwerking op vlak van defensie en gemeenschappelijke normen voor verrichtingen met een kredietkaart en bankverrichtingen.”
Daarenboven zitten er nog andere “hervormingen” aan te komen. De regering-Schröder kijkt nog steeds naar de Angelsaksische economieën als een model. “In Duitsland heeft de regering onvoldoende stappen ondernomen om corporate governance te stimuleren net zoals de werking van de kapitaalmarkten, bijvoorbeeld door het stimuleren van hefboomfondsen.” (Financial Times, 23 juli 2004)
In Frankrijk wil de regering 1 miljoen tijdelijke contracten invoeren in de openbare diensten, naast besparingen in de pensioenen en de werkloosheidsuitkering. 10.000 jobs in de openbare diensten moeten verdwijnen. Een andere trend is om delen van de openbare diensten te “decentraliseren” waarbij de regio’s verantwoordelijk worden voor verdere besparingen.
Uitbreiding
De bedoeling van de uitbreiding van de EU is ook duidelijk: “De uitbreiding van de EU en de wetenschap dat er net over de grens arbeiders zijn die de job willen uitoefenen voor veel minder help, werkt duidelijk als een stimulans voor hervormingen”, schreef het blad The Economist recent in een dossier over de EU. Het blad voegde er aan toe: “Er komt daar nog een nieuw element bij met de toetreding van de nieuwe Centraal-Europese landen die angstvallig hun concurrentiele voordelen beschermen: lage lonen, lage belastingen en weinig regulering.”
De werkgeversfederatie in de EU, Unice, benadrukte hetzelfde: “De uitbreiding vormt een gouden kans om de competitiviteit op te drijven.” De EU met 25 lidstaten zal de “competitiviteit van de bedrijven prioritair maken”, zei Barroso toen hij een selectie aan het maken was voor zijn Commissie.
De uitbreiding is een belangrijk argument voor bedrijven die lagere lonen en langere werkweken eisen. De Europese Commissie is nu bezig met het beperken van de Europese regelgeving inzake de maximale arbeidsduur per week, een maatregel die ingevoerd werd in 1993 als antwoord op de vakbonden.
Nieuwe crisis
Het falen om de Commissie van Barroso door het Europees parlement te krijgen, was niet het enige teken van crisis in de EU deze week. Vrijdag kwamen de regeringsleiders van de EU samen in Rome om de nieuwe Europese grondwet te ondertekenen. Die grondwet zal echter mogelijks niet langer standhouden dan oktober 2005, de datum waarop het moet aanvaard zijn door de lidstaten. Er zullen in verschillende landen referenda zijn over de grondwet: Groot-Brittannië, Tsjechië, Denemarken, Frankrijk, Ierland, Luxemburg, Nederland, Portugal en Spanje. Ook Schröder twijfelt over het organiseren van een referendum in Duitsland. Formeel gezien kan één lidstaat de grondwet niet tegenhouden.
In het algemeen wordt het neo-liberaal beleid van de EU beantwoord met een groeiend verzet. Het is een kwestie van tijd vooraleer leidinggevende politici zullen proberen om publiekelijk de schuld voor het beleid af te schuiven op de EU. De regeringen van Duitsland en Nederland geven nu aan dat ze niet langer meer aan de EU willen betalen dan andere lidstaten. Een nieuwe begroting voor 2007 wordt nu voorbereid.
De stemming tegen de EU wordt groter. Volgens een recente peiling stelde slechts 43% van de Europeanen dat ze een positief beeld hebben van de EU. In Duitsland zei slechts 39% dat het land voordeel haalde uit EU-lidmaatschap. Politici die gebruik willen maken van deze stemming, zullen dit wellicht veelal doen op nationalistische basis.
De Europese Unie wordt enkel samengehouden door de gezamenlijke wil van de kapitalisten in Europa om komaf te maken met de sociale zekerheid en een aanval in te zetten op de arbeiders en hun gezinnen. Maar anderzijds is er ook de onvermijdelijke druk van nationale belangen van politici en kapitalisten. Alle elementen in de huidige crisis – het stabiliteitspact, de grondwet, de komende begroting,… – kunnen er toe leiden dat er een Europa komt met twee of drie verschillende kampen en verschillende niveau’s van integratie.
Het enige alternatief op het kapitalistische Europa is een socialistisch Europa dat enkel kan bereikt worden door een gezamenlijke strijd van de arbeidersklasse in heel het continent. De eerste tekenen van gezamenlijke strijd op Europees vlak die er al zijn, zullen het bewustzijn verscherpen en kunnen mee aan de basis liggen van de creatie van nieuwe massale socialistische partijen.
