Brazilië twee maanden nadat Bolsonaro aan de macht kwam

Vakbondsprotest tegen de rechtse regering in februari.

Bijna twee maanden nadat hij aan de macht kwam, heeft Jair Bolsonaro alle ergste verwachtingen met betrekking tot zijn regering bevestigd. Hij heeft oorlog gevoerd tegen de arbeiders, de armen, de vrouwen, de zwarte, inheemse en LGBT-bevolking. Rechten worden afgepakt, democratische vrijheden beknot, het geweld neemt toe en de rijkdom van het land wordt aan de multinationals gegeven. De levensomstandigheden van de overgrote meerderheid van de bevolking wordt er slechter op.

Analyse door Andre Ferrari, LSR (CWI in Brazilië)

Het voorstel rond de hervorming van de pensioenen is voorlopig het hoogtepunt van de reactionaire agenda van de nieuwe regering. Deze wet erdoor krijgen, is het belangrijkste onmiddellijke en strategische doel van Bolsonaro. De vorige president, Michel Temer, is niet zo ver geraakt. Hij was beperkt door de tegenstrijdigheden binnen zijn corrupte regering van coupplegers, maar ook door de druk van de massa’s die bijvoorbeeld in april 2017 tot een algemene staking overgingen.

De huidige situatie is niet meer hetzelfde. De rijken beschikken nu over een extreemrechtse regering die radicaal neoliberaal is, een verkiezingsmandaat kreeg en een zekere sociale basis van steun kon opbouwen. Dit is een zeldzame kans voor de elites en ze willen die niet verliezen. Om deze regering te verslaan, moeten we begrijpen waar haar sociale basis vandaan komt, haar tegenstrijdigheden onderzoeken en deze duidelijk maken.

Valse “nieuwheid” en tegenstrijdigheden

Het is waar dat de verkiezingsoverwinning van Bolsonaro gekenmerkt werd door manoeuvres en repressie, waaronder de gevangenneming van Lula, de kandidaat die vooraan stond in de peilingen en de belangrijkste oppositie vormde tegen Bolsonaro. We zagen ook illegaal gefinancierd nepnieuws op sociale media. Bolsonaro werd in Juiz de Fora neergestoken. Dit verklaart echter niet alles.

De sociale laag die het meest geconsolideerd is ter ondersteuning van Bolsonaro bestaat vooral uit reactionaire elementen van de middenklasse. Die steun is gevoed door een politiek van haat, geweld en reactionaire waarden (elitair, racistisch, seksistisch, LGBTQI+-fobisch, …). Maar de overwinning van Bolsonaro was te danken aan een verbreding van zijn draagvlak, vooral onder delen van de arme bevolking die begrijpelijkerwijs ontevreden zijn over de situatie in het land en aangetrokken werden door het schijnbaar ‘antisysteemprofiel’ van Bolsonaro.

De neergang van de traditionele kapitalistische partij PSDB in een diepe politieke crisis, nog versterkt door de deelname van de partij aan de regering-Temer, maakte een reorganisatie van de rechterzijde op meer extremistische basis mogelijk. De politieke ruimte van de PSDB werd ingenomen door Bolsonaro.

Ter linkerzijde was er geen gelijkaardige herschikking. Links bleef onder de hegemonie van Lula en de PT staan, een partij die gekenmerkt wordt door klassensamenwerking en totale aanpassing aan het politieke systeem. De retoriek van ‘verandering’ met een nadruk op verzet tegen de PT en links, tegen corruptie en voor een ‘ijzeren vuist’ rond openbare veiligheid, liet Bolsonaro toe om zijn basis te vergroten en de verkiezingen te winnen.

Geen blanco cheque voor besparingen

Bolsonaro voerde zijn campagne niet op basis van een neoliberale agenda. Hij ging niet naar meetings om te pleiten voor een verhoging van de minimale pensioenleeftijd tot 65 jaar of het verlagen van pensioenen en uitkeringen voor weduwen. Een stem voor Bolsonaro was niet noodzakelijk een stem voor meer besparingen en voor de pensioenhervorming die nu op tafel ligt.

Een groot deel van de reactionaire agenda van Bolsonaro wordt niet gesteund door de bevolking. Uit peilingen van Datafolha blijkt dat 60% van de bevolking tegen privatiseringen is en 57% verwerpt de hervorming van de arbeidsmarkt, ondanks een leugenachtige campagne dat deze hervorming jobs zou opleveren. Daarnaast is 66% het niet eens met de prioriteiten van het buitenlands beleid waarin Bolsonaro zich vooral op de VS richt. In deze tijden van politieke repressie tegen leerkrachten is 71% voorstander van politieke discussie op school en 54% is voor seksuele voorlichting op school.

De overwinning van Bolsonaro heeft geleid tot heel wat verwarring en een achteruitgang van het bewustzijn. Maar dit is niet onomkeerbaar. De volledige steun van Bolsonaro aan het ultra neoliberale programma van Paulo Guedes was essentieel om de bankiers en grote bedrijven in Brazilië en de rest van de wereld ervan te overtuigen dat deze regering een stabiel instrument van het kapitaal is.

Bolsonaro was aanvankelijk niet het ‘plan A’ van de meest bewuste delen van de Braziliaanse heersende klasse die een meer strategische visie hebben en eerder zouden opteren voor een minder instabiele en onvoorspelbare kandidaat, een kandidaat die meer organisch deel is van de heersende klasse. Maar geen enkele van de meer ‘nuchtere’ burgerlijke kandidaten zou 57 miljoen stemmen halen, zoals Bolsonaro. De heersende klasse paste zich aan de situatie aan en probeert er meteen zoveel mogelijk voordeel uit te halen.

De verwachtingen en illusies in Bolsonaro op vlak van strijd tegen corruptie en voor echte veranderingen, zullen geen stand houden naarmate Bolsonaro een neoliberaal beleid voert. De hoop zal botsen met de werkelijkheid.

Het ritme van dit proces zal afhankelijk zijn van verschillende politieke, economische en sociale factoren, maar vooral van het vermogen van de georganiseerde arbeidersbeweging en alle onderdrukten om initiatieven te nemen. Dit omvat de herschikking van de linkerzijde op een meer strijdbare, radicale en antisysteembasis met wortels in de arbeidersklasse.

Corruptie en problemen voor de overheid

Als politiek fenomeen zonder organische link met de burgerlijke politiek in Brazilië, zorgt het Bolsonaro-isme voor grote instabiliteit en politieke risico’s.

Dit bleek tijdens de eerste crisis binnen de regering die leidde tot het ontslag van minister Gustavo Bebianno, die de verkiezingscampagne van Bolsonaro coördineerde en de vierde meest belangrijke plaats in de regering innam.

Het schandaal van ‘oranje’ kandidaten van de partij van Bolsonaro die publieke middelen naar bedrijven doorsluisden, leidde tot een botsing tussen de clan van Bolsonaro en andere opportunistische politici die deel uitmaken van de basis van de regering.

De val van Bebianno zorgde voor wrijvingen onder de parlementaire basis van de regering. Aan de vooravond van de aankondiging van de pensioenhervorming (waarvoor een twee derde meerderheid nodig is), leed Bolsonaro een eerste nederlaag in het parlement. Het voorstel dat de ‘wet op de toegang tot informatie’ beperkt, werd verworpen. Dit geeft aan dat de regering niet zo gemakkelijk zal kunnen besturen als verwacht.

De corruptieschandalen in de partij van Bolsonaro gaan veel verder dan Bebianno. Er is een onderzoek naar de minister van Toerisme, Marcelo Álvaro Antônio, omwille van betrokkenheid bij het afleiden van middelen uit de kiescampagne in de deelstaat Minas Gerais, in een zaak waarbij zelfs gewapende bedreigingen werden geuit tegen marionettenkandidaten die door de partij werden gebruikt.

Deze schandalen zijn slechts het topje van de ijsberg. Nog voor de inauguratie van Bolsonaro was er het publieke geval van Fabricio Queiroz, chauffeur en veiligheidsman in het kantoor van het toenmalige staatsparlementslid Flavio Bolsonaro. Naast de diefstal van overheidsgeld heeft de zaak Queiroz ook de banden tussen de clan van Bolsonaro en de milities van Rio de Janeiro blootgelegd. Onder degenen die betrokken zijn bij het schandaal in het kabinet van Flavio Bolsonaro bevinden zich de moeder en vrouw van een ex-politieagent die voortvluchtig is vanwege zijn deelname aan de “Crime Office”, een van de gevaarlijkste milities in Rio, die gelinkt wordt aan de barbaarse moord op Marielle Franco, gemeenteraadslid van PSOL.

Met Bolsonaro als president is een nieuwe laag van corrupte figuren en mensen met banden met de wereld van de misdaad en de milities aan de macht gekomen. De nieuwe instabiliteit en explosiviteit die dit veroorzaakt, zal in de toekomst nog scherper zichtbaar worden.

Carrièristen, corruptie en rechtse fundamentalisten

Naast carrièristen en proto-fascistische figuren, zoals de zonen van de president, en een nieuwe generatie beroepspolitici die hun zakken willen vullen, bestaat de regering ook uit andere groeperingen met een mengeling van krachten die niet altijd compatibel zijn met elkaar.

Er is een meer ideologische vleugel die bestaat uit de discipelen van de ex-astroloog Olavo de Carvalho en de rechtse religieuze fundamentalisten. In dit kamp zitten bijvoorbeeld de ministers van Onderwijs (Velez), buitenlandse betrekkingen (Araujo) en gezinnen (Damares).

De minister van Milieu, Ricardo Salles, is een mengeling van een rechtse ideoloog en een pragmaticus in dienst van profiteurs die het milieu vernietigen. Naast hem staat de minister van Landbouw, gekozen door de bazen van de agro-industrie, Tereza Cristina.

Hoewel ze misschien belachelijk overkomen, zijn deze politic zeer gevaarlijk en zetten ze de aanvallen op vrouwenrechten, LGBTQI+-mensen, zwarten, inheemse volken, boeren, studenten en leraren voort. Daarnaast is er de absurde afstemming van Brazilië op de aanvallen van het imperialisme op Venezuela.

Guedes, Moro en de generaals

De meest bewuste vertegenwoordigers van financieel grootkapitaal werken via Paulo Guedes, de super minister van Financiën. Hij is de sleutelfiguur in de regering. Hij is de brug tussen de overheid en de banken en de garantie dat, ondanks de eigenaardigheden, de regering van Bolsonaro betrouwbaar en nuttig is voor de grote bourgeoisie.

Als Guedes niet kan waarmaken wat hij het grote kapitaal beloofd heeft, te beginnen met de pensioenhervorming, kan dit leiden tot een nieuw niveau van crisis en instabiliteit in de regering, wat tot meer verdeeldheid en moeilijkheden zou leiden.

De rol van Sergio Moro als minister van Justitie en Openbare Veiligheid is ook van vitaal belang voor de regering en de belangen van de heersende klasse. De illusies die een groot deel van de bevolking in Sergio Moro heeft als rechter die vocht tegen corruptie en criminaliteit – een totaal verkeerd idee – helpt om verwachtingen te wekken in de regering-Bolsonaro.

Moro negeert de corruptieschandalen in de regering en de familie Bolsonaro. Dat maakt duidelijk dat de illusies wel eens van korte duur kunnen zijn.

Desondanks heeft Moro een belangrijke taak op het gebied van de openbare veiligheid, een sleutelelement was in de campagne van Bolsonaro en een ernstig sociaal probleem. Het zogenaamde “anti-criminaliteitspakket,” dat door Moro wordt verdedigd, vormt een grote stap terug. Het zou, in overeenstemming met de campagnebelofte van Bolsonaro, de politie een vergunning geven om te doden, waardoor de uitroeiing van de arme zwarte jeugd wordt verergerd.

Het voorwendsel van strijd tegen misdaad en georganiseerde misdaad kan de regering in staat stellen de samenleving nog meer te militariseren en de criminalisering van armoede en sociale bewegingen op te voeren.

Samen met Paulo Guedes en Sergio Moro is het andere element dat de regering een steviger basis geeft de groep militaire leiders die zich rond Bolsonaro verzamelen. Er zijn minstens 46 militairen in minstens 21 verschillende delen van de regering. De harde kern van deze militaire vleugel bestaat uit generaals die rechtstreeks vanuit het presidentieel paleis werken: Augusto Heleno, Hamilton Mourão, Carlos Alberto dos Santos Cruz en Eduardo Villas Bôas. Aan hen moeten we nu generaal Floriano Peixoto Neto toevoegen, die Bebianno heeft opgevolgd.

Opgeleid in Haïti

Deze generaals hebben hun ervaring als commandanten van de VN-troepen in Haïti gemeen. Daar maakte het Braziliaanse leger deel uit van de imperialistische wurggreep van de volksopstand midden in een sociale chaos.

Hun aanwezigheid in de regering weerspiegelt de keuze die van de legertop om Bolsonaro onder controle te krijgen en hiermee grotere crises en conflicten door de onverantwoordelijkheid van de president en zijn bondgenoten te voorkomen.

Dit is wat ze probeerden te doen in de zaak-Bebianno, in een poging om de minister op zijn plaats te houden, een crisis te vermijden en de invloed van de zonen van de president in de regering te verminderen. Ze hebben hier echter gefaald.

In het geval van een diepere crisis, die kan leiden tot moeilijkheden voor Bolsonaro om in functie te blijven, dient de aanwezigheid van generaal Mourao als vicepresident als garantie dat er voor de heersende klasse een rechts alternatief bestaat dat nog betrouwbaarder is dan Bolsonaro. Dit is het profiel dat Mourao aan het opbouwen is.

Risico’s en een links alternatief

Met al haar problemen, verdeeldheid en tegenstrijdigheden heeft de regering-Bolsonaro nog steeds de kracht om de Braziliaanse arbeidersklasse aan te vallen en een nederlaag op te leggen.

De belangrijkste en directe taak voor de georganiseerde arbeidersklasse en alle onderdrukte lagen van de bevolking is het organiseren van verzet tegen de aanvallen van de regering en haar bondgenoten in de staat en de lokale overheden.

Deze taak kan echter alleen effectief worden uitgevoerd als er een links alternatief op de crisis wordt gebouwd.

In het geval van een diepere crisis van de regering, die ook het gevolg kan zijn van het verzet van de arbeidersklasse, hebben we al gezien hoe de heersende klasse nieuwe alternatieven kan bouwen binnen het reactionaire kamp, waardoor de Bonapartistische en repressieve elementen die al bestaan kwalitatief worden versterkt.

Eenheid in actie tegen de regering moet worden aangevuld met de opbouw van een nieuwe radicale, strijdbare, antikapitalistische en socialistische linkerzijde die van onderuit wordt opgebouwd.


30 & 31 maart. SOCIALISME 2019: van ongenoegen tot verzet

Hier vind je het programma en praktische info

16 – 18u : Commissie : Extreemrechts: N-VA, Bolsonaro, Trump, Salvini, … Welke verschillen en hoe ertegen strijden? Ingeleid door Geert Cool (woordvoerder Blokbuster)

Delen:
Printen:

Steun ons: plaats uw boodschap in onze mei-editie!

Voorpagina van De Linkse Socialist

Uw boodschap in onze mei-editie