De parlementsverkiezingen van 26 september in Venezuela vonden plaats tegen de achtergrond van een erg gepolariseerde politieke situatie met weinig ruimte voor alternatieven naast aan de ene kant de regering en aan de andere kant de rechtse coalitie van de oppositiepartijen, de Mesa de Unidad (MUD). Het resultaat betekent een stap achteruit vaan Chavez en het vormt een waarschuwing voor de arbeiders en armen.
Als we het referendum over de grondwetsherziening buiten beschouwing laten, is dit de eerste keer sinds de verkiezing van Chavez dat de oppositie nationaal 51% van de stemmen haalt tegenover 49% voor de PSUV van Chavez en haar bondgenoten.
Wij hebben steeds de positieve hervormingen van het regime verdedigd en stelden tegelijk dat het nodig was om een einde te maken aan het kapitalisme en dit te vervangen door een democratische socialistische planning van de economie. We verzetten ons tegen de corruptie en de bureaucratische methoden van het regime. Tijdens deze verkiezingen stelden we dat het nodig is om de pro-kapitalistische rechtse oppositie een nederlaag toe te brengen, we riepen op om die kandidaten van de PSUV te steunen die niet corrupt zijn en die bereid zijn om de belangen van de arbeiders te verdedigen.
Tijdens de verkiezingscampagne maakten zowel de PSUV als de rechtse MUD gebruik van populisme en manipulaties om steun te vinden. Het gewijzigde electorale stelsel was een belangrijk thema in de campagne en was een uitdrukking van de bureaucratische methoden van het regime. De oppositie voerde een “anti-communistisch” offensief en probeerde opportunistisch te kapitaliseren op de zwakheden van de regering. De PSUV deed beroep op al haar krachten om het verloren vertrouwen terug te winnen. Het verlies aan steun was het resultaat van het economisch en politiek beleid van de afgelopen twee jaar.
De regering-Chavez was ook verzwakt als gevolg van de bureaucratisering en de corruptie in de instellingen. Beide factoren hebben de hypocriete en opportunistische MUD de kans geboden om een belangrijke vooruitgang te boeken bij de verkiezingen. Wij hebben de afgelopen jaren steeds gewaarschuwd voor deze bedreiging (onder meer in dit artikel) terwijl andere krachten de situatie in Venezuela steeds rooskleuriger probeerden voor te stellen dan de realiteit.
Bij de verkiezingen waren 17,5 miljoen Venezolanen stemgerechtig. Er was een opkomst tussen de 55% en de 65%. De PSUV hoopte haar tweederdenmeerderheid in het parlement te behouden. Dat zou de partij toelaten om wetgeving of grondwetswijzigingen door te voeren zonder onderhandelingen met de oppositie. Om zo’n meerderheid te behalen, moest de partij 110 van de 165 zetels binnenhalen. De oppositie stelde zich als doel om minstens 56 zetels te halen, waardoor de de gekwalificeerde meerderheid van de PSUV van de baan zou zijn en de regering wel met de oppositie zou moeten onderhandelen.
Uiteindelijk haalde de alliantie van de PSUV met de PCV (de Communistische Partij die één zetel haalde) 98 verkozenen, waaronder drie inheemse leden. De oppositie van de MUD haalde 65 zetels en de PPT nog eens 2. De PSUV won in 18 van de 24 staten, de MUD in zes. In het Latijns-Amerikaanse parlement waarvoor ook verkiezingen waren, haalde de PSUV zeven zetels, de MUD vijf en daarnaast is er een voorbehouden zetel voor een inheems lid.
De Patria Para Todos (PPT) verliet de alliantie van Chavez op een rechtse basis. De slogan van de partij was “noch Chavez noch de oppositie”. Er waren kandidaten in heel het land, vaak in alliantie met kleine sociale bewegingen, partijen en individuen. Eén van de bondgenoten was de Unidad Socialista de Izquerda (USI), een zogenaamd “trotskistische” organisatie onder leiding van vakbondsman Orlando Chirino.
Achtergrond voor de verkiezingen
Het vorige parlement werd in 2005 verkozen terwijl de Oppositie de verkiezingen boycotte. De oppositie stelde dat de voorwaarden niet aanwezig waren om aan de verkiezingen deel te nemen. Hierdoor werd een alliantie gevormd van Bolivariaanse krachten in het parlement. Er was een volledige controle door de PCV (Communistische partij), Podemos (sociaal-democraten), PPT en de MVR (vandaag de PSUV). Zij hadden samen 147 van de 165 zetels in handen. Na verschillende afsplitsingen en individuen die de alliantie verlieten, gingen er daarvan 18 zetels naar de oppositie. Bij de verkiezingen van 2005 kwam slechts 25% stemmen, terwijl dit nu tot 65% was.
In 2006-2009 waren er vier verkiezingen. In 2006 waren er presidentsverkiezingen waarbij Chavez werd herverkozen met 7,2 miljoen stemmen. In 2007 was er een referendum over de grondwetsherziening. Dat was de eerste electorale nederlaag voor Chavez en het zorgde voor een val in de steun voor de regering, de oppositie maakte er gebruik van om zich te versterken. In 2008 waren er regionale verkiezingen en in 2009 een referendum over een grondwetsherziening. Beide verkiezingen werden nipt door Chavez gewonnen. Bij de verkiezingen van 2008 trok de regering haar stemmenaantal terug op tot 6,3 miljoen, de oppositie ging vooruit tot 5,1 miljoen stemmen.
Nu haalde de PSUV 49% van de stemmen of 5,2 miljoen kiezers. De alliantie van de oppositie, de MUD, was goed voor 51% en 5,4 miljoen kiezers. Deze cijfers zijn een uitdrukking van de politieke situatie in Venezuela, maar dit biedt geen volledig beeld van de situatie. Het proces is niet volledig ten einde gekomen en dit is geen geconsolideerde overwinning van de rechterzijde.
De PSUV bleef de belangrijkste politieke partij, maar dit zal niet volstaan om het reformistisch beleid verder te zetten en het “socialisme” via het parlement te bereiken. De steun voor de MUD vanwege de middenklasse, de hogere lagen en een klein deel van de arbeidersklasse en de armen is verre van solide. Het is eerder een uitdrukking van een afstraffing en van protest tegen het regeringsbeleid. MUD is een onstabiele alliantie van verschillende rechtse partijen die het over veel zaken oneens zijn. Deze verkiezingen toonden echter wel aan dat er een dreiging is en dat er een groeiende ontgoocheling is in het regime. Dat maakt duidelijk dat het invoeren van oprecht socialistische maatregelen meer dan ooit dringend is, zoniet kan de rechterzijde haar positie verder versterken.
Hervorming van het kiesstelsel
De rechterzijde zou zonder de hervorming van het kiesstelsel nog sterker naar voor zijn gekomen in het parlement. Dit waren de eerste verkiezingen onder het nieuwe systeem dat werd ingevoerd in 2009. Hierdoor werden de kiesdistricten hervormd waardoor er nog acht regio’s overbleven. In de 24 staten in het land zijn er een vast aantal verkozenen ingedeeld in 87 electorale districten. De proportionele vertegenwoordiging werd aangepast om het kleinere partijen of individuen moeilijker te maken. Het kiesstelsel bevoordeelt het platteland waar de steun voor Chavez groter is.
De 9 staten met de grootste aantallen inwoners omvatten ook de grote steden. Ze zijn goed voor 11,2 miljoen mensen of 67% van de totale bevolking. Deze staten hebben 87 vertegenwoordigers in het parlement of 53% van het totaal aantal parlementsleden. In vijf van deze negen staten won de oppositie die eerder ook al won bij de regionale verkiezingen van november 2008.
De andere 15 staten zijn goed voor 37% van de bevolking (5,8 miljoen mensen) maar 47% van de verkozenen. Het gaat om 78 parlementsleden. Door de kieshervorming werd het aantal zetels in dun bevolkte gebieden relatief gezien opgedreven. Het platteland is goed voor 47% van de zetels, de stedelijke gebieden voor 53%. De oppositie won 68 zetels in 35 meer stedelijke gebieden en 22 op het platteland. Van de 98 PSUV-verkozenen zijn er 21 uit stedelijk gebied en 77 komen van het platteland.
Hypocrisie van de rechterzijde
De rechterzijde heeft een internationale en nationale campagne gevoerd waarbij werd gesteld dat zij een meerderheid van de stemmen haalden maar geen overeenstemmend aantal verkozenen had behaald. Dat is rechtse hypocrisie. Ze vergeten dat electorale veranderingen niet nieuw zijn in Venezuela. Het kiesstelsel is doorheen de geschiedenis telkens aangepast door de machthebbers. Dit gebeurde ook tijdens het 40-jarig bewind van de Accion Democratica (AD) en de christen-democraten (COPEI).
De AD was ooit de belangrijkste politieke kracht in het land, maar in 2000-2006 heeft de partij veel pluimen gelaten. Nu was de AD de belangrijkste kracht binnen de electorale alliantie van de MUD. De partij haalde 23 verkozenen en vormt de sterkste oppositiepartij.
Na 26 september
Het verkiezingsresultaat bevestigt onze analyse van de afgelopen vier jaar. Namelijk dat een socialistische revolutie niet mogelijk met gewoon hervormingen binnen het kapitalisme. De politiek van het Chavisme dat opkomt voor “het socialisme van de 21ste eeuw” staat niet voor een fundamentele omvorming van de samenleving. Het kapitalisme wordt niet omgeworpen en dat maakt dat de revolutionaire beweging van de armen en arbeiders niet tot haar logische conclusies wordt verder gezet.
Wij verdedigen de positieve hervormingen die de massa’s ten goede komen, maar deze hervormingen zullen geen stand houden onder het kapitalisme. Om de verworvenheden te verdedigen en verder te ontwikkelen, is het nodig om met het kapitalisme te breken. Zonder echte democratische arbeiderscontrole op het proces, kunnen bureaucratisering en corruptie zich versterken waardoor de contrarevolutionaire krachten zich hergroeperen en versterken.
Niet alles is verloren, de wereldwijde crisis van het kapitalisme toont aan dat het kapitalisme niet in staat is om haar eigen inherente crisis op te lossen en dat het niet in staat is om in de basisbehoeften van de meerderheid van de bevolking te voorzien. In deze crisis wordt aan de arbeiders gevraagd om te betalen. De wereldwijde crisis leidt niet enkel tot een nieuw stadium van neoliberale aanvallen op de arbeidersklasse, het leidt ook tot massaal verzet tegen het regeringsbeleid en tegen de contrahervormingen in verschillende landen. Nieuwe massabewegingen van de arbeidersklasse staan hierdoor op de agenda.
Ondanks een linkse regering en een hervormingsbeleid, wordt ook Venezuela geraakt door de gevolgen van de wereldwijde crisis van het kapitalisme. De hervormingen volstonden niet om met het kapitalisme te breken. Anderzijds wordt begrepen dat we niet zomaar naar het verleden kunnen teruggaan zoals de oppositie het graag zou hebben.
Chavisme versus oppositie
De politieke krachten van het Chavisme en de oppositie staan voor belangrijke uitdagingen die bepalend zullen zijn voor de toekomst van het Bolivariaanse proces. Het Chavisme heeft als voordeel dat het verenigd is in een partij met een leider, Chavez, die alle interne spanningen overstijgt. Maar dat is geen garantie om splitsingen en afscheuringen te voorkomen.
De PSUV heeft de afgelopen twee jaar aan steun verloren. Een aantal populaire maatregelen konden het tij niet keren. Er was bijvoorbeeld de “goed-leven-kaart” waarbij, via een akkoord met China, goedkope elektrische producten op krediet worden aangekocht door armen. Maar er is heel wat twijfel en pessimisme over de wijze waarop de regering de economie en de recessie aanpakt. Het is niet zeker dat het huidige niveau van steun kan worden behouden of uitgebreid. De armen hebben via kredietsystemen hun schulden opgebouwd, nieuwe kredieten zullen geen blijvende oplossing bieden.
MUD staat evenzeer voor een moeilijke periode. Het is een coalitie van verschillende partijen die elk hun eigen agenda hebben. De eenheid bewaren tegenover de regering zal niet evident zijn. De afwezigheid van een centrale leider tegenover Chavez kan het voor hen moeilijk maken, zeker met het oog op de presidentsverkiezingen van 2012. De basis voor de oppositie is niet solide, heel wat verkiezingsbeloften waren even populistisch als deze van de PSUV en de oppositie zou niet in staat zijn om de beloften tegenover de middenklasse waar te maken, wat haar steun snel kan doen afnemen.
De sterkte van de MUD is dat de alliantie kan inspelen op de zwakheden van de regering. Beide politieke krachten zullen onstabiel zijn en dat kan worden bevestigd indien de arbeidersklasse zichzelf bewust gaat organiseren in een eigen onafhankelijke politieke partij waarmee wordt opgekomen voor een revolutionair en democratisch socialisme.
De politieke situatie in Venezuela zal leiden tot een nieuwe periode van politieke confrontaties waarbij de arbeidersklasse haar zwakheden moet overkomen. De zwakheden en de polarisatie hebben nu een deel van revolutionair links tot ofwel ultralinkse ofwel opportunistische standpunten gebracht. Dat moet worden doorkruist met de opbouw van een krachtige revolutionaire beweging. De perspectieven voor Venezuela zijn niet eenduidig en blijven open. Wat wel vaststaat, is dat de revolutionaire krachten iedere dag opnieuw bedreigd worden. Het falen van de Bolivariaanse revolutie zal ook het falen van de revolutionaire bewegingen in heel wat delen van de wereld betekenen. We roepen alle eerlijke revolutionaire socialistische krachten op om samen de strijd aan te gaan voor een democratisch socialistisch programma waarmee we de dreiging van de contrarevolutie kunnen afslaan.
