Speculanten maken gebruik van de stijgende olieprijzen om op de grondstoffenmarkt miljarden dollars te vergokken. De voorbije twee jaar steeg de vraag naar olie, vooral vanuit China, en de onderbreking van de toevoer vanuit verschillende grote olieproducerende landen, heeft de prijs van olie en gas sterk doen toenemen. De massale financiële speculatie heeft de olieprijs wellicht zo’n 15 dollar per vat doen stijgen. In mei stond de prijs op 40 dollar, eind september reeds op 50 dollar.
Lynn Walsh
De groei in de vraag naar olie komt er voornamelijk door de sterke economische groei in China en in mindere mate in de VS. Terwijl er beperkte reserves zijn op wereldvlak, werd de aanvoer van olie verstoord door een aantal gebeurtenissen.
De bezetting van Irak heeft de olieproductie vanuit dat land drastisch beperkt, van 3 miljoen vaten per dag tot 1 miljoen waarbij er nog geregeld onderbrekingen zijn. Vorig jaar was er een olie-‘staking’ in Venezuela, eerder een lockout van de patroons gericht tegen de regering van president Chávez’s. Poetins krachtmeting met Yukos, de olie- en gasreus van de gevangen genomen Khodorkovski, zorgde voor een daling van de Russische productie. in Nigeria was er een daling door de opstanden in de regio van de Niger Delta. En dan waren er nog de stormen in het Caraïbisch gebied waarbij de productie in de Golf van Mexico gedurende weken beperkt werd met een derde.
Maar er zit meer dan onverwachte onderbrekingen in de productie achter de olietekorten. Gedurende 10 tot 20 jaar hebben de oliebedrijven, ondanks hun massale winsten, geweigerd om serieus te investeren in nieuwe olievelden en in het verfijnen van de capaciteit. Nieuwe grootschalige oliebronnen zijn zeldzaam en recente olievelden zijn duurder om te ontwikkelen. De meeste olievelden bevinden zich in politiek onstabiele regio’s en de bedrijven en investeerders zijn terughoudend om ginder te investeren. Ook op vlak van raffinaderijen en transport is er een achterstand.
De ‘verborgen hand’ van de kapitalistische markt zou volgens burgerlijke bronnen ervoor zorgen dat de prijs bepaald wordt door vraag en aanbod, ook al zijn er soms beperkte fouten. Met de olie en het gas, belangrijke factoren in de wereldeconomie, is er echter al gedurende lange tijd een problematische verhouding tussen vraag en aanbod.
De intensieve uitbating, zonder investeringen, leidt tot problemen die zelfs het productieniveau bedreigen. De grote bedrijven verkiezen speculatie op korte termijn boven ontwikkeling op lange termijn.
In het verleden werd olie voornamelijk verhandeld op een "fysieke" markt. Grote consumenten (bedrijven, luchtvaartbedrijven, brandstofbedrijven,…) kochten hun olie rechtstreeks van de producenten, de grote olie corporaties en nationale oliebedrijven. Recent is er echter een groeiend aandeel dat verhandeld wordt op de "olietoekomstmarkt", een financiële markt.
Daar worden contracten gesloten met opties om olie voor een bepaalde prijs te kopen op een bepaalde datum, meestal tussen een paar weken en vijf jaar in de toekomst. De koper betaalt een garantie voor het contract, wat een deel van de totale prijs omvat. Ze kunnen daarna al dan niet het recht uitoefenen om de olie te kopen op het ogenblik dat bepaald is in het contract.
Met dit systeem zouden de grote oliegebruikers zichzelf kunnen beschermen tegen scherpe prijsveranderingen. De hoge prijzen en de vooruitzichten van nog hogere prijzen bieden echter enorme kansen voor speculanten. Recent werd door grote banken (zoals Barclays), investeringsbanken (zoals Morgan Stanley), hefboomfondsen (geheimzinnige clubs van investeerders) en superrijken massaal gegokt met toekomstige oliecontracten.
Speculatie
Op de oliemarkten worden met de enorme fondsen die aanwezig zijn opties aangekocht voor bijvoorbeeld 1 miljoen vaten aan 45 dollar per vat. Binnen de paar weken, als de optie kan gelicht worden, wordt de olie effectief gekocht en wordt de overeengekomen 45 miljoen dollar betaald. Als echter de prijzen in die tussentijd gestegen zijn tot 50 dollar kunnen de 1 miljoen vaten terug verkocht worden aan 50 dollar. Het is dus niet moeilijk om in te schatten dat grote winsten kunnen gemaakt worden met zo’n speculatie.
Naast de elementen van vraag en aanbod vormt de grootschalige interventie van speculanten een belangrijke oorzaak van de prijsstijging. Als de olieprijzen zakken en de speculanten beslissen hun opties niet te lichten, verliezen ze slechts hun waarborg wat kan gebeuren bij het gokken en niet doorweegt tegenover de winsten indien de prijzen stijgen. Dit alles kan bovendien gebeuren met geleend geld tegen historisch lage rentevoeten.
"Dit is de warmste oliemarkt die ik ooit gezien heb", zegt een verantwoordelijke van een groot oliebedrijf. "Heel wat nieuwe banken komen tussen en deze speculatie verstoort de markt." Een van de betrokken hefboomfondsen, Aspect Capital Management uit Londen, gokt iedere dag voor zowat 250 miljoen dollar op de oliemarkt.
Dat is casino-kapitalisme in volle glorie. Inhalige speculanten strijken kolossale winsten op. Van waar komt de winst en wat hebben ze ervoor gedaan? De onstabiliteit op de markt zal snel leiden tot een stijging van de levensduurte: hogere gas- en elektriciteitsprijzen, duurdere benzine, een stijging van de prijs van een bus- of treinticket,… Vroeg of laat zullen de "marktkrachten" ertoe leiden dat de vraag zal dalen en de olie- en gasprijzen zullen dan scherp dalen. Intussen kan de chaos leiden tot een wereldwijde economische crisis. Onstabiliteit op de financiële markten kan er immers snel leiden tot een crash.
Uitbuiting
Energiebronnen zijn van vitaal belang voor ons sociaal welzijn. Ze zouden niet mogen gecontroleerd worden door de kapitalistische markt, waar de strijd voor winsten en strategische markt steeds de centrale drijfveren zijn. Het uitbaten van olie en gas door kapitalistische machten is steeds gebaseerd geweest op uitbuiting en onderdrukking. Het imperialisme is nooit verlegen geweest om allianties te sluiten met dictators die tot over hun oren betrokken waren in corruptie en bloedbaden. Kijk maar naar Irak, het Midden-Oosten in het algemeen, centraal Azië of Nigeria. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er zo’n onstabiliteit heerst in veel olieproducerende landen.
Arbeiders in Nigeria ondernamen recent een algemene staking omdat ze zelf weinig voordelen genieten op basis van de rijkdom in het land. De bevolking van de Niger Delta, een belangrijke olieproducerende regio, leeft in harde armoede. Shell pompt er massaal veel olie uit de grond voor 2 dollar per vat, wat verkocht wordt aan 36 dollar per vat. Het is dan ook niet te verwonderen dat de productie geregeld verstoord wordt door een groeiende verzetsbeweging.
Socialistische planning
Olie en gas zijn net zoals andere natuurlijke rijkdommen belangrijk voor de mensheid. Het kapitalisme gaat steeds op zoek naar winsten op korte termijn, waarbij niet-hernieuwbare fossiele brandstoffen (olie, gas en kool) aangewend worden zonder na te denken over de effecten op lange termijn. Het verbranden van fossiele brandstoffen is de belangrijkste oorzaak voor luchtvervuiling en de opwarming van de aarde, wat catastrofale gevolgen kan hebben. Maar uiteraard liggen de speculanten in Londen en New York daar niet wakker van. De grote bedrijven investeren slechts minieme bedragen in de ontwikkeling van alternatieve hernieuwbare energiebronnen.
De productie en distributie van energie moet uit de handen van de grote bedrijven worden weggehaald en uit de anarchie van de markt worden weggenomen. Om een economische en ecologische ramp te vermijden, moeten grondstoffen als olie en gas ingeschakeld worden in een globale planning. Zo’n planning moet democratisch verlopen onder controle van de arbeidersklasse en andere onderdrukte groepen, de meerderheid van de bevolking.
Een planning zou ertoe leiden dat de economische behoeften afgewogen worden tegen de ecologische gevolgen op langere termijn. Alternatieve hernieuwbare energiebronnen zouden ontwikkeld worden. Arme landen zouden hun rechtmatige deel van de grondstoffen krijgen waardoor er sneller ontwikkeling zou komen.
Het is duidelijk dat dit onder het kapitalisme niet mogelijk is. Daarom moeten we het systeem veranderen, zowel hier als internationaal. We hebben dringend nood aan socialisme. Een socialistische economische planning onder arbeiderscontrole en arbeidersbeheer. Waar kunnen we beter beginnen dan bij het nationaliseren van de grote oliebedrijven en de banken die aan het gokken zijn met onze toekomst?
