“We zitten allemaal vast in het systeem: werken, slapen, sterven. In de schoolstaking is het anders: hier heb ik het gevoel dat ik nodig ben.”
Deze woorden komen van één van de 15-jarige demonstranten voor het parlement in Stockholm. Voor de 21ste vrijdag op rij wordt daar geprotesteerd voor het klimaat. De schoolstaking is verspreid naar minstens 17 landen. Greta Thunberg, die de beweging begon in de aanloop naar de parlementsverkiezingen afgelopen najaar in Zweden, werd een wereldwijd symbool van een nieuwe en meer radicale klimaatbeweging.
Artikel door Jonas Brännberg, gemeenteraadslid van Rättvisepartiet Socialisterna in Lulea (Zweden)
Het gevoel dat er iets moet gebeuren rond het klimaat, wordt versterkt door de combinatie van steeds meer alarmerende rapporten over milieu en klimaat, samen met een terughoudendheid van gevestigde politici en grote bedrijven om effectief iets te doen hierrond.
Het IPCC (VN Klimaatpanel) wees in een recent rapport op de mogelijkheid van een rampzalige opwarming met 3,5 graden indien de landen hun inspanningen voor het verminderen van de uitstoot niet opvoeren om deze te halveren tegen 2030 en tot zo goed als nul te herleiden tegen 2050. Op hetzelfde ogenblik wijzen nieuwe verslagen op de reeds vernietigende gevolgen van klimaatverandering. Zo is er het recent rapport over het uitsterven van insecten waarmee de voedselproductie wordt bedreigd.
Velen waren geschokt toen de VS, Saoedi-Arabië, Rusland en Koeweit zich op de klimaattop in Polen opstelden als ontkenners van klimaatverandering waarbij ze het laatste IPCC-rapport weigerden te ‘verwelkomen’ en er enkel ‘akte van namen.’ Toen Greta Thunberg op de bijeenkomst sprak – ze was uitgenodigd door de klimaatorganisatie Climate Justice Now – wees ze op de klassenbelangen van deze rijke leiders: “Onze beschaving wordt opgeofferd voor de mogelijkheid voor een zeer klein aantal mensen om door te gaan met het verdienen van een enorme hoeveelheid geld. Onze atmosfeer wordt opgeofferd zodat rijke mensen in landen als de mijne, in luxe kunnen leven. Het is het lijden van velen, die betalen voor de luxe van enkelen.”
In de klimaatdiscussie in Zweden is er veel aandacht voor de temperatuur. Dat kwam na het extreme weer van afgelopen zomer. Toen steeg de temperatuur boven de 30 graden in gebieden boven de Noordpoolcirkel. Er waren zowat 80 vernietigende bosbranden als gevolg van de droogte.
“De uitstootgassen zijn als doping voor het weer. Dit is het resultaat en er komt nog meer.” Dat schreef meteoroloog en klimaatexpert Martin Hedberg. Volgens Hedberg tonen statistieken van de NASA aan dat hittegolven in de noordelijke hemisfeer vandaag 100 keer meer waarschijnlijk zijn dan in de jaren 1950, 1960 en 1970. Daarbij wordt het bovendien een pak warmer.
Niet alleen het klimaat zorgt voor een groter bewustzijn rond milieu en toenemende strijd. Twee belangrijke strijdbewegingen hebben de aandacht gevestigd op de vervuilende mijnindustrie. De blokkade van een nieuwe kalkput in Ojnareskogen op Gotland zorgde ervoor dat het project vorig jaar gestopt werd. De strijd en blokkade van een nieuwe ijzerertsmijn in Gallok, midden in het Sami-land, toonde een groeiende strijdvaardigheid onder de Sami jongeren.
In andere gevallen werden nieuwe mijnen geopend door kapitalistische speculanten. Daarbij werd grond vernietigd voor de komende honderden jaren. Een aantal van deze bedrijven gaat na enkele jaren failliet: de kosten worden naar de gemeenschap doorgeschoven. Er zijn momenteel meer conflicten rond minstens tien nieuwe mijnbouwprojecten. Dit kan in 2019 tot nieuw protest leiden.
Het politieke establishment probeert Zweden voor te stellen als een pionier op vlak van klimaatactie. Als we die bewering van dichterbij onderzoeken, blijft er niets van overeind. Volgens de officiële statistieken nam de uitstoot in Zweden in 2017 met 0,4% toe. Het klimaatdoel van Zweden is niet gebaseerd op wat het aandeel van het land moet zijn in de wereldwijde vermindering van koolstofdioxide. Met de huidige uitstoot zal alles wat het land nog zou mogen uitstoten binnen de zes tot twaalf jaar effectief uitgestoten zijn. Een groot deel van de uitstoot is onderdeel van het neoliberale stelsel van emissiehandel in de EU. Het resultaat is bijvoorbeeld dat olieraffinaderij Preemraffs de operaties in Zweden wil uitbreiden waardoor de uitstoot zou verdubbelen en het bedrijf de grootste bron van uitstoot in het land wordt. Dit wordt niet in vraag gesteld bij de milieuvergunning voor het bedrijf, de uitstoot wordt immers ‘beheerd’ door de neoliberale handel in uitstootrechten.
De groene partij in Zweden is volkomen verantwoordelijk voor dit stelsel van ‘greenwashing.’ De partij zit mee in de regering. De dubbele opstelling van de regering werd vorig jaar helemaal duidelijk toen beslist werd om de uitstoot van koolstofdioxide tot nul te herleiden in 2045. De nieuwe regering die in januari aantrad na vier maanden van politieke crisis na de verkiezingen, kwam met een variant van Macron’s ‘klimaatbeleid’ waarbij de klimaatkosten naar de werkenden worden doorgeschoven met hogere taksen, terwijl de grote bedrijven enkele voordelen krijgen.
De kloof tussen wat nodig is en de ontoereikende en onrechtvaardige maatregelen van het establishment is bijzonder groot. Dit kan overigens in de kaart spelen van rechtse ontkenners van klimaatverandering. Het leidt tot de frustratie die Greta Thunberg in elk interview naar voren brengt: waarom behandelen de politici de klimaatcrisis niet als de crisis die het is?
Dat inzicht maakt dat de jongeren vandaag zich niet laten tevreden stellen door lege beloften door de kapitalistische elite. “We zijn hier niet gekomen om de wereldleiders te smeken of ze zich (om ons) willen bekommeren. Jullie hebben ons in het verleden genegeerd en jullie zullen ons weer negeren. We zijn hier gekomen om jullie te laten weten dat verandering eraan komt, of jullie dat nu leuk vinden of niet. De echte macht behoort toe aan het volk. Aangezien onze leiders zich als kinderen gedragen, moeten wij de verantwoordelijkheid opnemen die zij al lang geleden hadden moeten opnemen,” zei Greta Thunberg op VN-klimaattop in Katowice.
Momenteel zijn de schoolstakingen uitgebreid tot 108 steden in Zweden. In de meeste gevallen zijn het kleine acties. Een andere uitdrukking van een meer strijdbare klimaatbeweging in ‘Extinction Rebellion’, een reactie op de massale uitroeiing van soorten. De actiegroep heeft met directe actie straten en een steenkoolcentrale geblokkeerd.
De traditionele milieubeweging is in rep en roer over de alarmerende situatie. De bekendste klimaatwetenschapper van het land, Johan Rockström, was op de klimaattop van Parijs in 2015 nog optimistisch: “Een nieuwe wind waait door de wereld als het gaat om onderhandelingen en acties voor duurzaamheid, het beheer van onze planeet, ons klimaat en onze ecosystemen.” (Sydsvenskan 15.12.2015). Drie jaar later moet hij het hebben over het falen van de politieke leiders en de groeiende invloed van rechtse ontkenners van klimaatverandering. “Simpel gezegd zijn er te veel verliezers in het liberale markttijdperk.” (DI 15.12.2018).
Radicalere leden van de groene partij, zoals Carl Schlyter, hebben de partij verlaten uit protest tegen de steun van de partij voor een regering die de kloof tussen arm en rijk verder laat toenemen en die bovendien de kost van klimaatacties naar de werkende klasse doorschuift. “Als we vier jaar in de regering blijven op basis van het beleid dat nu beslist is, dan zullen we uit het parlement verdwijnen. Dat zou nog aanvaardbaar geweest zijn als we daarmee de planeet hadden gered. Maar dit regeringsakkoord zal de uitstoot niet verminderen tot wat nodig is.”
Op basis van de nieuwe bewegingen zijn er nu plannen voor grote klimaatacties. Op 1 februari is er een actiedag van alle groepen van ‘FridaysForFuture’ in alle noordelijke landen. Dit wordt gevolgd door de globale schoolstaking van 15 maart. Die actiedag kan de werkenden tonen wat nodig is om de kapitalistische leiders te bestrijden. In april komen er nog actiedagen en is er een wereldwijde actieweek van Extinction Reellion. Een ander initiatief dat aan belang kan winnen, is #EarthStrike. Dat initiatief pleit voor een wereldwijde algemene staking op 27 september met voorbereidende actiedagen op 27 april en 1 augustus .In tegenstelling tot veel andere klimaatacties benadrukt #EarthStrike dat het belangrijk is om op lokaal vlak samen te werken met vakbonden en andere organisaties van de arbeidersbeweging. “Tot de regeringen en bedrijven verantwoording afleggen aan de bevolking, weigeren we deel te nemen aan het systeem dat hun zakken vult. Er zullen geen banken, kantoren vol bedienden, scholen vol kinderen, zijn tot onze eisen worden ingewilligd.”
Een belangrijke stap vooruit de afgelopen jaren was het toenemend gebruik van methoden van de arbeidersbeweging in de strijd. We zagen dit met stakingen en blokkades. Deze methoden versterken ook het inzicht in het feit dat de werkende klasse een cruciale rol speelt in maatschappijverandering.
Veel bewegingen zijn nog erg los georganiseerd. Dat kan een voordeel zijn op een ogenblik dat bureaucratische leiders, bijvoorbeeld in de vakbonden, de neiging hebben om bewegingen van onderuit af te remmen. Maar het gebrek aan democratische organisatie in de vorm van bijvoorbeeld grootschalige vergaderingen, verkozen vertegenwoordigers, … kan er ook toe leiden dat bewegingen gekaapt worden door zelf aangestelde leiders. Bovendien beperkt het de ruimte voor discussie over hoe we de strijd kunnen vooruit brengen en wat het uiteindelijke doel is.
In de klimaatbeweging is er een strijd tussen de ideeën die decennialang dominant waren, waarbij het vooral ging om de ‘macht van de consumenten’, en de steeds meer duidelijke realiteit dat onze individuele keuzes niet volstaan om de planeet te redden. Zolang we in een kapitalistische economie leven, waarbij alles in dienst staat van de belangen van enkele grote bedrijven en hun eindeloze winsthonger, is er geen oplossing mogelijk.
Het ontbreekt nog aan een link tussen het groeiende inzicht in het falen van het kapitalisme om de klimaat- en milieuproblemen aan te pakken aan de ene kant en de nood aan een andere, democratisch socialistische samenleving, aan de andere kant. In zo’n samenleving moet de controle op de economie en de grote bedrijven in handen van de bevolking komen, zodat de samenleving democratisch kan gepland worden volgens de behoeften van mens en milieu.
Het is een uitdaging voor socialisten om de klimaatbeweging te verbinden met andere sociale bewegingen en vakbonden, waarbij we iedereen ervan overtuigen dat niet ‘wij’ het probleem zijn, maar dat het kapitalistisch systeem aan de basis van alle problemen ligt. Voor marxisten is het belangrijk om niet vanop de zijlijn te zeggen wat nodig is, maar om helemaal deel te zijn van bewegingen en acties. Het is door strijd dat de klimaatbeweging breder kan worden en vakbonden en andere sociale bewegingen kan meetrekken.
Onder het kapitalisme zal echte klimaatactie steeds botsen op de winsthonger van de kapitalisten, kapitalistische handelsovereenkomsten, neoliberale begrotingsmaatregelen, valse oplossingen zoals emissiehandel en investeringsstakingen als de kapitalistische winsten en invloed bedreigd worden. We moeten de beweging versterken met een socialistisch overgangsprogramma dat de grote investeringen en vereiste planning voor een duurzame samenleving verbindt met de democratische controle en bezit van de banken en andere sleutelsectoren.
In de ‘perfecte storm’ van ecologische, sociale, politieke en economische crisis waarmee het kapitalisme vandaag geconfronteerd wordt, zal er een herleving van socialistische ideeën zijn, een inzicht dat we de controle en het bezit van de banken en strategische bedrijven uit handen van de kapitalisten moeten halen om een democratisch geplande transitie naar een duurzame socialistische samenleving mogelijk te maken.
