Begin september bracht Eric Byl, algemeen secretaris van LSP, een bezoek aan onze kameraden in Kazakstan met het oog op een aantal politieke discussies over de situatie in dat land en onze werking. De voorbije weken is hij naar aanleiding van dit bezoek in een aantal afdelingen van LSP gaan spreken over de situatie in de voormalige Sovjetunie 15 jaar na de val van het stalinistische systeem daar. We publiceren een samenvatting van zijn toespraak op een provinciale vergadering van LSP in Antwerpen.
"Bij de voorbereiding van mijn bezoek aan Kazakstan, waren we erg voorzichtig geweest. Sinds 1996 bracht geen enkele vertegenwoordiger van het CWI nog een bezoek aan het land en enige voorzichtigheid leek wel aangewezen aangezien in de jaren ’90 verschillende leden van onze organisatie in de gevangenis belandden omwille van hun politieke activiteiten. Zo werd in 1996 een leidinggevende kameraad opgepakt naar aanleiding van een staking in zijn fabriek gearresteerd en in de gevangenis mishandeld, zo werd hij gedrogeerd om zo opgevoerd te worden als een verwilderde figuur.
"Kazakstan is een enorm uitgestrekt land, het heeft een oppervlakte dat 5 keer zo groot is als Frankrijk maar het telt slechts 15 miljoen inwoners tegenover 58 miljoen in Frankrijk. De hoofdstad Alma Ata is een erg groene stad waar er bovendien weinig hoogbouw is. Het land is enorm rijk op vlak van grondstoffen, er zit olie en gas waarbij er enkel in het Midden-Oosten meer bodemrijkdommen aanwezig zijn.
"In de jaren ’50 en ’60 werd onder het stalinisme geprobeerd om de regio te bevolken, en dit door verplichte verhuizingen. Na de val van het stalinisme begin jaren ’90 leidde dit aanvankelijk tot een exodus in Kazakstan. Waar er in 1990 nog 19 miljoen inwoners waren, is dit aantal momenteel gedaald tot 15 miljoen. Dat is vooral het gevolg van het wegtrekken van niet-Kazakstanen, het aandeel van de Kazakstanen in de bevolking is toegenomen van 30% in de jaren 1980 tot 45% vandaag.
"Bij de herinvoering van het kapitalisme was er ook in Kazakstan een laag bureaucraten vanuit de KP die zichzelf omvormde tot kapitalisten. Hetzelfde zagen we in Rusland waar bureaucraten als Yeltsin (de voormalige burgemeester van Moskou) zichzelf opwierpen als nieuwe kapitalistische figuren. In Kazakstan wierp de algemeen-secretaris van de Communistische Partij zich op als nieuwe heerser. Dat was Nazarbayev, die tot op vandaag president is.
"Nazarbayev heeft geprobeerd om het land zoveel mogelijk uit te verkopen aan allerhande multinationals. In de VS loopt er nog een proces tegen Texaco naar aanleiding van het omkopen van het Kazakstaanse regime. In België is vooral de vroegere aanwezigheid van Tractebel in Kazakstan bekend, ook de toenmalige premier Dehaene liep erg hoog op met die aanwezigheid en hij bracht zelfs een bezoek aan het land.
"Nazarbayev en zijn familie controleren vandaag zowat 80% van de economie en controleren ook de politieke kringen. Er zijn een 8 geregistreerde politieke partijen in het land. De grootste partij, "Vaderland", is de partij van de president. De tweede partij, "Allen Samen", is de partij van de oudste dochter van Nazarbayev die getipt wordt als kanshebber om haar vader op te volgen. De derde partij, "Democratische Keuze", wordt geleid door de schoonzoon van Nazarbayev en komt op voor een radicaler neo-liberaal beleid. Verder zijn er nog een boerenpartij en twee partijen van oligarchen. De twee ‘communistische’ partijen zijn niet bepaald links te noemen. De officiële communistische partij, waarvan Nazarbayev vroeger algemeen-secretaris was, vormt momenteel een alliantie met de ultra-liberale partij ‘Democratische Keuze’. De Communistische Volkspartij riep bij de vorige verkiezingen op om voor Nazarbayev te stemmen…
"Economisch is de situatie in Kazakstan iets beter dan in de meeste andere ex-Sovjetstaten. De enorme bodemrijkdommen leiden ertoe dat er een gemiddeld jaarlijks inkomen van 7.000 dollar per persoon is, enkel de Baltische staten en Rusland doen het beter in de voormalige Sovjetunie. In de buurlanden Turkmenistan, Tadzjikistan, Oezbekistan en Kirgizië bedraagt het gemiddeld jaarlijks inkomen 1.000 à 1.500 dollar per persoon.
"De verdeling van de rijkdom is echter iets anders. 26% van de bevolking in Kazakstan leeft onder de armoedegrens. Er is een erg scherpe tegenstelling tussen de rijke toplaag en de armste lagen van de bevolking. Er zijn bvb nog openbare ziekenhuizen die goedkope gezondheidszorg aanbieden, maar naast de hopeloos achterhaalde overblijfselen van de Sovjetunie, zijn er ook nieuwe private ziekenhuizen waar de beste dokters werken en waar er moderne apparatuur is, maar waar de prijzen eveneens ‘modern’ zijn. In de private ziekenhuizen zijn de prijzen niet vergelijkbaar met wat in West-Europa betaald wordt, maar eeder met wat in de Verenigde Staten betaald wordt.
"Op vlak van onderwijs zien we hetzelfde. Er zijn een aantal scholen die officieel gratis zijn, maar er is ook een elite-universiteit in Alma Ata, de enige unief waar je een diploma kunt krijgen dat iets waard is, waar een inschrijvingsgeld moet betaald worden van 7.000 dollar per jaar. Een gemiddelde arbeider verdient echter maar 200 dollar per maand.
"De huurprijzen maken duidelijk wat het enorme verschil is tussen het kapitalisme en het regime in de vroegere Sovjetunie. In de Sovjetunie was bepaald dat maximum 10% van het inkomen aan huur mocht uitgegeven worden, in Kazakstan was dat zelfs maar 2%. Met een gemiddeld inkomen van 150 Roebel werd dus slechts 3 Roebel huur per maand betaald. Vandaag is het gemiddeld inkomen hoger, zo’n 200 Dollar, maar de huurprijzen zijn niet langer aan het inkomen gebonden. Nu betaal je al snel 50 dollar huur per maand.
"De economische situatie maakt dat er weinig vertrouwen is in de politieke heersers. Bij de laatste verkiezingen kwam dat ongenoegen en wantrouwen tot uiting in het feit dat slechts 15% ging stemmen. Bovendien werden opmerkingen gemaakt over het feit dat het elektronisch stemmen niet waterdicht was waardoor het regime kon nagaan wie voor welke partij had gestemd.
"Er is strijd in een aantal bedrijven. Het bekendste voorbeeld was de strijd bij Samsung in Ust-Kamenogorsk waar een jaar lang gestaakt werd tegen het ontslag van alle vakbondsafgevaardigden. Die strijd was belangrijk omdat na de val van het stalinisme heel wat nieuw opkomende strijdbare vakbondsleiders door het systeem werden omgekocht, wat bij Samsung niet het geval was. Daar was er een eigen strijdbare vakbond van de werknemers die niet opgekocht was door het regime.
"Een groot deel van Kazakstan bestaat uit landbouwgrond. In de Sovjetunie was die grond collectieve eigendom van ofwel de staat (sovchozen) of de boeren (kolchozen). Nu wil Nazarbayev de grond volledig privatiseren waarbij hij stelt dat de boeren hun eigen grond kunnen kopen. Maar in het verleden hebben we gezien tot wat dit leidt: tot het opkopen van de grond door een aantal grootgrondbezitters. Dat was bvb het geval in Mexico waar in de jaren 1990 de gecollectiviseerde grond "verdeeld" werd en opgekocht werd door grote bedrijven.
"De problemen op het platteland kunnen basis vormen voor de ontwikkeling van een sterkere islamitische beweging. Vandaag staat die nog erg zwak, ondanks de politieke situatie in nabije landen als Afghanistan of Pakistan.
"De linkerzijde staat vandaag nog vrij zwak in Kazakstan. Er wordt ondergronds gewerkt, waardoor er een lager ritme van activiteiten en politieke vorming is. In de meeste steden zijn er kleine groepjes van oude stalinisten, zo is er de ‘Marxistisch-leninistische fractie’ dat op haar nationaal congres een 20-tal aanwezigen had en waar de enigen onder de 50 jaar onze leden waren die als waarnemer aanwezig waren. Wij zijn de enige linkse organisatie in Kazakstan met jongeren. Er zijn afdelingen in alle belangrijke steden, maar de politieke repressie maakt het moeilijk om veel activiteiten aan de dag te leggen.
"Om de werking van onze kameraden in Kazakstan te ondersteunen was het belangrijk dat ze een lid van een ander land op bezoek kregen. Dat biedt de mogelijkheid om op basis van de gezamenlijke ervaringen beter voorbereid te zijn op de komende periode."
