Het was opmerkelijk: na de coalitievorming in Zelzate waar SP.a en PVDA een bestuur vormen, weerklonk van de rechterzijde plots het verwijt dat het cordon sanitaire was doorbroken. Werkgeversfederatie VOKA riep op om niet met het nieuwe bestuur samen te werken. N-VA, dat nooit enthousiast was over het cordon sanitaire, had het plots over een gebrek aan “democratische hygiëne.” Wat zit hier achter?
Artikel door Geert Cool, woordvoerder Blokbuster
Wat is het cordon sanitaire?
Het cordon sanitaire is een afspraak tussen de gevestigde partijen om niet met het Vlaams Blok, de voorloper van het Vlaams Belang, in coalitie te gaan. Het eerste voorstel rond een cordon sanitaire kwam er in 1989, na de doorbraak van het VB in de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen. Het akkoord hield echter niet lang stand: nadat de VU er de stekker uit trok volgden CVP en PVV. Pas na zwarte zondag 1991 – en vooral na het massale spontane protest tegen racisme dat daarop volgde – kwam het in november 1992 tot een afspraak tussen de verkozen partijen in de Vlaamse Raad, voorloper van het Vlaams Parlement, om geen coalities met het VB te vormen. Dat was het cordon sanitaire, een term die in 1989 door onderzoeksjournalist Hugo Gijsels naar voor werd geschoven en nadien overgenomen werd door Jos Geysels (Agalev) die aan de kar trok om tot een cordon sanitaire te komen.
Wij namen steeds een standpunt in dat vertrekt van verzet tegen bestuursdeelname door extreemrechts. Als het aan de macht is, kan extreemrechts een deel van zijn haatpolitiek proberen te realiseren. Het versterkt bovendien het zelfvertrouwen van allerhande neofascistische bendes die niet aarzelen hun zelfvertrouwen in vuistslagen en ander geweld om te zetten. Maar tegelijk merkten we toen reeds op dat we voor de strijd tegen extreemrechts niet op de gevestigde partijen kunnen vertrouwen. Het cordon sanitaire biedt geen antwoord op de voedingsbodem van extreemrechts, maar er is verzet nodig tegen elke versterking van extreemrechts. De logische conclusie is dat we zelf ons antifascistisch verzet moeten organiseren en doorheen onze mobilisaties alternatieven naar voren schuiven.
Met Blokbuster speelden we een actieve rol in de antiracismebeweging van de jaren 1990. We richtten ons daarbij niet op de gevestigde partijen, maar op jongeren en werkenden. Blokbuster was een instrument voor veel antiracisten, vooral jongeren, om de spontane golf van woede tegen extreemrechts een georganiseerde uitdrukking te geven. We vertrokken van wat nodig is om de voedingsbodem van extreemrechts te bestrijden: een antwoord op de sociale tekorten die openheid creëren voor verdelende retoriek. Vandaar onze nadruk op slogans als ‘Jobs, geen racisme’ en arbeidsduurvermindering om het beschikbare werk te verdelen in plaats van de werkende bevolking te laten verdelen.
De sterke antiracistische beweging begin jaren 1990 speelde ongetwijfeld een belangrijke rol in de totstandkoming van het cordon sanitaire in 1992. Tegen de achtergrond van een beweging was het vormen van een coalitie met extreemrechts een groot risico: het kon protest opwekken dat verder ging dan wat de antiracistische beweging toen betekende. De erfenis van de antiracistische beweging speelde mee in het overeind houden van het cordon sanitaire de afgelopen jaren. Zonder sterke antiracistische mobilisaties vandaag, worden stappen gezet om daar verandering in te brengen.
Waar het De Wever om te doen is…
Het is opmerkelijk dat de politieke rechterzijde vandaag plots een andere inhoud geeft aan het cordon sanitaire, door N-VA omgetoverd tot de term ‘democratische hygiëne’. Het cordon sanitaire was steeds gericht op de strijd tegen extreemrechts. Maar zoals wel meer gebeurt, probeert rechts iets te recupereren om er meteen een andere inhoud aan te geven. Het doel is wellicht niet zozeer om coalities met PVDA te vermijden, maar wel om de deur open te zetten voor samenwerking met het VB of toch minstens delen van die partij. Strateeg De Wever probeert uit elke stap van zijn tegenstanders voordeel te halen.
Pogingen om na de gemeenteraadsverkiezingen het cordon sanitaire tegen extreemrechts te breken, botsten op de ranzigheid van Guy ‘chocomousse’ D’Haeseleer. Samenwerking met de Chinese spion Dewinter in Antwerpen is evenmin aan de orde van de dag. Niet alleen zijn er opmerkelijke internationale contacten, maar vooral de tanende ster van Dewinter in Antwerpen zelf speelt een rol. Bovendien zou een coalitie met Dewinter in Antwerpen de federale regeringsvorming volgende zomer nog moeilijker maken.
Tegelijk zijn er wel deuren op een kier gezet. Grimbergen was daar een voorbeeld van: de lijst ‘Vernieuwing’ van ex-VB’er Bart Laeremans gaat er in coalitie met N-VA en VLD. Een gemeenteraadslid dat actief is als personeelslid van het VB zal als onafhankelijke zetelen om de coalitie aanvaardbaar te maken voor de nationale VLD-leiding. In het Oost-Vlaamse Lede waren er voor de verkiezingen gesprekken tussen CD&V en de lokale VB-afdeling die onder een andere naam naar de verkiezingen trok om een coalitie mogelijk te maken. Het resultaat draaide echter anders uit. Daarnaast zijn er natuurlijk ook nog de ex-VB’ers die in grote groep de overstap naar N-VA maakten en daar met open armen ontvangen werden. Destijds werd de discussie over het cordon sanitaire aan het racistische 70-puntenprogramma van het Vlaams Blok opgehangen. Eén van de auteurs van dat programma, Karim Van Overmeire, is nu een N-VA-politicus in Aalst. Nog recenter was er de ophef rond de extreemrechtse groep Schild & Vrienden waarvan heel wat leden actief waren bij N-VA. Leden van die groep die mediabelangstelling kregen, werden van de kieslijsten gehaald maar niet uit de partij gezet. Zo ver gaat de ‘democratische hygiëne’ binnen N-VA blijkbaar niet…
Bij N-VA wordt de deur voor extreemrechts dus opengehouden. Dat is niet verwonderlijk. De Wever komt uit de traditie van de VU, die in 1989 de stekker uit het eerste voorstel tot cordon sanitaire trok. Toen de N-VA na de splitsing van de VU wel erg klein was, sprak De Wever met Dewinter over samenwerking om uit het isolement te geraken. Het kwam niet zo ver, maar het geeft wel aan dat samenwerking met extreemrechts niet uitgesloten wordt.
Na de gemeenteraadsverkiezingen is het duidelijk dat de politieke kaarten mogelijk niet gemakkelijk zullen vallen in mei 2019. De Zweedse coalitie behoudt in Vlaanderen wel een meerderheid, maar die is een pak kleiner dan in 2014. Bovendien stelt zich voor de rechtse regering een probleem in Brussel en Wallonië waar de MR verloor en mogelijke extra coalitiepartner CDH het evenmin goed deed. Het maakt dat De Wever verschillende opties openhoudt. Vandaar zijn verklaring dat de ‘oorlog met links’ hem zo moe maakt en de opening richting groene partij. Maar om meer kaarten te kunnen spelen, is een verdere afbrokkeling van het cordon sanitaire eveneens nuttig vanuit het oogpunt van de N-VA. Al is het maar om de mogelijkheid van een coalitie met extreemrechts te gebruiken als argument om andere coalities te forceren.
Wat heeft dit met Zelzate te maken?
Eigenlijk niet veel. Behalve dat de N-VA bij elke zet door politieke tegenstanders nagaat wat het daar zelf kan uithalen. Het bestuursakkoord in Zelzate, waar we later deze week uitgebreid op terugkomen, omvat enkele belangrijke, maar beperkte sociale hervormingen. Er is zoals De Standaard opmerkte geen sprake van een “systeemswitch.” Een aantal belangrijke eisen van de arbeidersbeweging – zoals arbeidsduurvermindering voor het gemeentepersoneel – zijn bijvoorbeeld niet opgenomen. Maar zelfs de minste hervorming wil rechts meteen afblokken. Zo worden meer verregaande hervormingen meteen als helemaal ‘onrealistisch’ voorgesteld. Tegelijk wordt de Zelzaatse coalitie op wel erg kunstmatige wijze gebruikt om verder aan de poten onder het cordon sanitaire te zagen.
In de discussie over de strijd tegen extreemrechts is de kwestie van progressieve besturen wel belangrijk. Waar de linkerzijde op een offensieve wijze de hoop op positieve verandering kan organiseren en richting geven, wordt de ruimte voor de extreemrechtse wanhoop kleiner. Daarbij moet wel gewaarschuwd worden: waar links voor een test geplaatst wordt en faalt, kan extreemrechts versterkt terugkomen. Dat zien we momenteel in Latijns-Amerika na het falen van Chavez, Lula en co. Wij willen de strijd voor hervormingen versterken, maar zonder illusies in het karakter van dit systeem. Het kapitalisme zal steeds proberen terug te pakken wat de arbeidersbeweging afdwingt: om tot blijvende hervormingen te komen is een breuk met het besparingsbeleid en met het systeem nodig. Daarom koppelen wij de strijd voor hervormingen steeds aan een programma van socialistische maatschappijverandering. Een breuk met het besparingsbeleid kan de arbeidersbeweging enkel bekomen door een krachtsverhouding uit te bouwen. Langs onze kant gebeurt dat niet via politieke spelletjes, zoals N-VA nu doet rond de Zelzaatse coalitie, maar door actieve mobilisatie en zo breed mogelijke betrokkenheid van onderuit.
