Private markt faalt – energie moet in publieke handen!

Elektriciteit steeds duurder, maar geen garantie op dienstverlening

Foto: Flickr/nathanchantrell

Het is niet helemaal uitgesloten dat u dit artikel bij kaarslicht leest nadat de elektriciteit is afgeschakeld. De kans dat dit in november gebeurt, is uiteindelijk erg beperkt. Maar door het falend beleid was er wel nood aan een afschakelplan. Het potentiële stroomtekort is de zoveelste episode in de reeks ‘falen van Michel 1’. Het jarenlange laissez-faire beleid waarbij grote energieproducenten en distributeurs deden wat ze wilden – met name winst maken – heeft niet gezorgd voor energiezekerheid of een duurzaam energiebeleid. De winsten gingen naar de grote bedrijven, de gevolgen van hun falen zijn voor de gemeenschap.

Artikel door Arne (Gent) uit maandblad ‘De Linkse Socialist’

Chaos op de energiemarkt

De energieproductie in ons land is altijd in private handen geweest. Vanuit drie regionale energiebedrijven, waarvan S.E.E. (opgezet door de Generale Maatschappij) de grootste was, werd in 1956 EBES opgezet. De andere grote elektriciteitsproducenten, Intercom en Unerg, waren via grote aandeelhouders als de Generale Maatschappij, de Groupe Bruxelles-Lambert en Albert Frère nauw met elkaar verweven. In 1990 fusioneerden ze tot Electrabel.

De distributie van energie was opgedeeld naargelang de gebruiker. Gemeenten kregen een monopolie voor het leveren van elektriciteit aan particulieren en kleine verbruikers. Grootverbruikers konden voor hun elektriciteit terecht bij de gemeentelijke elektriciteitsdistributie of private bedrijven. Op basis van de eerste intercommunale-wet van 1922 vormden de gemeentelijke energiebedrijven steeds grotere allianties. Er werd ook steeds vaker samengewerkt met de privé waardoor gemengde intercommunales de norm werden.

Na WO1 en WO2 weigerde de Belgische overheid om de volledige energiesector te nationaliseren. Dit in tegenstelling tot zo goed als alle andere West-Europese landen. De private markt had het voor het zeggen, met als resultaat een concentratie die leidde tot een monopolie van Electrabel als energieproducent en –leverancier.

In 2005 werd de volledige liberalisering van de energievoorziening doorgevoerd: naast Electrabel kwamen er andere energieleveranciers als Luminus (in handen van het Franse EDF), het Nederlandse bedrijf Eneco, Lampiris (in handen van Total) en Essent (van het Duitse energiebedrijf Innogy). SP.a’er Steve Stevaert merkte ooit op dat “de liberalisering van de energiemarkt goed is voor de mensen.” Dat was complete nonsens. De liberalisering zorgde meteen voor prijsstijgingen. Zo kondigde Electrabel in 2006 een prijsstijging aan die de gemiddelde factuur met 105 euro deden stijgen. Electrabel, toen al in handen van de Franse holding Suez die vandaag Engie heet, maakte in datzelfde jaar 3,6 miljard euro winst. Dat kon onder meer door belastingcadeaus. De liberalisering was goed voor de energiereuzen, niet voor ‘de mensen’.

Tussen 2007 en 2017 werd elektriciteit voor een gewoon gezin gemiddeld 71,8% duurder. De marktlogica, waarbij winsten op korte termijn prioritair zijn, heerst al decennialang op onze energiemarkt. Het leidt tot inefficiëntie en problemen voor wie de dure facturen niet kan betalen. “Ongeveer een vijfde van de Belgische gezinnen leeft in energiearmoede,” aldus de Koning Boudewijnstichting in maart van dit jaar.

Gebrek aan investeringen leidt tot mogelijk tekort

In november zal slechts één van de zeven kernreactoren inzetbaar zijn. Het gebrekkig onderhoud van de andere reactoren en de centrales maakt dat ons land bijna toevallig een kernuitstap realiseert. Het uitvallen van andere reactoren zorgt voor een dreigend stroomtekort. Ondertussen werd elders extra capaciteit gevonden, maar voor begin 2019 blijft het gevaar op een black-out bestaan.

De dreiging van stroomtekort wordt gebruikt om de energieprijzen omhoog te duwen. Deze strategie werd ook in 2014 gebruikt met de geplande sluiting van Doel 1 en 2. Achteraf bleek dat er nooit sprake was van een elektriciteitstekort. Het werd wel aangegrepen om gezinnen 100 euro per jaar meer te laten betalen. Hetzelfde dreigt nu te gebeuren voor zowel elektriciteit als gas. De Tijd berichtte in oktober nog dat de stroom- en gasprijzen met gemiddeld 270 tot 400 euro per jaar stijgen!

De kerncentrales zijn in de jaren 1970 en 1980 gebouwd en waren niet bedoeld om tot nu mee te gaan. Ze leverden echter gemakkelijke winsten op die geïncasseerd werden, ook lang nadat de centrales afgeschreven waren, zonder te investeren in andere energieproductie. Er waren problemen met scheurtjes in de reactoren Tihange 2 en Doel 3, in de reactor Tihange 3 is er een probleem met het staal van het gewapend beton. Het gebrek aan investeringen in alternatieven maakt echter dat de kernuitstap wordt uitgesteld. De kernlobby, gesteund door N-VA, gebruikt het om een kernuitstap te koppelen aan black-outs en forse prijsverhogingen.

Ook toen de meeste kerncentrales nog actief waren, stelde zich al een probleem. In 2008 trok energiewaakhond CREG aan de alarmbel met een waarschuwing voor een dreigend energietekort, door onze hoge energie-import. In tegenstelling tot alle buurlanden importeerde België tussen 2000 en 2008 meer energie dan dat het exporteerde. De import nam toe met 149% en maakte België nog meer afhankelijk van grote buitenlandse energiebedrijven. De massale import zorgde niet voor lagere prijzen. In 2017 betaalde een Belg met doorsnee verbruik gemiddeld 996 euro, in Nederland en Frankrijk was dat maar 534 en 585 euro.

De weigering om voldoende te investeren in duurzame energieproductie is verbonden met de winstbelangen van de grote energiebedrijven die de Belgische markt controleren. In plaats van te investeren, wordt bespaard tot het licht dreigt uit te vallen.

Energie in publieke handen!

Politici komen met diverse voorstellen om de energieprijzen naar beneden te halen. Ze hebben het over taksen, een BTW-verlaging of prijscontroles. Dat zijn interessante voorstellen, maar ze maken geen einde aan het winstbejag van de grote energiebedrijven. Taksen op energiebedrijven worden doorgerekend aan de gebruikers. Een BTW-verlaging is zeker nodig, energie is immers geen luxeproduct. Maar het zou slechts een tijdelijke daling van de factuur veroorzaken, de leveranciers zouden het snel kunnen aangrijpen om quasi onopgemerkt hun tarieven op te trekken.

De grote energiebedrijven domineren de Europese markt en hebben een enorme macht. Enkel de belangen van de grote aandeelhouders worden gediend. Het maakt dat er grote dividenden zijn, maar geen middelen voor investeringen in duurzame energie en betere infrastructuur. De belangen van deze bedrijven staan tegenover die van de werkende bevolking. Energie is te belangrijk om het aan de markt over te laten! Beslissingen over de energiesector moeten genomen worden door werknemers, gebruikers en de gemeenschap in het algemeen.

Op lokaal vlak kunnen progressieve coalities maatregelen nemen zoals een verbod op het afsluiten van gas en elektriciteit. Mogelijk kunnen er ook stedelijke energiebedrijven opgezet worden om zelf duurzame energie te ontwikkelen. Maar er zal meer nodig zijn om tot structurele veranderingen te komen. De volledige energiesector – van productie over distributie tot leveren – moet in publieke handen komen zodat er controle door de gemeenschap over mogelijk is en de beschikbare middelen kunnen ingezet worden voor de ontwikkeling van alternatieve energie.

Dat zal nodig zijn: de opwarming van de aarde daagt het energiebeleid steeds harder uit. De nood aan een duurzaam energiebeleid is gigantisch. Het IPCC bevestigde dit begin oktober opnieuw: “enkel snelle, verreikende en ongekende veranderingen in alle onderdelen van de samenleving” kunnen de opwarming nog in perken houden. Diegenen die de energiemarkt vandaag in handen hebben, zullen deze veranderingen niet bieden. In de klimaatacties (zie ook op pagina 15) moeten we ook de strijd voor energie in publieke handen opnemen.

Energie in publieke handen moet milieuvriendelijke stroomproductie mogelijk maken en tevens betaalbare facturen. Stop de winsthonger van bedrijven als Engie-Electrabel en co, voer samen met LSP actie voor energie in publieke handen en milieuvriendelijke alternatieven op de huidige energieproductie.

Delen:
Printen:

Steun ons: plaats uw boodschap in onze mei-editie!

Voorpagina van De Linkse Socialist

Uw boodschap in onze mei-editie