De Turkse parlementsverkiezingen die eigenlijk voor november 2019 gepland waren, vinden al op 24 juni plaats. Het gaat om zowel parlements- als presidentsverkiezingen.
Standpunt door Sosyalist Alternatif, onze Turkse zusterorganisatie
Vorig jaar had de Turkse president Erdo?an verkiezingsfraude nodig om een referendum over de uitbreiding van zijn macht te winnen. Het was evenwel een Pyrrusoverwinning omdat het referendum vooral wees op de tanende steun voor Erdo?an en zijn AKP (Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling).
De machtshonger van Erdo?an bracht hem ertoe om zo snel mogelijk gebruik te maken van zijn nieuwe bevoegdheden. Aanvankelijk was wachten op de verkiezingen van 2019 zijn voorkeursoptie. Vervroegde verkiezingen konden hem als een zwakke figuur voorstellen. Maar het regime moest rekening houden met een factor die alle andere overwegingen overstemde, ook al wordt dit door de gevestigde media grotendeels voor de bevolking verborgen. Turkije kent een grote economische storm die mogelijk de positie van het huidige regime bedreigt.
Bovenop de wereldwijde kapitalistische crisis – waar het land ook door geraakt wordt – kende de Turkse lira een scherpe val. De Turkse munt verloor de afgelopen vijf jaar 60% van zijn waarde, dit jaar alleen moest het 20% in waarde prijsgeven tegenover de Amerikaanse dollar. De politieke en economische instabiliteit zetten buitenlandse investeerders ertoe aan om de Turkse markt te verlaten.
Onder die omstandigheden groeide de speculatie over vervroegde verkiezingen. In april werd de beslissing daarover aangekondigd. De haast leidde tot heel wat vragen en bezorgdheid onder de bevolking: hoe diep is die economische crisis dat Erdo?an niet langer kan wachten om verkiezingen te organiseren? Welke onrust komt er na de verkiezingen?
Electorale allianties
Na de aankondiging van de vervroegde verkiezingen werden al gauw electorale allianties opgezet. Begin dit jaar had Erdo?an de verkiezingswetgeving aangepast. Vrees voor de tanende steun voor zijn partij lag aan de basis daarvan. Het werd mogelijk om electorale allianties aan te gaan en de AKP vormde een blok met het extreemrechtse MHP (Nationale Bewegingspartij) en de kleine rechtse islamistische BBP (Grote Eenheidspartij). Deze partijen vormen samen de zogenaamde ‘Volksalliantie.’ De slechte peilingen voor de MHP en de kiesdrempel van 10% zorgen ervoor dat deze partij een loyale schoothond van Erdo?an geworden is. Deze band werd bovendien gemakkelijker door de nationalistische bocht van het regime in de strijd tegen de Koerdische minderheid. Voor de presidentsverkiezingen hebben de MHP en de BBP geen eigen kandidaat, ze roepen op om voor Erdo?an te stemmen.
Tegenover deze alliantie hebben oppositiepartijen een eigen electoraal blok gevormd: de ‘Nationale Alliantie.’ Deze omvat de CHP (Republikeinse Volkspartij) de nieuwe IYI partij (de ‘Goede Partij’, genoemd naar een icoon in de Turkse mythologie) en de islamistische SP partij. Zij werken samen voor de parlementsverkiezingen, maar hebben eigen kandidaten voor de gelijktijdige presidentsverkiezingen.
De CHP is de historische partij van het moderne Turkije, een nationalistische burgerlijke partij met een sociaaldemocratisch randje. IYI is een afsplitsing van de MHP. In tegenstelling tot de MHP is IYI anti- Erdo?an en wil het bouwen aan een sterke rechtse nationalistische formatie om een nieuw gezicht voor het Turkse kapitalisme te vormen. Deze afsplitsing zal gevolgen hebben voor het kiespubliek van MHP. De derde partij in de ‘Nationale Alliantie’ is de SP, een overblijfsel van de belangrijkste islamitische partij in Turkije in de jaren 1990, van waaruit de AKP van Erdo?an ontwikkelde in 2001.
De linkse en pro-Koerdische partij HDP (Volksdemocratische Partij) behoort niet tot een van deze twee allianties. Na de verkiezingen van juni 2015 werd de HDP het belangrijkste doelwit van de repressie door het regime van Erdo?an. Die repressie is verder opgevoerd: co-voorzitter en presidentskandidaat Selahattin Demirta? zit in de gevangenis in afwachting van een rechtszaak op basis van gefabriceerde beschuldigingen.
De HDP maakt geen deel uit van de anti-Erdo?an alliantie. Dat komt deels door de druk van IYI en deels door de terechte aarzeling van de HDP-leiding om aan te sluiten bij een alliantie van pro-kapitalistische krachten die enkel verenigd zijn door hun verzet tegen Erdo?an en de AKP.
De verkiezingen en mogelijkheden daarna
Zoals de grondwet bepaalt, moet een presidentskandidaat een meerderheid van de stemmen halen (50% + 1). Als dat niet gebeurt in de eerste ronde, dan volgt een tweede ronde tussen de twee best populairste kandidaten.
De peilingen geven aan dat een tweede ronde waarschijnlijk is omdat Erdo?an in de eerste ronde geen meerderheid zal halen. Daar kunnen de problemen voor hem beginnen: door het onderdrukkende en polariserende karakter van zijn regime is het niet waarschijnlijk dat mensen die niet voor hem stemden in de eerste ronde dat wel zullen doen in de tweede ronde. Als de oppositiekandidaat een groot deel van de anti-Erdo?an stemmen kan mobiliseren in de tweede ronde is het niet uitgesloten dat Erdo?an de presidentsverkiezingen verliest.
Zelfs indien hij wint, zullen de AKP en zijn bondgenoten mogelijk geen meerderheid in het parlement hebben. Dat kan tot een grote politieke crisis leiden. Zoals we eerder opmerkten, bestuurt Erdo?an niet op een ‘gewone’ manier. Als hij de presidentsverkiezingen of de parlementaire meerderheid verliest, zal dit mogelijk niet tot een ‘gewone’ machtsovergang leiden.
Erdo?an kan zijn politieke loopbaan niet verderzetten als oppositieleider. Hij is erg bang van een mogelijke vervolging. Voor Erdo?an en zijn omgeving is het behoud van de heersende posities een kwestie van politiek leven of dood. Dat is waarom ze er alles aan zullen doen om de macht te behouden. Er zijn veel mogelijkheden: fraude, het sluiten van kiesbureaus, ongeldig verklaren van verkiezingen, nieuwe verkiezingen, ontbinding van het parlement, een nieuwe oorlog om het chauvinisme op te krikken (er is al een nieuw Turks militaire offensief bezig tegen de PKK, het favoriete doelwit van het regime, in het gebergte aan de grens met Iran en Irak). Het regime kan mogelijk overgaan tot provocaties als ‘false flag’ terreuraanslagen of het opzwepen van de angst voor een nieuwe militaire staatsgreep tegen de AKP om zo de noodtoestand uit te roepen. Er is zelfs de mogelijkheid van een burgerlijke staatsgreep door de fanatieke kern van aanhangers van Erdo?an.
Wat kunnen wij doen?
In een verkiezingsperiode waarin de pro-kapitalistische partijen de rangen sluiten, is een alliantie van linkse krachten niet alleen mogelijk maar ook nodig. Ondanks de evidente beperkingen van verkiezingen in extreem ondemocratische omstandigheden (noodtoestand, monopolie van AKP-gezinde media, opsluiten van oppositieleden, …) is het belangrijk dat de HDP opkomt. Dit biedt een kans voor de verschillende socialistische partijen, groepen en linkse activisten die momenteel geen eigen geloofwaardig platform kunnen bieden om zich te versterken en verder te bouwen aan hun banden met werkenden, armen, jongeren en onderdrukten.
Het electorale succes van de HDP in 2015, toen de partij 13,12% van de stemmen haalde en daarmee alle berekeningen van het regime doorkruiste, is een indicatie van het potentieel. De HDP is geen socialistische partij, het is een linkse reformistische kracht met een electoraal potentieel rond de 10%. Dat biedt de mogelijkheid voor socialisten en werkenden om hun stem te laten horen en hun eisen kracht bij te zetten.
HDP-kandidaat Demirta? maakt geen kans om de presidentsverkiezingen te winnen of zelfs om de tweede ronde te halen. Maar de eerste ronde is belangrijk voor de HDP en de linkerzijde om te pleiten voor een breuk met het neoliberale beleid dat door alle andere partijen wordt verdedigd.
Indien er een tweede ronde komt in de presidentsverkiezingen, wat erg waarschijnlijk is, zal dit wellicht gaan tussen Erdo?an en CHP-kandidaat Muharrem ?nce. Het is niet volledig uit te sluiten dat IYI-kandidaat Meral Ak?ener de tegenkandidaat van Erdo?an wordt.
Sosyalist Alternatif stelt dat de CHP en IYI beiden kaptialistische partijen zijn die de economische tegenstellingen waarin het regime van Erdo?an verstikt raakt niet kunnen oplossen. Wie de verkiezingen wint, zal puinhopen erven. Zelfs Erdo?an kan de komende onrust niet ontkennen, hij verklaarde dat er “een aardbeving komt.” Wat dit betekent, is eenvoudig: wie de verkiezingen wint, zal maatregelen moeten nemen tegen de werkenden en armen om hen voor de crisis te laten betalen. Zowel CHP als IYI gaven steun aan de Turkse militaire invasie van Afrin die eerder dit jaar door Erdo?an werd opgezet.
Als de tweede ronde gaat tussen Erdo?an en Ak?ener, dan zal die laatste gebruik maken van haar extreemrechtse achtergrond en beruchte reputatie als minister van Binnenlandse Zaken in een van de ergste perioden van staatsgeweld tegen de Koerdische bevolking. Dat zou ongetwijfeld een groot deel van de Koerdische stemmers afschrikken. Een tweede ronde tussen ?nce en Erdo?an kan tot een heel andere dynamiek leiden. Dan zal niet alleen de rechtse oppositie voor ?nce stemmen, maar ook aanhangers van de HDP, belangrijke delen van de werkenden, Koerden en jongeren die in een stem voor ?nce het begin van een strijd tegen het huidige regime kunnen zien.
In 2016 heeft ?nce tegen de eigen partijleiding in gestemd tegen het opheffen van de parlementaire onschendbaarheid van Demirta? en andere HDP-leden. Een duel ‘Erdo?an vs ?nce’ zou een referendum worden over het beleid van Erdo?an en zou hoge verwachtingen scheppen over de mogelijkheid om een einde te maken aan de dictatoriale ambities van Erdo?an, de repressie door de AKP, de arrestaties en zuiveringen van de voorbije jaren, … Op een verkiezingsbijeenkomst in Istanbul verklaarde ?nce: “Erdo?an is de man van het paleis, ik van de armen. Ik ben de man die tegen de bazen ingaat.” Deze klassendimensie, die niet overeenstemt met de pro-kapitalistische agenda van de CHP, is een uitdrukking van de druk van werkenden en armen die een einde willen maken aan de AKP, niet alleen omwille van de toenemende autoritaire methoden, maar ook omwille van de lage lonen, hoge prijzen, onzeker werk en toenemende werkloosheid.
Een nederlaag van het AKP-regime, dat het land gedurende 16 jaar heeft omgevormd tot een dictatuur en allerhande rechten, waaronder het stakingsrecht, heeft onderdrukt, kan de weg openen voor een hernieuwde klassenstrijd. De afwezigheid van een duidelijke arbeiderspartij maakt evenwel dat dit op een enigszins vervormde manier tot uiting komt.
Dat is waarom het los van de verkiezingen belangrijk is dat socialisten oog hebben voor de groeiende sociale woede van de werkende klasse en bouwen aan een alliantie van werkenden, armen en onderdrukten, tegen de ‘Volksalliantie’ en de ‘Nationale Alliantie’, die beiden de agenda van de heersende klasse verdedigen. Elke stem voor de HDP zal hieraan bijdragen en het debat stimuleren over de opbouw van de onafhankelijke arbeidersformatie die nodig is voor de aardbeving na de verkiezingen.
Turkije staat aan de rand van een grote sociale crisis. Noch IYI noch CHP hebben daar echte oplossingen voor. De omvang van de problemen gaan voorbij aan het regime van Erdo?an, een echte oplossing kan enkel ontstaan door de strijd tegen Erdo?an te voeren met een antikapitalistisch en socialistisch programma. Een sterk resultaat voor de HDP en de linkerzijde in deze belangrijke verkiezingen, is de beste manier om dat te versterken.
