De ietwat saaie verkiezingscampagne die voorbijging aan heel wat cruciale thema’s eindigde met een politieke aardschok. Voor het eerst in decennia komt er een racistische rechtse nationalistische partij, de AfD (Alternative für Deutschland), in het Duitse parlement.
Artikel door Robert Bechert
De intrede van de AfD in de Bundestag was verwacht, maar de hoge score van de partij schokte velen, zelfs indien de AfD in de laatste peilingen opnieuw steeg. Het wordt de derde grootste partij met bijna zes miljoen stemmen, goed voor 12,6% van het totaal. De opgang van de AfD dat in 2013 iets meer dan 2 miljoen stemmen haalde, is een teken van ongenoegen en onrust onder delen van de bevolking en dit ondanks de recente economische groei.
Het electorale succes van de AfD leidde meteen tot protest. Veel van de voornamelijk jonge betogers waren geschokt en kwaad wegens het succes van een partij met een leiding waarvan de retoriek doet denken aan die van extreemrechts uit de jaren 1920 en 1930. Deze energie en actiebereidheid kan een belangrijk onderdeel zijn van de heropbouw van een verenigde beweging tegen extreemrechts, de aanvallen die de nieuwe rechtse regering wellicht zal doorvoeren en voor een socialistisch alternatief.
Na haar overwinningsnederlaag wordt Merkel nu algemeen gezien als een zwakke leider. Het centrumrechtse blad ‘Bild’, de meest verkochte krant van Duitsland, titelde: “Nachtmerrie overwinning voor kanselier.” De scherpe afname van het stemmenaantal van de uittredende coalitie bracht de baas van het grote Siemens-concern ertoe om het resultaat te omschrijven als “een nederlaag voor de elites.” Het hoofd van de werkgeversfederatie sprak over het “giftige” risico van politieke onzekerheid.
Dit resultaat zal leiden tot een nieuwe polarisatie, politieke instabiliteit en mogelijk na een pauze ook strijd. Er zal enerzijds oppositie en protest zijn tegen de AfD. Anderzijds bestaat de meest waarschijnlijke coalitie voor de volgende regering uit de door Merkel geleide alliantie van CDU/CSU, de liberale FDP en de Groenen. Deze coalitie wordt ook wel de “Jamaica” genoemd naar de partijkleuren. Deze regering zal verdergaan met de zogenaamde economische “liberalisering”, kortom met tegenhervormingen die de werkende bevolking raken. De Groenen zullen daar geen obstakel voor vormen. Ze waren dat evenmin de vorige keer dat ze, toen met de SPD, in de regering zaten en een belangrijke rol speelden in de doorvoering van de neoliberale “Agenda 2010” met aanvallen op de werklozen en het uitbreiden van de lage lonen.
Migratie
Een belangrijk onderdeel van het succes van de amper vier jaar oude AfD is het verzet van de partij tegen migratie. Vooral de angst voor de mogelijke gevolgen van de komst van honderdduizenden vluchtelingen naar Duitsland in 2015 speelde mee. Maar de AfD genoot ook de steun van extreemrechtse nationalistische lagen en won stemmen onder lagen die vervreemd en verbitterd zijn door een systeem dat ze als onrechtvaardig zien waaruit enkel de elite voordeel haalt. Zowat 20% van de AfD-stemmen kwamen van mensen die bij de vorige verkiezingen niet gingen stemmen.
De AfD is nog een nieuwe kracht die niet geconsolideerd is. Maar als er niet succesvol tegen ingegaan wordt, kan de AfD uitgroeien tot een kracht als de Oostenrijkse FPÖ of het Vlaams Belang. Het neoliberale programma van de AfD waren niet prominent in de campagne. AfD schuift politiek verder op naar extreemrechts. Op de avond van de verkiezingen zette de AfD het offensief tegen de oudere partijen verder. Een kopstuk verklaarde: “We zullen hen achterna zitten. We zullen Merkel achterna zitten en we zullen ons land en ons volk terugkrijgen.” Het succes van de AfD is een aanmoediging voor rechtse nationalisten en fascisten, maar de AfD is tegelijk ook instabiel met grote verdeeldheid. Dit bleek onder meer uit het vertrek van Frauke Petry, een van de vroegere partijleiders, vlak na de verkiezingen.
Beide traditionele partijen in de uittredende “grote coalitie” leden grote verliezen. Samen haalde ze nog 53% van de stemmen, terwijl dit begin jaren 1990 nog 77%. De CDU/CSU van Merkel ging van 18,16 miljoen stemmen in 2013 naar 15,31 miljoen vandaag, ook al steeg de opkomst van 71,5% naar 76,2%. De sociaaldemocratische coalitiepartner van Merkel verloor eveneens fors: de SPD ging van 11,25 miljoen naar 9,53 miljoen stemmen. Met 20,5% was dit het slechtste resultaat voor de SPD sinds begin jaren 1930.
De SPD-leiding kondigde aan dat de partij geen coalitie meer wil vormen met Merkel. De SPD hoopt zich opnieuw te versterken vanuit de oppositie. Deze bocht van de SPD komt deels door de aanhoudende steun voor Die Linke. Die ging van 3,75 miljoen naar 4,29 miljoen stemmen waardoor vijf extra zetels werden binnengehaald. Die Linke won 430.000 stemmen van vroegere SPD-kiezers en de partij ging ook onder jongeren vooruit. In het westen van het land won Die Linke, maar in het oosten van Duitsland en een groot deel van Oost-Berlijn verloor ze. Ongeveer 400.000 kiezers die in 2013 voor Die Linke stemden, trokken nu naar de AfD.
Die Linke had jarenlang een sterke electorale basis in het oosten van Duitsland. Het is momenteel de grootste coalitiepartner in één oostelijke staat en een kleinere regeringspartij in een andere. Maar in deze regeringen en in de Berlijnse coalitie waar het deel van uitmaakt, gaat Die Linke de strijd met het kapitalisme niet aan. De partij probeert het systeem te beheren. Meer dan 40% van de nieuwe AfD-kiezers kwamen van de CDU of gingen voorheen niet stemmen. Maar in het oosten van Duitsland zorgde ook de ontgoocheling in Die Linke ervoor dat de AfD er de tweede grootste partij kon worden.
De lichte vooruitgang van Die Linke in deze verkiezingen biedt de partij echter een nieuwe kans om een belangrijke rol te spelen in de opbouw van bewegingen tegen de groeiende lageloonsector in Duitsland, de oplopende huurprijzen en het verzet tegen extreemrechts en de asociale maatregelen die de komende regering ongetwijfeld zal nemen.
