Het Zuid-Afrikaanse dagblad ‘This Day’ opende haar editie met de titel: "Total Shutdown" (Alles plat) op een ogenblik dat de scholen in het ganse land er verlaten bijlagen. Alle vakbonden van leraars namen deel aan de actie van de South African Democratic Teachers Union (SADTU, met 1,8 miljoen leden de grootste vakbondsafdeling in de openbare diensten).
Weizmann Hamilton (Democratic Socialist Movement, Zuid Afrika)
Er waren betogingen in meer dan 20 steden in het land en de meerderheid van de 800.000 vakbondsleden in de openbare diensten ging in staking in een nooit geziene niet-raciale arbeiderseenheid bij de grootste staking ooit in de Zuid-Afrikaanse openbare diensten.
Vanop alle betogingen weerklonk een enorme woede die in het bijzonder gericht is tegen de minister van openbare diensten, Geraldine Fraser-Moleketi, die bekend staat voor haar arrogante onderhandelingsstijl waarbij ze een schandalig voorstel deed om de lonen met slechts 6% te verhogen. De minister werd het doelwit van heel wat protestliederen, terwijl deze zich vroeger richtten tegen het apartheidsregime.
Eerder werd de minister bij een meeting aan het vakbondsgebouw in Pretoria uitgejouwd toen ze de traditionele strijdslogan "amandla!" (macht!) riep. Ze verliet de meeting in tranen nadat er allerhande objecten naar haar gegooid werden.
Klassentegenstellingen
De algemene staking van de SADTU op 2 september, met meer dan honderdduizend demonstranten, zorgde voor de vonk die de woede van overheidpersoneel over heel het land deed opflakkeren. De ingrediënten voor de staking werden voorbereid door enerzijds het bitse klimaat van zes maanden lange mislukte onderhandelingen, en anderzijds door verscherpe klassentegenstellingen binnen de maatschappij.
De onderhandelingen vonden plaats in een sfeer van ongenoegen sinds de regering in 1991 unilateraal besliste hun loonsvoorstel door te voeren, nadat Fraser-Moleketi opstapte uit het sociaal overleg met de openbare diensten.
De verslechterende omstandigheden in de openbare diensten van afgelopen vijf jaar, alsook de achteruitgang in infrastructuur en kwaliteit van gezondheidszorgs en onderwijs, resulteerden in een uittocht van leerkrachten en gezondheidswerkers die de openbare diensten verlieten om overzees te gaan werken.
Om er nog aan toe te voegen: de versnellende polarisatie tussen de klassen, in het bijzonder tussen de zwarte bevolking en de zwarte "nouveaux riches" – die uitpuilen met hun rijkdom (men telt nu ongeveer een 700 miljonairs tegenover 100 in 1994) – versterkte het gevoel van vervreemding en uitbuiting onder de massa’s.
Afsluiten van elektriciteit en water, mensen die op straat worden gezet omdat ze hun huur niet kunnen betalen, uitstellen van loonsverhogingen, bezuinigingen, … hebben aanhoudend de massa’s geprovoceerd. Sinds de verkiezingsoverwinning van het ANC in april 2004 heerst er een publieke woede over corruptie en een mislukt doofpotschandaal.
Terwijl de ANC 10 jaar democratie – en haar verkiezingsresultaat van 70% – vierde, vond er een uitbarsting van studentenprotesten plaats over het hele land, tegen de plannen van de regering om te besparen in de studiebeurzen. De "Socialist Student Movement", gelinkt aan de Democratic Socialist Movement (DSM), één van onze zusterorganisaties op het Afrikaanse continent, organiseerde in Durban een betoging met 500 deelnemers.
Een week daarvoor, opende de politie het vuur op scholieren die protesteerden tegen de slechte dienstverlening. Daarbij viel een dode, een 17-jarige scholier. Er waren ook protestacties tegen de problemen van huisvesting in Protea Glen in Soweto en in Diepsloot vlakbij Johannesburg. Een jongere die zijn moeder beschermde tegen politie-mishandeling toen die hun elektriciteit kwamen afsluiten, werd doodgeschoten.
Bij de onderhandelingen over loonsvoorwaarden in de privé-sector werd eerder dit jaar ook reeds gedreigd met stakingen en acties toen een loonnorm werd voorgesteld die hoger lag dan bij de openbare diensten.
Vakbondsleiding
De onderhandelingen kwamen vast te zitten toen de SADTU opriep voor een staking. Een andere onderwijsvakbond, Nehawu (National Education Health and Allied Workers Union) stelde hierop dat zij zou verder onderhandelen aangezien slechts 2 provincies een stakingsinzegging hadden ingediend waardoor er "geen vooruitzicht op staking" was…
De woedende basisleden van de vakbond namen in een aantal provincies deel aan de betogingen op 2 september zonder enige steun van de nationale vakbond. Een kameraad van de DSM die in de leiding zit van de vakbond in Pretoria stuurde een brief naar het hoofdkwartier van de vakbond om dit aan te klagen. Hij stelde dat de leiding zich tegen de basis keert en zo optrad als stakingsbrekers en als vertegenwoordigers van de ANC-regering.
De leiding was dermate onthutst dat er een brief teruggestuurd werd. Daarin werd het officiële standpunt van de bond verdedigd en stelde de briefschrijver zelfs dat hij persoonlijk niet akkoord was met dat standpunt en dat het eigenlijk misbegrepen werd. Binnen de vijf dagen werd een nieuw statement naar buiten gebracht waarin de vakbond stelde dat haar positie verkeerd begrepen werd als het geïnterpreteerd werd als zijnde tegen de staking! Maar vreemd genoeg werd hetzelfde inhoudelijke standpunt opnieuw herhaald: als de leden willen staken, zal de vakbond volgen.
Op een bijzondere bijeenkomst van de nationale leiding vlak voor de staking werd de leiding weggestemd en koos een meerderheid voor stakingsacties in alle negen provincies.
Arbeiderspartij
Een belangrijk element bij de staking was het feit dat velen politieke conclusies trekken. President Thabo Mbeki sprak zich uit tegen de staking, maar op een dermate onhandige wijze dat het de houding van Cosatu (de ‘communistische’ vakbond die nauw verbonden is met het ANC) tegen de staking onhoudbaar maakt.
Mbeki stelde dat de Cosatu-leiders campagne hadden gevoerd voor het ANC bij de verkiezingen en nu betrokken waren in stakingen tegen dezelfde regering. Het zal niet langer mogelijk zijn voor de leiding om te beweren dat het ANC tussen twee kanten moet schipperen en wat schizofreen is tussen enerzijds het ANC als politieke partij en anderzijds het ANC als regeringspartij. Zowel in Pretoria als Kaapstad viel op dat de slogan "viva ANC" compleet afwezig was, er waren zelfs geen vlaggen van het ANC.
De basismilitanten zien met hun ogen waarvoor wij reeds enige tijd waarschuwen. De eenheid tussen het ANC, Cosatu en de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij werd lang voorgesteld als een vorm van eenheid, maar het is meer en meer een vorm van breuken. Het bewustzijn tegenover die alliantie is aan het wijzigen en er beginnen zich kansen te stellen voor een massale arbeiderspartij, ook al staat dit nog niet direct op de agenda.
Volgens een onderzoek van Cosatu bleek dat in september 2003 reeds 33% van de arbeiders voorstander was van het oprichten van een eigen massale arbeiderspartij. Dit was zes maanden voor de laatste algemene verkiezingen. Het behoeft geen twijfel dat dit aantal vandaag, met de lessen van de acties in de openbare diensten, nog hoger zal zijn.
De arbeiders gaan deze strijd wellicht niet winnen, ook al is het mogelijk moest er een stevige leiding zijn die bereid is om het gevecht aan te gaan. Maar de leiding is angstig omwille van de politieke gevolgen van een uitbreiding van de acties. Dat zou immers de geloofwaardigheid van hun alliantie met het ANC ondermijnen en het zou ook de carrières van de bureaucraten ondermijnen.
Het is echter niet uitgesloten dat er een aantal toegevingen gedaan worden aangezien de ANC-leiding ook bang is dat de banden met hun alliantie zouden verdwijnen, ondanks het feit dat de partij bij de laatste verkiezingen 70% van de stemmen haalde.
Als het echter op een nederlaag uitdraait, zal maar verloren zijn na een strijd. Uit die strijd zullen belangrijke lessen getrokken worden. De klassenpolarisatie in de samenleving en de politieke openheid die gecreëerd is, zal verder uitgediept worden!
