Afgelopen weekend was er in IJsland een referendum over het uitbetalen van de investeerders en internetbankiers die vanuit IJsland opereerden en failliet gingen. De bevolking liet in het referendum blijken hoe groot het verzet is tegen de vraag om met de bevolking op te draaien voor de financiële elite. 93% stemde tegen dat voorstel. We spraken hierover met Skúli Jón Kristinsson, een lid van onze organisatie in IJsland.
Er waren protestacties in Reykjavik en onder meer het zogenaamde “straatparlement”. Wat is dit initiatief?
“De bevolking in het land is bijzonder kwaad over het feit dat de financiële elite zou worden gered door ons te laten betalen voor hun buitenlandse schulden. Er is een verontwaardiging over het feit dat het land maatregelen wordt opgelegd door de instellingen van het globale kapitalisme. De steun voor EU-lidmaatschap is aan het afnemen omdat steeds meer geweten is hoe het “Icesave” conflict wordt benaderd door de heersende machten van de Europese Unie. Er is een klimaat van woede en wantrouwen onder de IJslanders tegenover instellingen als de EU en het IMF. Een ander belangrijk gegeven voor veel arbeidersgezinnen is de scherpe toename van hun persoonlijke hypotheekschulden sinds de ineenstorting van het bankensysteem en de val van de nationale munt. Veel mensen hebben enorme problemen om de hypotheken af te betalen en om rond te komen. De schulden stijgen hier automatisch met de inflatie waardoor veel gezinnen op de rand van het bankroet staan of alleszins niet rondkomen.
“Brede lagen van de bevolking zijn wanhopig en voelen zich hulpeloos. De regering heeft bijna niets gedaan om ons te helpen. Er zijn geen stappen gezet om de problemen van de gewone bevolking op te lossen, tegelijk worden miljarden IJslandse kronen besteed aan het redden van de bankiers. Velen eisen dat er nu iets wordt ondernomen voor de gewone bevolking, bijvoorbeeld door een kwijtschelding van de schulden.
“Er zijn al sinds december grote betogingen met oproepen om de hypotheekschulden kwijt te schelden en protest tegen het voorstel dat wij de schulden van de bankiers zouden betalen. Deze betogingen werden sinds januari meer regelmatig en ook groter. Er lijkt zich een nieuwe protestbeweging te ontwikkelen en op te bouwen. Het zogenaamde “straatparlement” is een nieuwe koepel van diverse organisaties die samen wekelijkse betogingen organiseren in het centrum van Reykjavik. Onder de deelnemende organisaties onder meer de lokale afdeling van Attac, de organisatie voor de verdediging van de gezinnen, het Rode Platform, de Humanistische Vereniging en een groep die opkomt voor de belangen van mensen met een beperking.
“Ze eisen onder meer minstens een gedeeltelijke kwijtschelding van de hypotheekschulden, de afschaffing van de indexering van schulden, kwijtschelding van schulden voor wie failliet gaat, het IMF moet het land verlaten, de risicobeleggers die het land naar het bankroet hebben gebracht moeten verantwoordelijk zijn voor hun acties, menselijke waarden moeten voor de winst worden geplaatst en er moeten meer kansen zijn voor de bevolking om te beslissen over hoe de samenleving wordt georganiseerd. De eerste betoging die deze alliantie organiseerde, vond afgelopen weekend plaats op de dag van het referendum. Er waren meer dan 600 betogers om te protesteren tegen het “icesave” akkoord. De woede en de verontwaardiging waren scherp aanwezig op de betoging.”
Waarover ging het Icesave-referendum van afgelopen weekend eigenlijk over?
“We stemden over de wet die in het parlement was goedgekeurd en waardoor belastingbetalers de terugbetaling van de enorme schulden die de bankiers hebben gemaakt ten aanzien van de Britse en Nederlandse overheden. Toen de banken in elkaar stortten in oktober 2008 stemde de regering een noodwet om de rekeninghouders te redden. Dat was enkel van toepassing op de bevolking van IJsland. De Britse en Nederlandse regeringen kwamen tussen en betaalden 3,8 miljard euro aan de rekeninghouders in hun landen. Nadien probeerden ze dat geld terug te krijgen uit IJsland.
“De meerderheid in het parlement, geleid door de sociaal-democratie en de links-groene partij, heeft dat idee aanvaard en stemde de “icesave” wet. De rechtse oppositie heeft in principe geen probleem met het terugbetalen, maar stelde dat er een beter akkoord mogelijk was met de Britse en Nederlandse regeringen.
“President Olafur Ragnar Grimsson besloot om de wet niet te ondertekenen. Zijn positie is voornamelijk symbolisch en hij heeft weinig macht, maar hij moet wel de wetten ondertekenen die zijn goedgekeurd door het parlement. Hij kan volgens de grondwet weigeren om dit te doen waarop een referendum wordt gehouden. Dit is de eerste keer dat deze mogelijkheid ook effectief wordt toegepast. De Icesave-wet is erg onpopulair en controversieel. Grimsson weigerde te tekenen en stelde zich voor als een vertegenwoordiger van de “democratie”, ook al trad hij eerder op als vertegenwoordiger van de bankiers.”
Wat was het resultaat van het referendum?
“93% heeft “neen” gezegd aan de wet en er was een opkomst van 62%, wat meer is dan verwacht werd. Dit is duidelijk een nederlaag voor de regering. De mensen die tegen stemden deden dit voor verschillende redenen. Sommigen verzetten zich tegen het idee dat wij moeten betalen. Anderen hoopten vooral op een beter akkoord met de Britten en Nederlanders.
“De premier en de minister van financiën stelden dat het resultaat niet als een verrassing kwam omdat ze wisten dat de wet niet populair is. Maar ze stelden ook dat het referendum geen nut had omdat er al nieuwe onderhandelingen waren opgestart met de Britse en Nederlandse regeringen vooraleer het referendum plaats vond. Ze hopen binnenkort tot een nieuw akkoord te komen.”
Op 5 oktober 2008 werd IJsland van één van de rijkste landen omgevormd tot een failliete staat. Wat was de reactie van de regering?
“De regering kwam met noodwetgeving en deed beroep op het IMF. Het IMF eiste dat de regering haar “buitenlandse verplichtingen” zou nakomen en dus de zogenaamde schuld aan de Britse en Nederlandse regeringen zou afbetalen. Deze schuld was het resultaat van de financiële elite en het zijn niet de arbeiders en middenlagen uit IJsland die daarvoor moeten betalen. Het IMF eiste dat de nationale bank de interestvoeten zou verlagen, het wou beperkingen op de handel in munten en andere technische economische maatregelen. Als IJsland effectief het geld betaalt aan de Britse en Nederlandse overheden, zoals door het IMF wordt vereist, dan zou dit betekenen dat iedere inwoner gemiddeld 48.000 euro moet betalen. Daartoe wordt de levensstandaard aangevallen met forse besparingen in gezondheidszorg en onderwijs.
“Het ratingagentschap Moody’s heeft gedreigd om IJsland nog minder kredietwaardig te maken. Het resultaat daarvan zou rampzalig zijn. Geleidelijk aan krijgt IJsland op internationaal vlak de status van een paria omdat we de schulden niet terugbetalen. Anderzijds vrezen velen de gevolgen voor de economie en de levensstandaard indien de schulden wel worden terug betaald. Het is nog te vroeg om te zeggen wat er zal gebeuren. Maar het betalen van de schulden zal voor de arbeiders en jongeren harder aankomen dan de weigering om te betalen en de weigering om het dictaat van de internationale instellingen van het kapitalisme te aanvaarden. Ik heb geen illusies in de regering of nieuwe onderhandelingen. Wat we best doen, is verder mobiliseren voor een algemene massabeweging tegen de afbetaling van de schulden en tegen de macht van financiële instellingen als Moody’s.
“De vakbonden waren tot nu toe erg passief. De officiële linkse partijen, zoals de sociaal-democratie en de links-groene partij, zijn geen arbeiderspartijen. We moeten ervoor opkomen dat de vakbonden een instrument van strijd voor de belangen van de arbeiders zijn en tegelijk bouwen aan nieuwe arbeiderspartijen. Dat zal tijd en energie vragen, maar het is het enige alternatief.”
De Zweedse en Finse regeringen suggereerden dat ze hun financiële steun aan IJsland wel eens zouden kunnen stopzetten als gevolg van de neen-stem. Wat zou het resultaat daarvan zijn?
“De Zweedse en Finse regering lenen geld aan IJsland via het IMF. Jammer genoeg kan dit soort dreigementen effectief een impact hebben en mensen tegenhouden om op te komen voor de eigen belangen. Het IMF verdedigt niet de belangen van de meerderheid van de bevolking en trekt zich niets aan van de gezondheidszorg of de levensstandaard. De leningen van het IMF zijn er enkel op gericht om de munt te versterken en terug op de sporen te zetten. Het IMF is deel van het probleem, niet van de oplossing. Het probeert een beleid op te leggen aan het land.”
Na protestacties nam de oude regering ontslag in januari 2009 en er kwam een nieuwe linkse regering. Leidde dit tot verandering.
“Niet echt. Er was heel wat hoop en veel illusies. De nieuwe regering zette de aanvallen op de levensstandaard en op de openbare diensten echter gewoon verder, ook al was het op een iets mildere wijze. Op het vlak van gezondheidszorg besloot de regering enkel om kleinere stappen te zetten, maar het uitstel van een aantal maatregelen betekent geen afstel. Het regeringsbeleid is niet fundamenteel veranderd. De “links-groene” minister van financiën, Steingrimur Sigfusson, heeft de banken opnieuw geprivatiseerd en is dus verantwoordelijk voor de grootste privatisering uit de geschiedenis van het land.
“Toen de mensen vorig jaar op straat kwamen, eisten ze het ontslag van de regering en nieuwe verkiezingen. Ze eisten ook het ontslag van de raad van bestuur van de nationale bank. Velen zijn nu ontgoocheld omdat er niet echt iets veranderde na het ontslag van de regering. De beweging was erg spontaan zonder doelstellingen op lange termijn. De vakbonden keken enkel toe en bleven afwezig. De beweging bracht de regering neer, maar er volgde geen sociale verandering. We moeten ons de vraag stellen welke veranderingen we willen. De discussie moet niet gaan over het steunen van de regering of niet, de regering steunt de arbeiders en jongeren immers niet.”
Welke veranderingen moeten er dan wel komen?
“Ik ben voor de automatische indexering van de lonen, het kwijtschelden van de schulden van gezinnen. IJsland moet de betaling van de buitenlandse schulden stopzetten en de gezondheidszorg en het onderwijs verdedigen. De boeken van alle financiële instellingen moeten worden geopend. We willen weten waar ons geld naar toe is gegaan. De visindustrie en de aluminiumsector moeten worden genationaliseerd onder arbeiderscontrole en beheer om de rijkdom van het land te gebruiken voor de belangen van de arbeiders en jongeren. De banken moeten gehernationaliseerd worden onder arbeiderscontrole.”
Hoe kan dat bereikt worden?
“De enige manier is om de regering onder druk te zetten en de strijd op te voeren met betogingen, stakingen en andere vormen van protest. We moeten de besparingen bestrijden en het IMF uit het land zetten. Als wordt geweigerd om het Icesave geld terug te betalen, kan dit een model worden voor verzet in andere landen in de neokoloniale wereld maar ook in Europa, denk maar aan Griekenland, waar er gelijkaardige problemen zijn. We hebben een globaal perspectief nodig waarbij strijd wordt verbonden met strijd in andere landen.
“De arbeidersklasse en jongeren moeten niet betalen voor de crisis van het kapitalistisch systeem. Als we samen strijden, in Europa en internatonaal, dan kunnen we onze levensstandaard verdedigen tegen de slachtpartij die de kapitalisten willen aanrichten.”
