Al enkele dagen circuleerde binnen syndicale middens een uitnodiging voor een conferentie onder de titel "anti-kapitalisme: noodzaak en/of utopie?" (Zie de aankondiging op de ACOD-site). Op de sprekerslijst: Anne Demelenne en Mateo Alaluf. Het geheel "gemodereerd" door de Molenbeekse PS-burgemeester Philippe Moureaux. Dat alles in de prestigieuze "La Grange" in het kasteel van Karreveld. Het werd dan ook georganiseerd door de met de PS gelieerde PAC, Présence et Action Culturelles. Het werd een interessante avond met pikante vragen en bij momenten gepikeerde antwoorden.
Het moet al enkele tientallen jaren geleden zijn dat een PS-burgemeester en een algemeen secretaris van het ABVV over een dergelijk onderwerp het debat wilden aangaan. In zijn opening stelde Moureaux dat vrijwel expliciet. Hij wees erop dat wie drie, vier jaar geleden over "antikapitalisme" sprak, zich onvermijdelijk isoleerde. Dat het nu wel kan, heeft te maken met de crisis van het systeem, maar wellicht ook met het feit dat het hoofdzakelijk een "onderonsje" was. Velen kenden elkaar en werden door de moderator / burgemeester met de voornaam aangesproken. Dat Pierre Galand bij de aanvang verontschuldigd werd, komt wel meer voor, maar dat op een dergelijk debat douche-minister (mijn interpretatie – EB) Marie Arena zich laat verontschuldigingen, zegt ook heel wat.
Ondergetekende had op zijn minst enkele collega-antikapitalisten van de PvdA of pakweg SPa-Rood verwacht. Men krijgt immers niet elke dag de kans om Anne Demelenne en Philippe Moureaux over een dergelijk onderwerp aan de tand te voelen. Ofwel waren ze goed verscholen of ze waren er niet. Ze hadden hoe dan ook ongelijk. We waren met een 60-tal toehoorders en kregen waar voor ons geld (2 euro inkom). Het debat begon zoals verwacht met een rookgordijn over theoretisch kwesties, maar werd al snel concreet.
Het rookgordijn
Philippe Moureaux illustreerde in zijn inleiding dat het onderwerp hem niet vreemd is. Hij probeerde ons in te lepelen dat Marx, door in de klassenstrijd de kant te kiezen voor de arbeiders, een "waarde-oordeel had uitgesproken", net zoals de burgerlijke filosofen de kant hadden gekozen van de burgerij. "Orthodoxe marxisten", vertrouwde hij ons toe, "nemen mij (Moureaux – EB) die stelling niet in dank af". Eigenlijk probeerde Moureaux, zonder dat in zoveel woorden toe te geven, ons diets te maken dat Marx er ‘au fond’ een idealistische visie op na hield. Idealisme wordt hier niet gebruikt in de betekenis die we in ons dagelijks woordgebruik kennen, maar in filosofische betekenis, nl. dat de omstandigheden waarin we leven en werken bepaald worden door de manier waarop we denken en niet, zoals het filosofisch materialisme veronderstelt, ons denken bepaald wordt door onze manier van werken en leven. Wat Moureaux hier echter vooral aantoont is dat hij Marx niet begrijpt en er een zeer karikaturale visie op na houdt over wat "materialisme" werkelijk is. Als Marx "kant koos" voor de arbeidersbeweging, dan was dat omdat Marx als historisch materialist op zoek ging naar de meest vooruitstrevende klasse in de maatschappij, de zogenaamde doodgraver die door de dominante klasse, de burgerij, wordt voortgebracht. Dat heeft weinig te maken met een waarde-oordeel en veel met Marx’ historisch materialistische benadering. ‘Materialisme’, zo schrijft Trotski in zijn Russische Revolutie, ‘ontkent het bestaan van gevoelens niet, maar probeert ze te verklaren aan de hand van de concrete omstandigheden’.
Mateo Alaluf illustreerde dat hij een verstandig, maar misschien juist daardoor, ook zeer verwarde geest is. Hij had blijkbaar Marx’ werkje, "Kritiek op het Program van Gotha" gelezen. Daarin bekritiseert Marx het fusiedocument van Lasalle’s Algemeine Deutsche Arbeitervereinigung en de Eisenachers (de groep die aanleunde bij Marx). Volgens Mateo zou Marx daarin beweren dat niet de arbeid, maar de natuur "bron is van alle rijkdom". Dat klopt uiteraard niet Marx gaat er in tegen de verkeerde stelling dat enkel arbeid bron is van rijkdom, door erop te wijzen dat ook de natuur rijkdom aanlevert. Arbeid is anderzijds de enige bron van waarde (bedoeld wordt "ruilwaarde"), aangezien de natuur ons in principe haar rijkdom gratis aanlevert, die de mens aan haar onttrekt via arbeid. Mateo had bij Marx iets veel interessanter en correcter kunnen ontdekken, namelijk dat het kapitalisme de neiging vertoont alles om te vormen tot koopwaar, ook zaken die voorheen vrij beschikbaar waren in de natuur, zoals water. Dat vergt echter een onbevooroordeelde lezing van Marx, waarbij men ontdekt wat er staat en niet noodzakelijk op zoek gaat naar passages die de voorgekauwde stelling onderbouwen.
Het echte debat
Anne Demelenne had de verdienste om het reële debat aan te snijden, namelijk de verdediging van de tewerkstelling en de koopkracht. Ze wees erop dat het aandeel van de lonen in het nationale inkomen onder de 50% is gezakt. Onze verdediging van de koopkracht, zei ze, is geen pleidooi voor consumentisme of om in de file te staan, maar ingegeven door de reële verarming van de uitkeringsgerechtigden en zelfs een deel van de werkenden. Reeds 15% van de bevolking is arm. Ze diende daarmee de moraliserende beterverdieners van antwoord, die maar al te graag de armen culpabiliseren voor hun "consumptiegedrag". Waarvoor dank. Anne brengt de mens in het debat, zei een van de vraagstellers nadien.
Hoe dan ook plaatste Anne het debat opnieuw met de voetjes op de grond. Ze illustreerde daarmee hoe een intellectuele filosofische discussie kan leiden tot dagdromerij. Het is echter niet omdat een teveel aan medicatie ongezond is, dat men meteen alle medicatie overboord moet gooien. En laat dat nu net de tekortkoming van Anne zijn. Ze had gelijk het debat van de filosofische sfeer naar het concrete, alledaagse te brengen, maar door haar totaal gebrek aan ideologische fond, gleed ze snel af naar wat ik "stervensbegeleiding" zou noemen en illusies in datgene waar illusies al lang misplaatst zijn. Was het omdat ze dacht dat het publiek hoe dan ook PS-gezind was? Ik zou het niet weten, maar zelden hoorde ik een Franstalige nationale secretaris van het ABVV, zo expliciet aanleunen bij de "geprivilegieerde politieke partner". Geen spoor van de in Wallonië beleden zogenaamde scheiding tussen politiek en vakbond. Het werd een heus pleidooi om voor de kameraden van de PS te stemmen, zonder de minste kritiek.
Geen woord over de verantwoordelijkheid van de PS bij de liberalisering van De Post of erger nog, bij Belgacom. Op de vraag waarom we nog geen nationale actiedag hadden tegen de groeiende werkloosheid zoals in Frankrijk, kon ze enkel antwoorden met de gecontingenteerde actie aan de beurs komende maandag. Het ABVV wil daar 400 (!) militanten mobiliseren. Dat was niet meteen wat de vraagsteller voor ogen had. Voorts wil het ABVV samen met enkele NGO’s gaan betogen in London aan de G20 tegen protectionisme. Alsof we ook maar iets moeten verwachten van de Europese commissie of de G20. Zelfs Alaluf wees erop dat we vandaag verder staan van "sociaal Europa" dan ten tijde van de EGKS in de jaren ’50! Hoe dan ook wil het ABVV er 50 tot 100 militanten heen brengen, veel meer dan een dagtripje London wordt het dus niet. Op 15 mei tenslotte wil het EVV betogen in Brussel en daarvoor wil het ABVV 15.000 mensen op de been brengen. We kunnen alleen maar hopen dat dit een echte mobilisatie voor werk wordt, met pamfletten in de bedrijven. Het mag alvast geen zoveelste bedeltocht worden voor de illusie van een "sociaal Europa".
De band met de PS onder druk
Demelenne werd uiteraard aangesproken op haar openlijke steun aan de PS. Ter verdediging voerde ze aan dat ze bij de onderhandelingen in de groep van 10 zeer blij is met de aanwezigheid van de PS. Als je weet wie de anderen zijn, is dat niet moeilijk. Maar waarom zouden we de keuze moeten beperken tot die tussen de pest en de cholera? Moureaux voegde eraan toe dat de PS hem al dikwijls ontgoocheld had, maar ook veel aangename overwinningen had opgeleverd. Dat was nadat iemand uit de zaal had verwezen naar de affaires in Charleroi. Op Moureaux’ leeftijd zal dat ook wel. De laatste hervorming die wij ons echter herinneren die niet een maatregel was ter compensatie van een eerdere tegenhervormingen is de wet Leburton uit 1964 omtrent het statuut van WIGW’s. We ontkennen niet dat het bestaan van de BSP destijds ondanks alle tekortkomingen een voordeel was, men hoeft daarvoor maar naar de VS te kijken waar zo’n partij niet bestond. Sinds het begin van de jaren ’90 is de sociaal democratie zich helaas gaan spiegelen aan de Amerikaanse democratische partij en zijn talloze verworvenheden op de helling gezet.
Zowel Moureaux als Demelenne slaagden er niet in gevat te antwoorden op de stelling dat diversiteit ter linkerzijde links versterkt. Walter Pauli had daar in De Morgen op gewezen. In Nederland waar de PvdA concurrentie ondervindt van de SP of in Duitsland waar de SPD concurrentie ondervindt van Die Linke behaalt links, als we de Groenen meetellen, bij de 50% van de stemmen. In Wallonië komen PS en Ecolo samen nog in de buurt. Ook al omdat rechts er nog niet in geslaagd is zich in het centrum van het debat te plaatsen. In Vlaanderen wordt heel het politieke debat gedomineerd door rechts, posities van links worden nauwelijks bediscussieerd, met als resultaat dat links er nog hooguit 20% behaalt. Iemand uit de zaal, nu PS maar voordien "een communist", wees erop dat men niet zomaar hetgene van toepassing is in één land kan overplaatsen naar een ander. Een stelling waarmee we het niet oneens zijn. Moureaux klampte zich vast aan die reddingsboei en zei dat in België de krachten daarvoor niet voorhanden zijn. Maar dat waren ze evenmin in pakweg Spanje, Denemarken, Duitsland, Schotland en Nederland, tot het zover was.
Over de verwijzing naar het Globaal Plan en het Generatiepact raakte het gemoed van Moureaux even oververhit. Een vraagsteller had naar voor gebracht dat de vakbonden de staking tegen het Globaal plan hadden stil gelegd met het argument dat men de regering niet weg mocht staken. De toenmalige rooms-rode regering was immers de "meest linkse" en al de rest zou rechtser zijn. Hetzelfde was gebeurd ten tijde van het Generatiepact. Toen was blauw-rood het meest linkse en al de rest rechtser. Zou het niet verstandiger zijn voor Demelenne om een stuk voorwaardelijker te zijn met haar steun aan de PS en zou een linkse pool naast de PS die partij niet aansporen om meer rekening te houden met de wensen van het ABVV? Toen Alaluf erop wees dat ten tijde van de staking ’60-’61 de politiek meer rekening hield met sociale actie dan ten tijde van het Generatiepact, verloor Moureaux even de zelfcontrole. "Dat is larie", stelde hij, " ’60-’61 was een opstandige staking terwijl die tegen het Globaal Plan en tegen het Generatiepact geborduurde stakingkjes waren!" Zelfs Demelenne moest toen even slikken en zei dat ze het daarmee niet eens was.
Uiteindelijk greep Moureaux naar het gekende noodrem: "de keuze die zich opdringt is die tussen het systeem geleidelijk omvormen en naar de wapens grijpen voor een revolutie". Op die manier gesteld moet men al goed gek zijn om nog te kiezen voor revolutie. Die voorstelling van revolutie als een gewelddadige staatsgreep in de plaats van een bewuste actie door de massa van de arbeiders en hun gezinnen heeft slechts één bedoeling: iedere drang naar verandering de kop indrukken door het voor te stellen als een orgie van geweld. Wij zien revolutie niet als een gewapende staatsgreep, maar als een bewuste actie van de massa van de arbeiders en hun gezinnen. Dat de burgerij, als ze daartoe nog in staat is, desnoods gebruik maakt van de gewapende macht om haar belangen veilig te stellen, daar hebben we nooit om gevraagd. Dat we er voorstander van zijn dat de arbeidersklasse zich in dat geval kan verdedigen, is vanzelfsprekend. De ervaring van de rechtse staatsgreep tegen de democratisch verkozen socialistische president Allende in Chili 1973, hebben voldoende aangetoond dat de arbeidersbeweging het recht moet hebben zich te verdedigen. Dat is iets helemaal anders dan te kiezen voor ‘een gewelddadige revolutie’.
Een goed debat
Het werd al bij al een geslaagde avond, waar de organisatoren hopelijk met voldoening op terug blikken. Mateo Alaluf, Philippe Moureaux en Anne Demelenne verdienen een pluim omwille van hun bereidheid om hieromtrent in debat te treden. Onze militanten sloten de avond af met een zeer geslaagde verkoop van onze krant. Het zijn dit soort debatten die links opnieuw op de agenda kunnen plaatsen.
