De zomerschool van het CWI eind juli in Barcelona ging van start met een discussie over Europa. De opmars van linkse ideeën en mobilisaties hierrond in Groot-Brittannië (met het fenomeen Corbyn) en Frankrijk (rond de campagne van Mélenchon) nam een centrale plaats in tijdens de discussie. De inleiding door Peter Taaffe begon met een eerbetoon aan het succesvolle verzet tegen de poging van het Ierse establishment om activisten tegen de waterbelasting te criminaliseren. Hieronder een samenvatting van de discussie.
Verslag door Geert Cool
De overwinning in het Jobstown-proces is van groot belang. Het Ierse establishment is er niet in geslaagd om de zes beklaagden, waaronder parlementslid Paul Murphy, te veroordelen en gevangen te zetten. Het doel van dit proces was immers niet enkel om een boodschap te geven dat protest risicovol is, het establishment wilde Paul en enkele anderen effectief veroordeeld zien. Dit is niet gelukt omwille van de schitterende campagne die internationaal gesteund werd en die de politieke context van het proces voor een breed publiek duidelijk heeft gemaakt. In de discussie op de zomerschool merkte Paul Murphy op dat we de rechtszaak zowel binnen als buiten de rechtszaal gewonnen hebben.
Er werd in de openingsopmerkingen van Peter Taaffe ook gewezen op de belangrijke overwinning van de Spaanse jongerenstrijd die een hervorming van het onderwijs kon tegenhouden. De rol van de Sindicato de Estudiantes was essentieel hierin. Er werd geduldig gebouwd aan een massabeweging in de scholen en op straat met massabetogingen die tot 200.000 jongeren op de been brachten. De manier waarop deze strijd gevoerd werd, sluit aan bij de tradities van het CWI zoals de strijd van het socialistische stadsbestuur van Liverpool in de jaren 1980, de massabeweging tegen de Poll Tax waarmee Thatcher ten val kwam of de beweging tegen de waterbelasting in Ierland. Beide overwinningen – Jobstown en de Spaanse jongerenstrijd – waren mogelijk door een vertrouwen in de arbeidersklasse en door beroep te doen op mobilisatie van onderuit.
Video waarin Peter Taaffe de krachtlijnen van zijn inleiding brengt:
Organische crisis van het kapitalisme
Het kapitalisme kent een diepe organische crisis. Dit betekent niet dat er geen sectoren of landen zijn waar er een beperkte groei is. Die groei heeft overigens al tot stakingsacties geleid in onder meer Oost-Europa. Maar de economische crisis is niet voorbij, de schaduw van 2007-08 blijft.
Zo is er het gevaar van de enorme accumulatie van schulden met ook heel veel onzekere schulden die wellicht nooit zullen terugbetaald worden. In de VS komt daar nog een torenhoge studieschuld bovenop. Deze schuldenberg kan maken dat een volgende fase in de crisis ook hard gevoeld wordt in landen die tot hiertoe wat gespaard bleven, zoals Canada of de Scandinavische landen. Een andere complicatie voor de burgerij is de nationale kwestie die scherper wordt, onder meer in Schotland en in Catalonië. Een correcte benadering van de nationale kwestie met erkenning van het recht op zelfbeschikking had Corbyn overigens wellicht een parlementaire meerderheid opgeleverd. Er is ook de complicatie van de vluchtelingencrisis die een nieuwe opgang maakt in Italië, een land waar tevens een bankencrisis heerst. Verder zijn er nog complicaties zoals de politieke instabiliteit met de onvoorspelbare Trump en co of nog de toenemende klimaatdreiging.
Nieuwe periode
De organische crisis van het kapitalisme heeft een effect op alle continenten en alle landen. Steeds meer wordt beseft dat dit geen crisis van korte duur is. De crisis is het nieuwe normaal geworden en dat botst op weerstand. Een recente uiting ervan is de campagne rond Corbyn. Dit vormt een politieke aardbeving met binnen die aardbeving een ‘jongerenbeving.’ Corbyn sprak in Birkenhead, nabij Liverpool, voor 30.000 aanwezigen. De slogan ‘Oh Jeremy Corbyn’ werd naar verluidt daar gelanceerd. Op het muziekfestival Glastonbury sprak Corbyn voor tienduizenden enthousiaste jongeren. Dit is belangrijk: Groot-Brittannië was in de jaren 1980 het prototype van de neoliberale contrarevolutie onder Thatcher die verdergezet werd onder Tony Blair met harde besparingen, privatiseringen, slechtere arbeidsvoorwaarden en lagere lonen, … Het programma van Corbyn gaat daar tegen in en is daarom zo populair. Er zijn echter beperkingen: binnen het kader van het kapitalisme is het onmogelijk om dit programma waar te maken. Hetzelfde zien we overigens met Podemos, Bernie Sanders en eerder ook met Syriza in Griekenland.
De opmars van nieuwe linkse krachten is geen verrassing voor het CWI. De crisis van 2007-08 heeft uiteraard ook politieke gevolgen. We zagen al de golf van revoluties in het Midden-Oosten en Noord-Afrika in 2011. In Europa duurde het wat langer, maar zeker in het zuiden van Europa waren er grote bewegingen en nu wordt ook het noorden van het continent geraakt. In heel Europa is de politieke situatie stilaan een olieplas die wacht op een toevallige lucifer om in lichterlaaie gezet te worden.
In Groot-Brittannië vormden de parlementsverkiezingen die lucifer. Er was een pessimisme onder de vakbondsleiding die in het beste geval hoopte de schade te beperken. Het verkiezingsmanifest van Corbyn veranderde echter de situatie. In dat manifest werd onder meer voorgesteld om het inschrijvingsgeld voor studenten meteen af te schaffen of nog in de nationalisatie van energie, spoor, water, … Over de hoofden van het partij-apparaat ontstond er een direct contact met de massa’s. Dat is overigens de enige manier om de sabotage door de rechterzijde in de partij te verhinderen. Wij hebben een evenwichtige houding: we riepen op om voor Corbyn te stellen en voor een door Corbyn geleide regering, maar we riepen niet op om Labour te stemmen. We weigeren carte blanche te geven aan rechtse besparingspolitici van Labour. We zijn ook steeds kritisch geweest over het programma van Corbyn dat voor brede lagen van de bevolking radicaal is, maar eigenlijk nog erg voorzichtig sociaaldemocratisch blijft. Voor de bevolking is dit vooral radicaal omdat er de afgelopen 25 jaar op grote schaal enkel neoliberale programma’s werden verdedigd.
De opgang van nieuwe reformistische krachten is belangrijk, maar houdt ook gevaren in. Reformisten proberen bewegingen te gebruiken om parlementaire posities te versterken in plaats van omgekeerd posities te gebruiken om bewegingen te verbreden en uit te bouwen. Er wordt beroep gedaan op de massa’s, maar eigenlijk hebben reformisten geen vertrouwen in die massa’s. Er zit dan ook altijd een element van verraad ingebakken. Tegen de achtergrond van de huidige economische situatie komt dat verraad sneller dan voorheen aan de oppervlakte. De groeiende steun voor eisen van reformistische krachten is voor ons echter belangrijk. We kunnen daarop inspelen om een stap verder te gaan en ook nationalisaties van de sleutelsectoren, arbeiderscontrole en -beheer, … op te werpen als noodzakelijke onderdelen van een programma tot echte verandering.
Waarschuwing uit Griekenland
Een kritische houding is belangrijk, er is immers steeds het gevaar van een Grieks scenario. Daar zagen we dat het niet volstaat dat linkse partijen een regering vormen om tot een linkse regering te komen. De burgerij is bereid om een harde strijd te voeren tegen iedere poging van een links beleid. We moeten daarop voorbereid zijn en kunnen dat best met een zo breed mogelijke betrokkenheid van onderuit en een aangepast politiek programma.
Een linkse regering staat onmiddellijk voor de keuze: het kapitalisme aanpakken ofwel de dictaten van dit systeem aanvaarden en de arbeidersklasse een nederlaag toebrengen. Tsipras heeft in juli 2015 gebogen voor de trojka en het kapitalisme. Dit was verraad, het was crimineel net als het verraad van de sociaaldemocratie toen die in 1914 voor de oorlogskredieten stemde. Het resultaat is wat de Financial Times een “grote depressie” noemt in Griekenland. Syriza is een lege doos geworden, overgenomen door vluchtelingen van Pasok. De situatie voor de arbeidersklasse is misschien niet zo erg als onder de Duitse bezetting, de burgeroorlog na Wereldoorlog Twee of het Kolonelsregime, maar er is een enorme depressie in de levensvoorwaarden van de meerderheid van de bevolking. Tegelijk is er economisch geen uitweg: de schulden terugbetalen, is onhaalbaar. Schulden kwijtschelden kan voor het establishment niet omdat dit besmettingsgevaar in andere landen oplevert.
Griekse socialisten moeten zich nu voorbereiden op de onvermijdelijke nieuwe oplevingen van strijd. In periodes van nederlagen moeten we onze krachten behouden en tegelijk een weg vooruit aanbieden voor de beweging. Dat vereist voldoende politieke discussie om de aard van de periode en de redenen voor de nederlaag te begrijpen. Op die basis weten we dat de neergang van strijd in Griekenland slechts tijdelijk is. Tegelijk nemen we concrete stappen zoals de uitbouw van enkele linkse allianties op lokaal vlak en spelen we een grotere rol in syndicale strijd.
Het voeren van een links beleid moet alle niveaus gebeuren. Een besparingsbeleid op lokaal vlak is dodelijk voor nieuwe linkse krachten. Het lokale beleid speelde een belangrijke rol in het van de kaart geven van Rifondazione Comunista in Italië, de eerste grote nieuwe linkse formatie na de val van het stalinistische Oostblok.
Onze houding tegenover nieuwe linkse formaties
We komen actief tussen in de beweging en worden overigens heel positief onthaald door de basis. Maar daarbij benadrukken we onze methode en ons programma. Wij zijn geen linkse Corbynista’s, maar willen samen met de nieuwe lagen die aangetrokken worden door het programma van Corbyn in discussie gaan en de strijd voeren om die hervormingen die zo enthousiast onthaald worden te realiseren. Dat zal echter een revolutionaire breuk vereisen. Na de verkiezingen zal het er voor Corbyn op aankomen om zijn massale steun te organiseren en in te zetten tegen de rechterzijde in zijn partij. Dit zal organisatorische veranderen vereisen: herverkiezen van kandidaat-parlementsleden, openen van de partij voor alle socialisten, … Compromissen om de rechterzijde te sussen zullen een omgekeerd effect hebben.
Onze houding tegenover fenomenen als Corbyn, Mélenchon, Podemos of de PVDA in België werd in de discussie door een vertegenwoordiger van LSP samengevat met een verwijzing naar het advies van Leon Trotski aan de Belgische trotskisten ten tijde van het plan-De Man, een reformistisch programma waaraan mobilisaties gekoppeld werden in de periode na de recessie van 1929. “We moeten een zo breed mogelijke laag van arbeiders tonen dat we, voor zover de bourgeoisie de verwezenlijking van het Plan poogt te dwarsbomen, wij hand in hand met hen zullen strijden om ze te helpen bij het doormaken van de ervaring. We zullen met hen alle moeilijkheden van de strijd delen, maar wat we niet zullen delen zijn de illusies die er aan verbonden zijn. Onze kritiek van de illusies dient evenwel de passiviteit van de arbeiders niet te verhogen, dient haar niet een voorgewende theoretische rechtvaardiging te geven, maar dient integendeel de arbeiders vooruit te stuwen.”
De oude tactiek van entrisme – een werking ontwikkelen binnen brede reformistische partijen – is vandaag niet meer relevant. We hebben doorgaans te maken met bewegingen die erg los georganiseerd zijn (zoals Podemos of de Corbyn-aanhangers) waarbij een kleine leiding de touwtjes strak in handen heeft en waarbij er geen structuren zijn waar bredere lagen van de werkenden en jongeren aan deelnemen. Waarbij zouden we aansluiten als we lid worden van dergelijke bewegingen en wat kunnen we er doen? De politieke prijs die we ervoor betalen zou wel eens hoger kunnen zijn dan eventuele beperkte voordelen op korte termijn. Dit betekent uiteraard niet dat we niet met activisten uit dergelijke bewegingen willen samenwerken, integendeel.
Een uitzondering hierop is Die Linke waarbinnen onze Duitse afdeling wel een werking heeft en aanvaard wordt als onderdeel. De afkeer tegenover het stalinisme en de monolithische eenheidspartij van voorheen zorgt voor een grotere gevoeligheid rond openheid en democratische betrokkenheid van verschillende politieke stromingen binnen Die Linke. We waren ook een tijdlang actief binnen het Links Blok in Portugal, maar zijn daar op bureaucratische wijze uitgesloten. In beide gevallen hadden we steeds ook een werking buiten deze partijen. Alleszins is het belangrijk om een flexibele tactische opstelling te hebben, gecombineerd met politieke standvastigheid in de verdediging van ons socialistisch programma. Daarbij vertrekken we nog steeds van de noodzaak van een eenheidsfront, maar dit neemt vandaag andere vormen aan dan in de jaren 1970 of 1980. Sommigen verwijten ons dat we georganiseerd zijn, wij zien daar net een sterkte in: we zeggen klaar en duidelijk wie we zijn, wat we willen en we gaan ervoor.
Nieuw bewustzijn
De crisis van het kapitalisme is zo acuut dat er weinig marge is voor zowel de burgerij als voor reformistische krachten. De ondermijning van de autoriteit van de gevestigde instellingen en partijen zorgen er samen met de afkeer tegen het besparingsbeleid voor dat zelfs conservatieve elementen zich soms genoodzaakt voelen om de besparingen in vraag te stellen. Zo moest Theresa May erkennen dat de besparingen problematisch waren, maar haar alternatief komt niet verder dan meer van hetzelfde beleid. De conservatieven zijn erg verdeeld. In de doorgaans erg beleefde krant Financial Times omschreven eurosceptici hun eurofiele collega’s als ‘fuckers’ en omgekeerd weerklonk het verwijt ‘wankers.’ Niet meteen parlementair taalgebruik, maar wel een uiting van de enorme breuklijnen in de Tories. De burgerij plaats heel wat hoop in het fenomeen Macron in Frankrijk, maar het is bijzonder moeilijk om een stabiele centrumpartij te vestigen tegen de achtergrond van polarisatie. Onder meer de Oostenrijkse ÖVP probeert Macron te kopiëren, maar Macron zelf werd zonder enthousiasme verkozen, heeft al te maken met erg lage populariteitscijfers en kan in de komende periode op sociale strijd botsen. De hoop in Macron is een triomf van illusies boven ervaring.
Als Macron verkozen raakte, is dit vooral door de diepe crisis van de sociaaldemocratie die net als in andere Europese landen van de kaart werd geveegd. Macron komt uit de PS maar probeert zich te herpositioneren op bijna bonapartistische wijze. Mélenchon merkte terecht op dat de 57% die niet ging stemmen een actie van burgerlijke ongehoorzaamheid voerde. Mélenchon verklaarde de nieuwe regering al de oorlog voor ze gevormd was. De massa’s zullen uiteindelijk op straat beslissen, dat is een terugkerend element in de Franse geschiedenis. Volgend jaar vieren we 50 jaar mei 1968. De gebeurtenissen van toen kunnen zich herhalen.
De revolte tegen het besparingsbeleid zoekt naar manieren om zich te uiten. Ongetwijfeld was ook het Brexit-referendum daar een voorbeeld van. De parlementsverkiezingen hadden er opnieuw elementen van. De protestbeweging na de brand in de Grenfell Tower toonde een opstand op sociaal vlak. In de komende lokale verkiezingen is het eveneens mogelijk dat afgedankte leraars, ambtenaren, … opkomen uit protest tegen besparingen. Mogelijk zal dit ook tegen besparingspolitici van Labour zijn. Wij zullen daaraan deelnemen. We zijn ook actief in lokale strijdbewegingen en spelen daar vaak een belangrijke rol in. In zijn ‘Geschiedenis van de Russische Revolutie’ schreef Trotski dat het op bepaalde ogenblikken slechts één bolsjewiek vereiste om een heel regiment te doen keren.
De kwestie van politiek programma zal van doorslaggevend belang zijn. Onder druk van bewegingen kunnen reformisten naar links geduwd worden. Na de brand in de Grenfell Tower riep Corbyn op om leegstaande villa’s in beslag te nemen om noodhuisvesting te voorzien. De echte test voor Corbyn komt echter als er een linkse regering wordt gevormd, wat in Groot-Brittannië mogelijk is in de komende maanden of jaren. Oplossingen op de problemen van dit systeem zullen niet bekomen worden door parlementaire manoeuvres maar door massastrijd van de arbeidersklasse. We zien positieve elementen in de nieuwe linkse formaties, maar waarschuwen voor de beperkingen ervan en het uiteindelijke verraad dat inherent is aan het reformisme.
Europa wordt gekenmerkt door een economische crisis, ondanks beperkte groei in sommige landen. De aanhoudende sociale, politieke en ecologische crisis is niet op te lossen onder het kapitalisme. De arbeidersklasse begint alternatieven te zoeken. We moeten ervoor zorgen dat wij in die zoektocht gevonden worden. De beste manier daartoe is een degelijke analyse en een programma om vooruit te gaan. Onze krachten groeien rond een consequent programma dat verfijnd wordt doorheen actie en flexibele tactieken rond eenheidsfronten. Kleine krachten kunnen snel groot worden in deze situatie, dat zien we met verschillende reformistische bewegingen. We moeten zo sterk mogelijke organisaties opbouwen om in de komende periode zelf steeds meer een grotere rol te spelen.
