De oorlog in Syrië blijft maar duren, verschillende grootmachten zijn er minstens indirect bij betrokken. De VS en West-Europa staan er met getrokken messen tegenover onder meer Rusland. De Amerikaanse president Trump laat een ‘mother of all bombs’, de zwaarste niet-nucleaire bom, vallen in Afghanistan. De VS dreigt om een vloot naar Noord-Korea te sturen, in de Chinese achtertuin. Ondertussen blijven de spanningen rond onder meer Oekraïne aanhouden. En dan zijn er nog handelsconflicten tussen grootmachten. Kan dit ontaarden in een Derde Wereldoorlog?
door Geert Cool uit maandblad ‘De Linkse Socialist’
Globalisering in crisis
De jaren 1990 werden gekenmerkt door economische groei en een ideologisch triomfalisme van het neoliberalisme. De val van de stalinistische karikaturen van socialisme in het Oostblok had de mogelijkheid van een alternatief op het kapitalisme naar een verre achtergrond verdreven. Voormalige arbeiderspartijen en zelfs een deel van de vakbondsleiding werd meegezogen in de neoliberale logica van de vrije markt die allesbepalend werd.
De opening van nieuwe markten en de economische groei maakten een grotere eenmaking tussen kapitalistische landen en blokken mogelijk. Zo was er de ontwikkeling van de Europese Unie maar kwamen er ook tal van handelsverdragen op internationaal vlak. De ‘globalisering’ – een fase van het kapitalisme met grotere internationale samenwerking om de winsten op peil te houden – werd meteen voorgesteld als garantie op vrede en vooruitgang.
Reeds in het begin van deze eeuw was het duidelijk dat deze globalisering enkel de rijksten ten goede kwam en dat de ongelijkheid verder toenam. Sinds het uitbreken van de economische crisis in 2008 zijn de onderlinge spanningen zowel binnen de EU als tussen verschillende grootmachten opnieuw groter. De nationale grenzen overstijgen en de tegenstellingen tussen de nationale burgerijen uitwissen is een illusie gebleken. Het groeiende wantrouwen in het systeem en haar instellingen, leidt bovendien tot politieke instabiliteit waarbij losgeslagen projectielen zoals Donald Trump verkozen raken.
Oorlogen om markten
De Russische revolutionair Trotski omschreef de Eerste Wereldoorlog als het falen van het systeem dat op zijn eigen tegenstellingen botst. Hij schreef in 1914: “De oorlog van 1914 is de grootste ineenstorting, die de geschiedenis kent, van een economisch systeem, dat aan zijn eigen tegenstrijdigheden ten gronde gaat. Alle historische machten, wier taak het was, de burgerlijke maatschappij te leiden, uit haar naam te spreken, en haar uit te buiten, zij allen hebben door de oorlog van 1914, hun eigen rotheid uitgesproken.”
In essentie was de oorlog een strijd voor markten. De wereldwijde integratie van de economie had geen einde gemaakt aan de verschillende historische, economische, politieke, strategische belangen van de nationale heersende klassen. De oorlog was daar een tragische uitdrukking van. Zoals de meteen bij het begin van de oorlog vermoorde Franse socialist Jean Jaurès opmerkte: “Kapitalisme draagt oorlog in zich, zoals donkere wolken regen.”
De Eerste Wereldoorlog werd gestopt door de revoluties in Rusland (1917) en Duitsland (1918). Het uitblijven van een internationale uitbreiding van de geslaagde revolutie in Rusland maakte echter dat de kapitalisten hun macht behielden. De onderliggende oorzaken voor de oorlog verdwenen niet, maar werden zeker in de periode van economische crisis in de jaren 1930 scherper. Het verbrijzelen van de Duitse arbeidersbeweging onder de ijzeren hamer van het fascisme maakte de weg vrij voor een nieuwe wereldoorlog. Zoals de militaire theoreticus Clausewitz opmerkte, is oorlog de voortzetting van het politieke beleid met andere middelen. Oorlog ontstaat niet als een donderslag bij heldere hemel.
De Tweede Wereldoorlog was bijzonder vernietigend met miljoenen doden en de inzet van de meest moderne massavernietigingswapens. De nazi’s botsten langs het oostelijk front op de bevolking van de Sovjet-Unie die zich, ondanks de wel erg gebrekkige voorbereiding door het regime van Stalin, niet gewonnen gaf en geen terugkeer naar de periode van voor de revolutie wilde. Elders was er groot verzet door de bevolking, zo waren er in Polen midden 1940 al 100.000 gewapende verzetsstrijders. Het oprukkende Rode Leger in Oost-Europa en de sterker wordende krachtsverhouding van verzetsstrijders dwongen de VS tot een tussenkomst in de oorlog om te vermijden dat de Tweede Wereldoorlog zou eindigen als de Eerste: met een succesvolle arbeidersrevolutie die een einde maakt aan het kapitalisme en bovendien zou leiden tot een politieke revolutie die de stalinistische bureaucratie in de Sovjet-Unie aan de kant zou schuiven.
Tegenstellingen bestaan nog steeds
De tegenstellingen die tot de Tweede Wereldoorlog leidden, bestaan nog steeds. De natiestaten bekampen elkaar om economisch voordeel en voor de verovering van strategische machtsposities. Dit terwijl er enorm veel middelen besteed worden aan oorlogswapens en het onderzoek ernaar. Beeld je in dat deze zou gebruikt worden voor investeringen in gezondheidszorg, onderwijs en huisvesting! Verschillende kapitalistische landen zijn in staat om elkaar en de hele wereld te vernietigen, maar honger uitroeien lukt hen niet.
Een nieuwe wereldoorlog lijkt ons op dit ogenblik uitgesloten om een aantal redenen. Zo’n oorlog zou tot de volledige vernietiging van de planeet leiden, of toch minstens een hoog risico hierop met zich meebrengen. De kapitalisten zijn bereid om heel ver te gaan in de verdediging van hun belangen, inclusief planeetbedreigende klimaatverandering, maar een volledige vernietiging gaat ook voor hen te ver.
En dan is er nog een doorslaggevende factor die vaak genegeerd wordt door gevestigde historici en media: de rol van de arbeidersklasse. Massaal verzet tegen oorlog kan leiden tot het invraagstellen van het kapitalisme zelf. In 2003 slaagde de anti-oorlogsbeweging er niet in om de inval in Irak tegen te houden, maar tegelijk werd wel het potentieel van een wereldwijde beweging getoond. Miljoenen mensen kwamen gelijktijdig op straat en; mocht deze beweging zich verder ontwikkeld hebben met stakingen, dan had dit de oorlog in Irak bijzonder moeilijk gemaakt. Eerder speelde massaprotest een grote rol in het stoppen van de Vietnam-oorlog.
Met het Amerikaanse protest tegen Trump dat al miljoenen mensen op de been bracht en een groeiende zoektocht naar alternatieven in Europa (denk maar aan de steun voor Mélenchon, Podemos en voor het omgevormd werd tot een politiek verlengstuk van de bezuinigingstrojka ook het Griekse Syriza), zitten we in een opgaande fase van strijd. Dit kan leiden tot een nooit geziene wereldwijde massabeweging die stappen in de richting van een Wereldoorlog afblokt en meteen ook het kapitalisme zelf betwist.
Is er een uitweg in Syrië?
Allemaal goed en wel, zullen enkele lezers denken, maar ondertussen gaat de barbaarse slachtpartij in Syrië verder. Hoe kan dat ooit stoppen? Vaststellen waar het probleem zit, is een eerste vereiste om antwoorden te bieden. De Syrische oorlog is veroorzaakt door jarenlange inmenging door imperialistische krachten in de regio en door lokale en regionale regimes die op sectaire basis hun machtspositie wisten uit te bouwen en te behouden. Vanuit deze hoek moeten we geen antwoorden verwachten. Wie illusies heeft in pakweg Rusland of zelfs in de Amerikaanse militaire tussenkomsten vergist zich.
De jarenlange onderdrukking en vernietigende oorlog maakten dat de volksbeweging van 2011 in Syrië zich niet kon doorzetten. Sectaire krachten hebben nu de overmacht. Dat er zelfs in die duistere omstandigheden pogingen ondernomen worden tot het vestigen van alternatieven, zoals in de Koerdische regio Rojava, wijst erop dat het anders kan. De oorzaken voor de golf van opstanden en revoluties in het Midden-Oosten en Noord-Afrika van 2011 bestaan nog steeds. Het afzetten van dictators als Moebarak (Egypte) en Ben Ali (Tunesië) volstond niet, het volledige systeem moet weg. Nieuwe massabewegingen zullen uitbarsten en een impact hebben op de bevolking in Syrië.
Dit bereiden we best voor door het belang te benadrukken van een onafhankelijke klassenpositie: de onderdrukten moeten zich los van afkomst en religie verenigen in een strijd tegen hun machthebbers. Voor vrede strijden, kan niet door het ene kapitalistische kamp te steunen tegen het andere. Het zal ook niet bekomen worden door alle hoop te vestigen op burgerlijke krachten. We moeten onverzettelijk opkomen voor een socialistische samenleving.
De horror van oorlog is een bloedig gevolg van het kapitalisme. Zolang het kapitalisme bestaat, zal deze tendens tot barbarij blijven opduiken. Om oorlog te vermijden, moeten we het kapitalisme bestrijden. Massale en onafhankelijke arbeiderspartijen die opkomen voor een internationalistisch socialistisch alternatief op het kapitalisme blijven de beste garantie tegen oorlog. Zij kunnen de basis leggen voor een socialistische wereld gebaseerd op een democratische planning van de economie waardoor er geen strijd voor markten en economische belangen meer is, een strijd die onvermijdelijk is binnen het kapitalisme en steeds tot conflicten blijft leiden.
