Edito van ‘El Militante’, maandblad van Izquierda Revolucionaria
Op 10, 11 en 12 februari vindt Vistalegre II plaats, de burgerraad van Podemos, een soort congres. Deze bijeenkomst zal bepalend zijn voor de toekomst van Podemos, er zal een voor en een na zijn. Er zijn niet alleen duizenden werkenden, jongeren en activisten die het interne conflict binnen Podemos volgen, ook de grote bedrijven en hun partijen komen openlijk tussen in de strijd waarbij bepaalde leiders naar voor geschoven worden. Ondanks de dominante boodschap kan deze crisis niet beperkt worden tot een ‘machtsstrijd’ tussen verschillende fracties, het is ook een uitdrukking van de druk van klassen met tegengestelde belangen.
De sociale explosie die tot de opmars van Podemos heeft geleid
Op 15 mei 2011 kwam de jarenlang opeengehoopte woede plots tot uitbarsten. Het leidde tot een van de meest opmerkelijke periodes van klassenstrijd in de Spaanse staat. Gedurende lange tijd waren er opeenvolgende algemene stakingen, burgeroptochten, marsen voor waardigheid, lokale conflicten, strijd in het onderwijs, grote betogingen voor het recht op zelfbeschikking, … die allemaal een enorme strijdbaarheid aan de dag legden naast een democratische deelname en betrokkenheid die de leiding van de vakbonden en de sociaaldemocratie met hun garanties op sociale vrede in vraag stelden. Deze enorme revolte toonde niet alleen een verontwaardiging tegenover de rampzalige economische recessie, het leidde ook tot de grootste politieke crisis sinds het einde van de dictatuur in 1978. Dit was een kwalitatieve sprong in het politieke bewustzijn van een hele generatie.
Het was deze explosieve context die de ruimte creëerde voor de opkomst van Podemos. Deze nieuwe formatie schudde de politieke kaart dooreen en veranderde ook de krachtsverhoudingen ter linkerzijde. Het discours van Pablo Iglesias tegen de kaste, tegen de privileges en hun systeem, en voor de verdediging van de werkende meerderheid, de rechten en sociale diensten, sloot aan bij de hoop en gevoelens van miljoenen mensen. Het sloot ook aan bij de meest actieve basis van de sociale en politieke linkerzijde en het vond gehoor bij mensen die voor het eerst actief werden. Er was op dat ogenblik een explosieve groei van Podemos. Tienduizenden mensen organiseerden zich doorheen het land.
Na de spectaculaire resultaten in de Europese verkiezingen van mei 2014 en in de regionale en lokale verkiezingen van 2015, kwam er een einde aan deze dynamiek. In plaats van het alternatief van een breuk met het systeem te versterken, nam de leiding een bocht van 180 graden en werd alle hoop gevestigd in veranderingen op institutioneel vlak. De belangrijkste kracht van Podemos, de mogelijkheid om het regime op de knieën te dwingen, werd afgeblokt. De negatieve gevolgen van die strategie blijken duidelijk uit het bilan dat opgemaakt wordt van de zogenaamde burgemeesters van verandering. De goede bedoelingen en mooie verklaringen over een “efficiënt beheer” van de publieke middelen botsten op de muur van de kapitalistische belangen, het netwerk van de grote bedrijven die grote winsten opstapelen door privatiseringen van openbare diensten. Die muur kan enkel doorbroken worden met een vastberaden beleid dat ervoor opkomt om essentiële diensten in publieke handen te nemen en te onttrekken aan de logica van de private winst.
Klassenstrijd wordt weerspiegeld in Podemos
Na de parlementsverkiezingen van 26 juni, waarin Podemos meer dan een miljoen stemmen verloor, ontstond er verdeeldheid in de leiding van Podemos. Deze verdeeldheid won snel aan kracht. Sommigen zien hierin slechts een harde machtsstrijd. Het klopt dat er een laag van carrièristen is die naar Podemos trok om er te genieten van een rustig en comfortabel leven. Voor deze laag zijn de voordelen van het parlementaire en institutionele politieke leven een doel op zich die met hand en tand verdedigd worden. Maar het conflict is ook en vooral een weerspiegeling van de druk van de klassenstrijd. Er is druk van de kant van de kapitalisten en de rechterzijde die Podemos willen omvormen tot een sociaaldemocratische formatie die het systeem en zijn wetten respecteert. Anderzijds is er ook druk van de basis van Podemos met miljoenen mensen die geloven dat de samenleving enkel kan veranderd worden op basis van massamobilisatie waarbij gebroken wordt met de logica van het kapitalisme.
In deze interne strijd verdedigen Íñigo Errejón en zijn vleugel duidelijk de sociaaldemocratische ideologie en praktijk van Podemos. De ‘nummer twee’ verklaarde meermaals dat het engagement om te werken in de ‘instellingen’ de essentie van de politieke strategie van Podemos is. Hij gaat zelfs zo ver dat hij vragen stelt bij de verwerping door Podemos van het akkoord tussen de sociaaldemocratische PSOE en de rechtspopulistische Ciudadanos – de mislukte voorloper van de uiteindelijke grote coalitie van PP, PSOE en Ciudadanos die nu aan de macht is. Hij verzet zich tegen de electorale samenwerking tussen Izquierda Unida en Podemos. Tegelijk toonde hij meermaals zijn bereidwilligheid om een pact te sluiten met PSOE, waar de leiding een interne coup doorvoerde om een rechtse regering mogelijk te maken. Zijn verklaringen gaan steeds in dezelfde richting waarbij hij stelt dat “onze tegenstanders graag zouden zien” dat Podemos een kracht is die “formeel erg radicaal is, maar ondertussen niet in staat is om de levensvoorwaarden van de bevolking te veranderen.” Met zo’n steriele formule omschrijft hij diegenen die voor een confrontatie met het systeem zijn.
Het is niet verwonderlijk dat dit als muziek in de oren klinkt bij de kapitalisten en hun woordvoerders. Zoals steeds zet de krant El País de toon: “Errejón verdedigt een veel moderner, democratisch en open Podemos, in tegenstelling tot de verwarring die door Iglesias naar voor gebracht wordt rond een strategie van ideologische radicalisering en straatmobilisatie waardoor de partij in het parlement en de instellingen haar kracht en onderhandelingsruimte zou verliezen.”
Het model waar Errejón en zijn aanhangers voor staan, is de afgelopen veertig jaar al uitgetest door de PSOE. Maar het is belangrijk om op te merken dat als Errejón zo ver gaat, dit vooral komt door fouten en aarzelingen door Pablo Iglesias. Het idee dat politieke “verandering” een puur electorale oefening is waarin de rol van massastrijd al uitgespeeld was, was ook aanwezig bij Iglesias. Zijn publieke verklaringen waarin hij de capitulatie van Tsipras goedpraat, zijn distantiëring van de Venezolaanse revolutie waarbij hij de argumenten van de reactie herhaalt, zijn pogingen om zich ‘verantwoordelijk’ voor te stellen, … versterkten de meer gematigde delen van Podemos in de interne crisis en droegen in grote mate bij tot het resultaat van de parlementsverkiezingen.
Vlak nadat Podemos een miljoen stemmen verloor, verklaarde Iglesias dat het parlementaire werk zijn prioriteit zou vormen. Hij stelde snel vast dat deze benadering de deur openzette voor de rechterzijde, zowel binnen als buiten Podemos. Hiermee werd de rode loper uitgerold voor wie hem wou verzwakken en uiteindelijk aan de kant schuiven. De afgelopen maanden deed Iglesias enkele correcte vaststellingen. Hij verklaarde publiekelijk dat het gematigde imago van Podemos misschien aan de basis lag van het slechter dan verwachte resultaat in de verkiezingen. Hij zei dat het een fout was om te proberen de ruimte van de sociaaldemocratie in te nemen om kiezers niet af te schrikken. Recent benadrukte hij de noodzaak om te protesteren en stelde hij dat de vakbonden beter zouden oproepen tot een algemene staking tegen het asociale beleid van de PP. “Transversaliteit betekent niet dat we moeten lijken op onze vijanden, maar dat we moeten lijken op het PAH [Platform voor Getroffenen van Hypotheken, een beweging tegen uithuiszettingen]”, stelde hij correct.
Het document van Pablo Iglesias voor Vistalegre II stelt: “De opbouw van een volksbeweging is geen fetisj, maar de enige weg om vooruit te gaan. (…) Alleen verkozenen, woordvoerders en een goed discours dat aansluit bij de noden van de meerderheid van de bevolking volstaat niet. Om te winnen, hebben we nood aan mensen die zich organiseren, actief zijn en in staat om te mobiliseren (…) De rol van publieke vertegenwoordigers mag zich niet beperken tot werken in de verschillende parlementen. Hun voornaamste rol moet die van ‘institutionele militanten’ zijn. (…) Onze vertegenwoordigers in de instellingen mogen geen politici worden, ze moeten militanten blijven en in dienst staan van het collectief belang.”
Een Podemos dat voor socialistische verandering staat
Zoals Iglesias opmerkt, is het grootste gevaar voor Podemos dat het zich aan het systeem aanpast. Het is dan ook noodzakelijk om een duidelijke politieke koers uit te stippelen met een programma dat maatregelen omvat als de nationalisatie van de sleutelsectoren van de economie, dat zich verzet tegen de besparingen en opkomt voor de gezondheidszorg, het onderwijs, recht op degelijke huisvesting en democratische vrijheden, waaronder het recht op zelfbeschikking. Af en toe een linkse uitspraak doen, volstaat niet. Inzichten waar verder geen praktische consequenties aan verbonden worden, volstaan evenmin. Om een duurzame band met de massa’s aan te gaan, wat de echte kracht van Podemos is, moet Podemos opkomen voor een socialistisch alternatief op de kapitalistische crisis en actief betrokken zijn in de dagelijkse strijd van werkenden en jongerenbewegingen.
Doorheen deze strijd binnen Podemos is heel wat duidelijk geworden. Het ontslag van Bescansa (mede-oprichtster van Podemos) waarmee ze een schok wou teweegbrengen, heeft weinig opgeleverd. Haar ideeën en praktijk is overigens niet zo anders dan die van Errejón en haar ontslag was vooral een breuk met Pablo Iglesias. Andere stromingen zoals Anticapitalistas komen met kritieken die terecht zijn. Maar er is een tegenstrijdigheid tussen de terechte kritieken in woorden en de daden. Anticapitalistas controleert het stadhuis van Cádiz, heeft de leiding van Podemos in Andalusia en telt verschillende parlementairen en gemeenteraadsleden. Waar toont Anticapitalistas de grotere nadruk op sociale mobilisatie, de concrete maatregelen ten voordele van de meerderheid van de bevolking en de ongehoorzaamheid ten aanzien van kapitalistische wetten waar Miguel Urban graag over spreekt? Het klopt dat Anticapitalistas de balans uiteindelijk naar Pablo Iglesias kan doen overhellen. Maar het lijkt erop dat de prioriteit van de leiding van Anticapitalistas erin bestaat om terrein te winnen om zo betere plaatsen te bekomen voor verkozenen. Tegelijk wordt het idee van de omvorming van Podemos in een kracht die voor een ander systeem opkomt achterwege gelaten.
Als revolutionaire marxisten nemen we geen neutrale positie in. Izquierda Revolucionaria steunt Pablo Iglesias en zijn vleugel tegenover diegenen die van Podemos een klassieke sociaaldemocratische partij willen maken. We doen dat op de enige coherente wijze: door op te roepen om de tegenstanders op het terrein van de actie uit te dagen. Pablo Iglesias moet zich baseren op de mobilisatie van de massa’s tegen het beleid van de rechtse regering en zijn bondgenoten in het parlement (PSOE en Ciudadanos).
Hij moet opkomen voor een actieve campagne op elke werkvloer, in de scholen en in de wijken om zo te bouwen aan een algemene staking die opkomt voor de nationalisatie van de energiesector (om energie-armoede te stoppen), degelijke lonen, drastische verhoging van de pensioenen, de aanbouw van sociale huisvesting, afschaffing van de besparingen op het onderwijs, verdediging van de gezondheidszorg, …
Wat zullen Errejón en zijn aanhangers zeggen als Iglesias ingaat tegen al wie in naam van de sociale vrede de belangen van het establishment verdedigt? Wat zal de reactie van de PP, PSOE en Ciudadanos zijn? En belangrijker, wat zullen miljoenen werkenden, jongeren en de meerderheid van de onderdrukten die vandaag vastzitten in onzekerheid en werkloosheid zeggen? Het hoeft weinig verbeeldingskracht om deze antwoorden in te schatten.
De regering zal de komende maanden nieuwe aanvallen inzetten. We kunnen het ritme van het antwoord hierop niet voorspellen, maar er komt onvermijdelijk nieuw sociaal verzet. Daarbij zal voortgebouwd worden op de politieke ervaringen die de afgelopen periode opgedaan zijn. Deze context zal beslissen over de toekomstige ontwikkeling van Podemos en zal de weg openen voor de ideeën van het revolutionaire marxisme.
