Het lijkt wel een nieuw fenomeen: vals nieuws op het internet om clicks te halen en via reclame op een website inkomsten te verwerven. In de Amerikaanse presidentsverkiezingen speelde dergelijk vals nieuws een belangrijke rol. Enkele bedenkingen bij dit fenomeen.
1/ Vals nieuws is geen nieuw fenomeen, maar zo oud als propaganda
Vals nieuws is niet ontstaan met het internet. Valse berichten zijn doorheen de geschiedenis vaak verspreid met het oog op politieke doeleinden. Denk bijvoorbeeld aan Benjamin Franklin die in 1782 een vals exemplaar van een krant in Boston liet maken waarin werd geschreven dat Amerikaanse troepen zakken vol geld en goederen van de Britse koning hadden gevonden waarbij er ook schedels van soldaten en burgers gevoegd waren. Hij stuurde de krant naar vrienden die het verder verspreidden waarop het bericht in andere kranten werd overgenomen. ‘Vals nieuws’ is geen monopolie van satirische programma’s of jongeren die een centje willen bijverdienen op het internet: het is doorheen de geschiedenis meermaals gebruikt. Als journalist Patrick Cockburn deze week in The Independent schreef dat er vooral propaganda uit Aleppo komt, is het bovendien duidelijk dat de grens tussen ‘nieuws’ en ‘propaganda’ wel eens vaker erg dun is.
2/ Dit fenomeen is zeker niet beperkt tot sociale media
Gevestigde media haalden in hun berichten over het fenomeen van valse media uit naar het internet en sociale media als bron van vals nieuws. Ze wijzen erop dat een bedrijf als Facebook meer moet doen om vals van echt nieuws te scheiden. Laat ons dit standpunt beantwoorden met één voorbeeld uit de krant van deze week. Maandag schreef De Standaard naar aanleiding van de aanslagen in Istanboel: “De arrestaties komen er ook na de dubbele aanslag in Istanboel in het weekend waarbij volgens een nieuwe balans 44 mensen zijn omgekomen. De radicale Koerdische organisatie TAK, een afdeling van de PKK, heeft daarvoor de verantwoordelijkheid opgeëist.” Volgens De Standaard is TAK dus een afdeling van de PKK. De groepering TAK werd de afgelopen maanden terug actief en was naar eigen zeggen een afsplitsing van de PKK omdat die organisatie voor een vredesproces ging. Dictator Erdogan wil er alles aan doen om de Koerdische bevolking te bestrijden en daar een rechtvaardiging voor te vinden teneinde de Turkse bevolking tegen de Koerden op te zetten. Daarom wordt elke aanslag meteen toegeschreven aan ‘de Koerden’ met een amalgaam van TAK, PKK en Koerden in het algemeen. We hebben geen sociale media nodig om dergelijke leugens ook in onze kwaliteitspers te lezen. Welke bronnen heeft De Standaard gebruikt voor die bewering?
De Standaard 12 december3/ Ook wat je niet te lezen krijgt, is soms nieuws
Het beeld dat we van de wereld krijgen via het nieuws in de gevestigde media is beperkt tot de thema’s waarvan die mediakanalen denken dat ze voldoende nieuwswaardig zijn. Vorig weekend waren er aanslagen met een grote dodentol in Turkije, Egypte, Somalië, … We kregen enkel over de aanslag in Turkije een beetje nieuws, bovendien ingekleurd naar de versie van de Turkse overheid (zie punt 2 hierboven). Van de andere aanslagen hoorden we amper iets. Weet iemand hier hoe het zit met de oorlog in Jemen? Wist je dat de grootste democratie ter wereld, India, een vreselijke oorlog voert tegen de bevolking van Kasjmir waarbij honderden mensen verblind zijn door gasaanvallen door de politie? Neen? Zolang je maar weet hoe het mogelijk was dat Koen Wauters tegelijk in het Sportpaleis optrad én een (niet zo) live show op VTM presenteerde, zijn we al tevreden.
4/ Boe!
Zo, ben je geschrokken zoals aangekondigd in de titel? Neen?! Och, dat doet er niet toe. Je hebt op de link geklikt en bent hier toch beland ook al is deze titel een wel bijzonder flauw mopje. Moest het niet zijn dat deze website geen reclame bevat, dan hadden we onze financiële buit nu al binnen. ‘Clickbait’ of het verzinnen van titels die aanzetten om te klikken, is natuurlijk niet nieuw. Vette titels werden ook in het verleden al gebruikt om kranten of magazines te verkopen. Dat is nu niet anders. Zolang er maar geklikt wordt op basis van titels, zijn de eigenaars van mediasites al tevreden. Ze verkopen immers advertenties aan prijzen die afhankelijk zijn van het aantal kliks. Een beetje spectaculaire titel levert meer bezoekers op en dus meer inkomsten. De algoritmes van onder meer Facebook zorgen ervoor dat een veel geklikt en gedeeld artikel hoger komt in onze nieuwsfeed waardoor het proces nog versterkt wordt. Commerciële logica bepaalt dus wat we te zien krijgen en de gevestigde media passen zich daaraan aan.
5/ Onbeantwoorde leugens: de kracht van dagelijks vals nieuws
De voorbije weken voerde N-VA campagne op het internet met stellingen als ‘de koopkracht stijgt het snelst in vijf jaar.’ Cijfers weerleggen dit: de koopkracht daalt in België het snelst van de hele EU. De loonstop, indexsprong en stijgende taksen en lasten voor de gewone bevolking zorgen daarvoor. Kranten hebben in kleine berichten geschreven over de echte cijfers van de koopkracht. Maar ze hebben het niet gewaagd om dit te verbinden met de campagne van N-VA. Als de leugens niet beantwoord worden, is er toch ook sprake van vals nieuws?
Gelukkig verscheen er hier op socialisme.be een antwoord op de leugens van N-VA:
http://www.socialisme.be/nl/42493/volgens-n-va-neemt-koopkracht-toe-cijfers-tonen-daling-van-reele-lonen-met-09
6/ Als het uitgangspunt aan de essentie voorbijgaat
Nemen we om het even welke staking van spoorpersoneel en bekijken we daarbij hoe dit in de gevestigde media aan bod komt. Een terugkerend fenomeen daarbij is de verdwaalde reiziger. Wie ondanks de propaganda in de media toch niet weet dat er op een bepaald ogenblik een treinstaking zal zijn en alsnog probeert om een trein te nemen, moet al veel doen om op dat ogenblik niet in minstens één mediakanaal opgevoerd te worden. Waarom wordt een staking steeds belicht vanuit het oogpunt van de ‘overlast’? Waarom horen we bij grote betogingen in Brussel soms meer over de ‘verkeershinder’ dan over de redenen van de betoging? Het uitgangspunt van wat ‘nieuws’ is, staat niet los van de maatschappelijke orde en de belangen van de eigenaars van mediakanalen die onderdeel zijn van het establishment. Wiens brood men eet, diens woord men spreekt. Wat ons als ‘objectief’ wordt voorgehouden, is ideologisch gekleurd.
Hoofdpunt in hun nieuws: betoging zorgt voor verkeershinder.
7/ Er kan iets aan gedaan worden!
Al wie al eens op een actie geweest is of deelnam aan een staking, weet dat de wijze waarop hierover al dan niet bericht wordt in de gevestigde media steevast verwrongen is. Als dit gebeurt met dingen die we zelf meegemaakt hebben, hoe zit het dan met alle andere nieuws? Het vertrouwen in de gevestigde media is terecht erg beperkt en neemt af. Het fenomeen van ‘vals nieuws’ kon in de Amerikaanse presidentscampagne enkel een impact hebben door het gebrek aan vertrouwen in de gevestigde media. We zullen dat niet oplossen door illusies te verspreiden in de gevestigde media. We kunnen beter bouwen aan eigen mediakanalen: websites, tijdschriften, kranten, … Met socialisme.be en maandblad ‘De Linkse Socialist’ dragen we daaraan bij. Uiteraard zijn wij niet neutraal: we vertrekken vanuit het perspectief van de arbeidersklasse en bouwen aan een kracht die opkomt voor socialistische maatschappijverandering. Waarom zou je je informatie enkel halen uit media die de gevestigde kapitalistische samenleving verdedigen en er onderdeel van zijn? Neem een abonnement op maandblad ‘De Linkse Socialist’ zodat je ook een andere stem hoort.
