De conservatieve Poolse regering zal het voorstel om de toegang tot abortus nog verder te beperken intrekken. Die beslissing komt er na het uitbreken van een massale beweging in het land. Vorige week maandag was er een oproep aan de Poolse vrouwen om te staken, naar het voorbeeld van een vrouwenstaking in IJsland in 1975. Er waren 50.000 betogers in Warschau, 30.000 in Wroclaw en 25.000 in Krakow. Daarnaast waren er nog tienduizenden in andere steden. In Poznan waren er confrontaties met de politie, in Kielce maakten betogers een einde aan een controversiële homofobe tentoonstelling. De conservatieve inschattingen van de politie hebben het over 98.000 betogers in 143 acties. De linkse partij Razem schat het aantal deelnemers op 140.000. Alleszins was dit de grootste actiedag ooit voor het recht op abortus in Polen. Dit was veel groter dan de acties van 1993, toen de huidige strenge regels werden ingevoerd.
Artikel door Paul, Alternatywa Socjalistyczna
De eerste golf van de beweging was er in de lente. Toen raakte bekend dat een rechtse drukkingsgroep meer dan 100.000 handtekeningen ophaalde en daarmee een wetsvoorstel in het parlement kon indienen. De groep haalde uiteindelijk 400.000 handtekeningen op voor het voorstel van een totaal verbod op abortus en gevangenisstraffen tot drie jaar voor vrouwen die abortus plegen. Het barbaarse karakter van het voorstel blijkt uit het feit dat elke miskraam als een verdachte abortus zou onderzocht worden met een strafrechtelijk onderzoek.
Polen kent vandaag al een van de meest restrictieve anti-abortuswetgevingen van Europa. Abortus is enkel toegelaten na een verkrachting, bij een bedreiging van het leven of de gezondheid van de vrouw of indien de foetus misvormd is. Zelfs indien aan deze voorwaarden voldaan is, komt het dikwijls niet tot een abortus omdat de dokters de “gewetensclausule” kunnen inroepen om hun eigen religieuze standpunten te laten voorgaan op de vraag van een patiënt.
Deze wetgeving werd begin jaren 1990 doorgevoerd toen het kapitalisme hersteld werd in Polen. Het ging om een economische en sociale contra-revolutie met slechts enkele democratische hervormingen. Dat die democratische hervormingen slechts een vijgenblad waren, bleek uit het feit dat de overgrote meerderheid van de Polen (meer dan 70%) tegen het verbod op abortus was (en voorstander was van abortus wegens ‘sociale redenen’) en de regering de wetgeving toch doorvoerde. Tegelijk werden godsdienstlessen verplicht in de scholen en kreeg de kerk heel veel materiële en politieke privileges. Politici van verschillende partijen hadden het over een compromis. Dat was het niet, het was een nationale schande die een hel voor vrouwen creëerde.
Massale beweging in de lente
Als antwoord op het voorstel van een totaal verbod ontstond in de lente een massale spontane beweging via sociale media. De facebookgroep Dziewuchy Dziewuchom groeide op minder dan een week aan tot meer dan 100.000 leden. Er ontstonden informele groepen en initiatieven in het hele land. Het leidde ook tot betogingen, telkens met duizenden aanwezigen.
Een van de initiatieven richtte zich op het verzamelen van 100.000 handtekeningen voor een wetsvoorstel van burgers waarin de abortusregels versoepeld worden met de mogelijkheid van abortus in de eerste 12 weken van de zwangerschap zonder dat hiervoor een reden voor nodig is. Veel activisten in de huidige beweging beperken hun oproep tot de verdediging van de bestaande erg restrictieve wet, maar het voorstel van dit wetsvoorstel werd uiteindelijk wel overgenomen door de bredere beweging. Er zijn meer dan 250.000 handtekeningen opgehaald en het voorstel komt in het parlement.
Na een pauze van twee maanden in de zomer brak het protest eind september terug uit. Toen werden beide voorstellen immers in het parlement voorgesteld. Deze tweede golf begon met de zogenaamde ‘Zwarte protesten’ (Czarny Protest) in het hele landen. Mannen en vrouwen tooiden zich in zwarte kledij om de dood van vrouwenrechten te herdenken. Er waren betogingen in verschillende steden en mensen plaatsen selfies op sociale media met de hashtag #CzarnyProtest en #BlackProtest.
Het parlement verwierp het wetsvoorstel om abortus te versoepelen. Tegelijk werd het voorstel om een totaal verbod op te leggen doorverwezen naar de commissies. Er werd meteen ook aangekondigd dat een vitrofertiliteitsbehandeling eveneens kon verboden worden net als toegang tot bepaalde vormen van contraceptie. Het leidde tot brede woede tegenover de arrogantie van de politici en de kerk ten aanzien van vrouwen. Meer mensen dan voorheen raakten bij het protest betrokken.
Poolse vrouwen staken
Naar het voorbeeld van de IJslandse vrouwenstaking van 1976 werd het idee van een staking geopperd. De oproep kwam niet van de vakbonden, maar vanuit de vrouwenbeweging die geen eerdere ervaring had met vakbonden of stakingen. De antivakbondswetten maken het zelfs voor de vakbonden moeilijk om een staking op legale wijze te organiseren. Vrouwen werden dan ook niet aangemoedigd om te staken, maar om een dag vrijaf te nemen tijdens wat ‘zwarte maandag’ (Czarny poniedzialek) genoemd werd. Veel vrouwen konden niet meedoen omdat ze met slechte contracten werken en geen dag vrijaf kunnen nemen. Zo bedreigde supermarktketen Lidl het personeel: wie maandag afwezig bleef zou afgedankt worden.
Op de dag van de staking kondigde OPZZ, een van de drie belangrijkste vakbondsfederaties, uiteindelijk wel aan dat het de acties steunde en leden zou verdedigen als ze deelnemen aan het protest. Het maakte het voor veel werkenden in de publieke sector, zeker bij de lokale besturen, mogelijk om effectief te staken. Een aantal theaters en kleine bedrijfjes kondigden aan dat ze niet zouden opengaan die dag zodat het personeel kon meedoen. Veel andere vrouwen hadden geen andere optie dan zich in het zwart te kleden om hun steun aan het protest kenbaar te maken.
De steun van OPZZ moedigde veel leraars aan die groepsfoto’s namen met hun leerlingen, allemaal in het zwart gekleed. In veel scholen organiseerden scholieren en studenten hun eigen stakingen, waarbij de eerste les werd overgeslagen. Dit kreeg vaak de steun van de leerkrachten. Er waren verslagen van jonge vrouwen die door mannen bedreigd werden of zelfs bespuwd werden omdat ze mee staakten.
In Warschau kwamen ’s ochtends vroeg al duizenden mensen bijeen voor de kantoren van de heersende partij, de PIS (Partij voor Recht en Rechtvaardigheid). In de namiddag was er een grote betoging in het stadscentrum. Ondanks de regen waren er zowat 50.000 aanwezigen. Het waren vooral jonge vrouwen, studenten en scholieren. Het voorstel om zwarte tranen op de gezichten van de betogers te schilderen, werd niet opgenomen. Maar veel betogers hadden wel twee zwarte strepen op elke kaak, zo zagen ze eruit als strijders. Er was een erg levendige en kwade sfeer.
Betogers hadden zelfgemaakte protestborden mee met slogans als: “De regering is geen zwangerschap – ze kan wel afgebroken worden”, “De revolutie is vrouwelijk”, “Herover Polen op de fanatici”, “Abortus om het leven te verdedigen”, “Mijn lichaam, mijn keuze”, “Baas over mijn baarmoeder”, “Ik ben geen voortplantingsmachine”, “Ik ben niet jouw bezit”, “Er ontstaat geen nieuw leven als wij sterven,” “Er is niets mis met keuze”, …
De toespraken werden jammer genoeg gedomineerd door bekendheden en politieke partijen zoals de liberale Nowoczesna en de pro-liberale democratiebeweging KOD. Dit zijn politieke organisaties die op de kar sprongen en de beweging nu willen gebruiken voor hun eigen belangen. Ze verzetten zich tegen vrije toegang tot abortus en stellen dat de beweging zich moet beperken tot de verdediging van de huidige wetgeving. Vertegenwoordigers van feministische organisaties en groepen die voor het recht op abortus opkomen, mochten schandalig genoeg niet spreken. Ook al spelen zij al jarenlang een grote rol in de strijd voor abortusrechten.
De organisatoren hadden zich opgemaakt voor een betoging met ongeveer 5.000 aanwezigen. De meesten konden de toespraken dus sowieso niet volgen. Na enige tijd riepen betogers dat er een betoging naar het parlement moest volgen. De zee van paraplu’s volgde die oproep en liet de organisatoren alleen achter. De betoging was nu illegaal maar de politie besloot wijselijk om niet in te grijpen. De betogers trokken door het stadscentrum en hielden het verkeer tegen tijdens het spitsuur.
Zowat 10.000 mensen verzamelden voor het parlement. Hier waren er geen sprekers, maar de sfeer was luidruchtig en woedend. Er was het gerucht dat duizenden betogers naar het Teatr Polski trokken, het theater waar Jaroslaw Kaczyncski van de heersende PiS partij een meeting had.
De katholieke kerk reageerde op de vrouwenstaking en het Zwarte Protest door dit te veroordelen als een ‘duivels karnaval’. Daarmee toonde ze hoe ver ze van de realiteit staat. Bischoppen kwamen in de media met hun expertise over verkrachtingen en onvruchtbaarheid. Eén bischop verklaarde dat vrouwen bij een verkrachting zelden zwanger geraken omdat ze teveel stress hebben.
De beweging heeft de PiS partij geschokt. De regering wilde geen verandering in de abortusregels doorvoeren, toch nog niet dit jaar, maar ze werd door rechtsere elementen en de kerk in snelheid gepakt toen die met hun eigen burgerinitiatief uitpakten.
Hoe verder?
Onder druk van de beweging heeft de regering aangekondigd dat er een afgezwakt voorstel zal komen, waarbij abortus wellicht mogelijk blijft bij verkrachting en bedreiging van het leven van de moeder maar niet bij misvorming van de foetus. Dit is uiteraard geen compromis, het is een verdere verstrenging van het verbod en totaal onaanvaardbaar. Maar het geeft wel aan dat de regering de druk begint te voelen.
Dit is een duidelijk signaal dat de druk moet aanhouden en dat de strijd moet doorgezet worden. Nowoczesna en het Burgerplatform proberen met de hulp van KOD de politieke controle over te nemen en de spontane beweging te recupereren. De wijze waarop vertegenwoordigers van Nowoczesna en het neoliberale Burgerplatform, de vorige heersende partij, in het parlement stemmen, toont dat ze geen plaats in de beweging hebben. De strategie om enkel de bestaande wetgeving te verdedigen, moet gestopt worden.
Anderzijds is het ook fout om een verbod op alle politieke materiaal op acties op te leggen. In verschillende steden was er een verbod op spandoeken en pamfletten. Dit laat gecompromitteerde politici toe om langs de achterdeur binnen te raken in de beweging terwijl meer radicale organisaties hun ideeën en voorstellen niet naar voor kunnen brengen.
De staking van de Poolse vrouwen op zwarte maandag was totnutoe het hoogtepunt van de beweging. Er zijn tal van nieuwe krachten actief geworden: duizenden jonge vrouwen die pas de strijd vervoegen en hun eigen stem zoeken waarbij ze zelfvertrouwen winnen. De beweging moet zich onmiddellijk tot taak stellen om deze vrouwen te helpen organiseren.
Er zijn veel goede maar vaak elkaar bekampende initiatieven en groepen op sociale media. Vaak zijn het de ‘eigenaars’ van de groep die beslissen of er op acties een verbod op politiek materiaal is of niet. Vaak censureren ze discussies in de facebookgroepen.
Het ontbreekt aan democratische structuren op plaatselijk vlak met activisten van de verschillende initiatieven die ontstonden. Zo’n lokale democratische comités kunnen zich op regionaal en nationaal vlak coördineren om te gaan naar een nieuwe grootschalige actie. Er moet volledige democratische verantwoording zijn van alle nationale vertegenwoordigers van dergelijke comités.
Voor een strijdbaar programma
Enkel een duidelijk programma kan een overwinning opleveren. De voorbije weken werd aangetoond dat het mogelijk is om de publieke opinie te overtuigen. Maar als we nu net als Nowoczesna gaan zeggen dat we tegen abortus zijn, zal dat niet lukken. Dan kan je even goed zeggen dat de aanhangers van een totaal verbod op abortus goede argumenten hebben en dan kan je beter de strijd meteen opgeven.
Als we stoutmoedig opkomen voor het recht op abortus en de argumenten van rechts beantwoorden, dan kunnen we mensen overtuigen. We moeten uitleggen dat we opkomen voor het recht op vrije en veilige abortus om het leven van tal van vrouwen te redden. Dit moet gekoppeld worden aan de noodzaak van degelijke, kwaliteitsvolle en gratis gezondheidszorg door goedbetaalde professionals en niet door religieuze fanatici die een behandeling weigeren.
Veel ongewenste zwangerschappen kunnen vermeden worden door contraceptie toegankelijker te maken. Vandaag is contraceptie te duur voor veel jonge vrouwen. Wie geen 18 jaar is, kan enkel met toelating van de ouders een gynaecoloog bezoeken. Hierdoor is het voor velen onmogelijk om een voorschrift voor de pil of andere contraceptiva te krijgen. Alternatywa Socjalistyczna eist algemene toegang tot contraceptiva. We eisen ook seksuele voorlichting in de scholen in plaats van de godsdienstlessen die nu door pastoors en nonnen worden gegeven.
Vrouwen willen vooral een echte keuze, niet alleen om al dan niet een kind te hebben maar vooral ook om een kind een toekomst te kunnen geven. We verdedigen het recht op gratis fertiliteitsbehandelingen, meer plaatsen in openbare kinderopvang en kleuteronderwijs voor alle kinderen. Bredere sociale en economische kwesties hebben ook een impact op de keuze van vrouwen. Er is nood aan goedkope en degelijke sociale huisvesting en een leefbaar minimumloon met jobzekerheid. Slechte arbeidscontracten moeten afgeschaft worden en vervangen door vaste stabiele jobs waardoor wie zwanger is, haar job niet meteen verliest.
Om dit te bekomen is het nodig om banden te smeden met de arbeidersklasse die in de vakbonden georganiseerd is. Betere banden tussen basismilitanten zouden een goed vertrekpunt zijn, bijvoorbeeld in de lerarenvakbond ZNP en de vakbondsfederatie OPZZ. De beweging moet zich ook richten op het personeel in de publieke sector en de zorgsector, de steun voor de staking van Zwarte Maandag was daar erg groot. In onze strijd zullen we ook moeten ingaan tegen het economisch systeem, het kapitalisme, dat niet in staat is om degelijke huisvesting en jobs te garanderen voor de gewone werkende bevolking.
