1917-2007
Dikwijls wordt de Russische Oktoberrevolutie voorgesteld als een « accident van de geschiedenis » of als een staatsgreep door individuen die het slecht menen. Wij willen hierbij van de gelegenheid gebruik maken om de historische geldigheid en enorme effecten van de eerste socialistische revolutie in de geschiedenis te herbevestigen.
Bij het begin van de vorige eeuw was Rusland een half-barbaars land, waar de meerderheid van de bevolking in een staat van miserabele achtergeblevenheid moest leven. De laatste 25 jaar van de 19e eeuw had het land echter ook een versnelde kapitalistische ontwikkeling gekend. De feodale achterlijkheid stond in fel contrast met de snelle verschijning van een moderne arbeidersklasse.
In 1905 werd Rusland overspoeld door een eerste revolutionaire golf. Die bereikte zijn hoogtepunt met een massastaking en de oprichting van de eerste Sovjets (verkozen arbeidersraden). Deze raden vormden het embryo van een revolutionaire arbeidersregering. De opstand werd echter door de tsaristische staat neergeslagen, onder meer door het gebrek aan eenheid tussen arbeiders en arme boeren, en er begint een periode van jarenlange repressie.
In augustus 1914 zorgde de rivaliteit tussen de imperialistische landen voor het begin van WO1. De mooie anti-oorlogsresoluties van de Tweede Internationale worden plots opgeborgen: bijna alle sociaaldemocratische partijen scharen zich achter de oorlogspolitiek van hun eigen burgerlijke regeringen. Enkel de Russische bolsjevieken, en nog een handvol anderen, zouden zich op een consequente, internationalistische manier keren tegen de imperialistische slachting van WO1.
De Februarirevolutie
Overal in Europa lokt de kapitalistische wereldoorlog revoltes uit. De discipline onder de troepen wordt ondermijnd, het ongenoegen stapelt zich op in de arbeiderswijken en onder de boeren.
In Rusland breekt de politieke crisis los in februari 1917. In enkele dagen tijd wordt het tsarisme weggeveegd. In haar haast roept de liberale oppositie een Voorlopige Regering uit. De heersende klassen slaan in paniek en proberen snel een staatsapparaat op te werpen, dat de revolutie van arbeiders en arme boeren moet indijken. De februarirevolutie was slechts het begin van een proces van revolutie en contrarevolutie, waarbij twee tegengestelde machten de richting van de revolutie probeerden te bepalen. Er was een situatie van dubbele macht gegroeid. Naast de burgerlijke Voorlopige Regering ontstaat een ander type van macht: de Sovjet van arbeidersafgevaardigden verkozen in de bedrijven en de arbeiderswijken.
De revolutie begint zich uit te breiden naar het platteland. In het leger worden Sovjets van soldaten opgericht, die de bevelen van de officieren betwisten. Deze raden van arbeiders en soldaten begonnen meer en meer de taken van de officiële staatsmacht over te nemen (verdeling van voedsel, publieke veiligheid, bewapening van de arbeiders,…). Ze betrekken de brede massa van de werkende en onderdrukte klassen in het publieke debat en de politieke actie.
Nochtans werden de Sovjets aanvankelijk gedomineerd door een meerderheid van mensjevieken en sociaal-revolutionairen. Deze “gematigde” socialistische partijen hadden niet de minste intentie om de Voorlopige Regering omver te werpen, wilden de oorlog gewoon verderzetten, en spanden zich in om de sociale eisen in te perken.
De aanvankelijke reactie van de leiding van de bolsjevistische partij was zeer verward. Stalin en Kamenev, aan het hoofd van de partij op een moment dat Lenin nog in Zwitserland was, nemen een positie in van kritische steun aan de Voorlopige Regering, en een toenadering tot de mensjevieken.
De terugkeer van Lenin in Rusland zou deze situatie keren. De bolsjevistische leider past zich aan aan de nieuwe situatie, klampt zich niet vast aan verouderde formules en staat eigenlijk op het standpunt van Trotski als hij stelt: «De essentie van de huidige situatie in Rusland bestaat uit de overgang van de eerste etappe van de revolutie, die door gebrek aan bewustzijn en organisatie van de arbeiders de macht aan de burgerij overliet, naar de tweede etappe. Die zal de macht in de handen van de arbeiders en de armste lagen van de boerenstand leggen.»
Lenin vatte zijn positie samen in de Aprilstellingen, een complete verwerping van de onmacht van de Voorlopige Regering en een pleidooi voor « Alle macht aan de Sovjets ». Door geduldig werk en vasthoudendheid, ondersteund door de radicalisering van de revolutionaire beweging, slaagt hij erin om de bolsjevistische partij voor zijn standpunt te winnen. Trotski zou in de loop van augustus formeel bij de bolsjevieken aansluiten.
De Julidagen en de putsch van Kornilov
Op 3 en 4 juli eisen de ongeduldige arbeiders en soldaten van Petrograd dat de leiders van de Sovjets de macht grijpen. De bolsjevieken verzetten zich tegen een opstand op dit moment, die ze nog voorbarig vinden. De hoofdstad loopt voor op de rest van het land. De grote massa van arbeiders en boeren is nog niet bereid om de omverwerping van de Voorlopige Regering te steunen. De bolsjevieken slaagden er niet in om de betoging in Petrograd te stoppen, maar keren ook hun rug niet naar de arbeiders die actie eisen. Ze gaan samen de straat op, waarbij ze wijzen op het avonturistische karakter van een voortijdige opstand. De ongeregeldheden en repressie die hierop volgen, maken 100-en slachtoffers en de bolsjevistische partij wordt geconfronteerd met een golf van politierepressie.
De bezittende klassen botsen op de onmacht van de Voorlopige Regering en de verzoeningsgezinde partijen. Ze kiezen dan ook Generaal Kornilov uit om ter vergelding een mars op Petrograd te organiseren, met de bedoeling de revolutie in bloed te smoren. De staatsgreep mislukt echter op enkele dagen tijd. Gezien het onvermogen van de Voorlopige Regering nemen de bolsjevieken de verdediging van de hoofdstad op. Uiteindelijk slaan de soldaten van Kornilov aan het muiten en gaan ze over naar de kant van de revolutie. Het complot valt uit elkaar zonder een echte strijd. Deze poging tot staatsgreep zou de situatie beslissend in het voordeel van de bolsjevieken keren. Ze winnen enorm aan prestige en vertrouwen bij de massa van de bevolking.
Oktober: de machtsovername
Op 31 augustus stemt de Sovjet van Petrograd een resolutie die alle macht bij de Sovjets wil leggen. Net als in 126 Sovjets in de provincies behalen de bolsjevieken er een meerderheid. De ene na de andere Sovjet uit de grote steden plaatst zich nu op het standpunt van die van Petrograd. Vanaf midden september stelt Lenin: “De geschiedenis zal het ons niet vergeven als we nu niet de macht grijpen.”
De opgang van de bolsjevieken vindt zijn hoogtepunt in de opstand van Oktober en het innemen van het Winterpaleis, in de nacht van 24 op 25 oktober 1917, en dit bijna zonder bloedvergieten. Op 26 oktober bevestigt het Tweede Al-Russische Sovjetcongres de machtsovername door de eerste arbeidersstaat in de geschiedenis.
Rol van de bolsjevistische partij
De Oktoberrevolutie kon nooit slagen zonder het bestaan van een partij die alle energie van de massa’s kon kanaliseren in één gigantische beweging. De numerieke groei van de bolsjevieken was indrukwekkend : de partij kende amper enkele duizenden leden in februari 1917, in oktober van dat jaar zijn dat er een kwart miljoen.
De politieke bewustwording van de massa’s gebeurt op basis van hun eigen ervaring. In een revolutionaire periode ontwikkelt het bewustzijn van de massa’s in sprongen. De bolsjevistische partij is er als enige in geslaagd om de fundamentele verlangens van de werkende klassen in Rusland uit te drukken, en daarvoor de concrete middelen te vinden.
De essentiële verdienste van het bolsjevisme was dat het erin geslaagd is om de werkende massa’s te organiseren en ze op een stoutmoedige manier naar de machtsovername te leiden. Uit die ervaring kunnen revolutionaire partijen en de arbeidersbeweging vandaag nog steeds enorm veel leren.
