Eind jaren ’90 spatte de zeepbel op de beurzen en creëerde dit enorme problemen voor de VS economie en door haar gewicht ook voor de wereldeconomie. Het probleem was dat de aandelenprijzen niet meer de uitdrukking waren van de reële waarde van de economie die ze vertegenwoordigden. In tegendeel, ze werden zelf de drijvende kracht van de economie. Ze creëerden een gevoel van rijkdom onder de consumenten die ervoor zorgde dat het consumptieniveau de hoogte werd ingejaagd.
Bart Vandersteene
De effecten van het uitéénspatten van die zeepbel werd met man en macht bestreden. De rentevoeten in de VS werden verlaagd tot een historische dieptepunt van 1%. Op die manier wou men het aangaan van leningen en het op peil houden van het consumptieniveau stimuleren.
Sinds een jaar is er echter ook een nieuw fenomeen, nl. de daling van de waarde van de dollar t.o.v. de andere munten. In 2003 kende de dollar een waardedaling van 15% tegenover een korf van andere munten. De lage dollar moet de VS in staat stellen om haar producten goedkoper te maken op de wereldmarkt, op die manier de export te stimuleren en de import te beperken. Zo wil men het handelstekort van de VS oplossen. Het handelstekort die betekent dat er veel meer geïmporteerd wordt dan dat er geëxporteerd wordt. Dit op zijn beurt houdt in dat er vele dollars naar het buitenland vloeien. Die werden in het verleden terug aangetrokken naar de VS via kapitaalbeleggingen.
In het 4e kwartaal van 2003 steeg de export in de VS met 19% op jaarbasis en de import met 11% op jaarbasis. De daling van de dollar heeft dus reeds een effect behaald. Maar niet voldoende, want verschillende buitenlands bedrijven hebben de prijs van hun producten in dollar uitgedrukt niet verhoogt, bijvoorbeeld de Duitse autoproducenten. Normalerwijze zouden ze om evenveel geld in Euro te krijgen voor een auto, de prijs in dollar uitgedrukt moeten verhogen. Dit gebeurde in vele gevallen niet. Dit betekende dat de bedrijven nog liever in hun winstmarges sneden dan een deel van hun marktpositie in de VS prijs te geven. In die zin is de daling van de waarde van de Dollar maar een relatief gegeven op de markt.
Een daling van de waarde van een munt is een klassiek economisch fenomeen wanneer men de economische crisis wil exporteren naar het buitenland. Een studie van de Deutsche Bank berekende echter dat een sterke daling van de dollar niet voldoende zal zijn om het tekort op de handelsbalans weg te werken. Ze stelden dat een daling tot $1.95 per euro tegen 2005 als effect zou hebben dat het tekort op de handelsbalans tegen 2008 zou gehalveerd worden tot 2.5% van het BNP.
Effecten in Azië.
De Japanse banken proberen de val van de dollar tegen te gaan. Ze investeerden in 2003 $175 Miljard in Amerikaanse beleggingen en deze waren geconcentreerd op het einde van het jaar. Enkel in januari 2004 stroomde er $67 Miljard naar de VS. De Japanse burgerij ziet haar positie bedreigt door de val van de dollar. Niet enkel door duurder wordende Japanse producten op de Amerikaans markt, maar ook door het feit dat een aantal Aziatische munten gekoppeld zijn aan de Amerikaanse Dollar. Dit zijn o.a. de Chinese Juan, de dollar van Hong Kong en de Ringgit in Maleisië. Ook in hun eigen regio wordt hun concurrentiepositie hierdoor bedreigd.
Elke dag andere berichten.
Enorme jojo bewegingen zijn eigen aan de economische situatie vandaag. Bij elk positief gegeven slaat de euforie toe over de heropleving. Die wordt meestal de week nadien weer genuanceerd met berichten die wijzen op de zwaktes in de huidige economische situatie.
Maar is die zeepbel nu werkelijk gebarsten?
In feite niet. De grootste zwakte van de VS economie bestaat erin dat de economische groei wordt gerekt puur op basis van de uitgaven van de VS consumenten. Verschillende ontwikkelingen hebben er voor gezorgd dat het gevoel van rijkdom sinds de crash op de beurs niet is verminderd. Dit samen met de lage rentevoeten, die bijvoorbeeld een stimulans betekenden voor de woningmarkt en het herfinancieren van hypotheekleningen zorgde ervoor dat de Amerikaanse consument zich nog altijd dik in de schulden steekt om hun welvaartsniveau op peil te kunnen houden. In december 2003 bedroeg de spaarquote in de VS 1.3% wat dus betekent dat per $100 dollar die werd verdiend er slechts gemiddeld $1.3 dollar werd gespaard en de rest direct uitgegeven. In 2003 groeide de VS economie met 4,3%, het inkomen uit loon steeg met 1%, maar de consumentenbestedingen stegen met 4,7%.
Die consumptie werd op zijn beurt natuurlijk ook weer gestimuleerd door de belastingsverlagingen van Bush. Maar de groei van de Amerikaanse economie is als een laatste adem die wordt uitgeblazen. Alle middelen die men kon gebruiken om ze te rekken zijn benut en ondertussen is de zeepbel maar blijven groeien. Een economist van Morgan Stanley beschuldigde de Federal Reserve een ‘serial-bublleblower’ te zijn.
Sinds ’99 heeft de stijging van de waarde van de Amerikaanse huizen meer dan het verlies op de beurzen gecompenseerd. De totale rijkdom van de Amerikanen is vandaag groter dan die ten tijde van het hoogtepunt op de beurs, begin 2000. Maar de stijging van de prijzen op de woningmarkt lijkt heel sterk op die van de beurzen eind de jaren ’90, artificieel en niet gebaseerd op een reële waardestijging. In het 4e kwartaal van 2003 stegen de prijzen met 15,5% op jaarbasis (de sterkste stijging sinds 25 jaar). Maar ook in andere landen stelt er zich een gelijkaardig probleem. In Australië stegen de prijzen van de woningen in 2003 met 18,9%, in Spanje met 15,6%, in Frankrijk met 11,4%. De prijs van een huis of van een aandeel kan natuurlijk fluctueren. Het geleende bedrag waarmee het huis werd gekocht veranderd natuurlijk niet. Het spatten van de zeepbel op de woningenmarkt kan dan ook een immens effect hebben op het welvaartsniveau van vele Amerikaanse arbeiders en hun gezinnen. Maar opnieuw wordt er alles aan gedaan om die groei te bestendigen o.a. door de lage rentevoet, met een spectaculaire stijging van de particuliere schulden als gevolg. In 2003 steeg de particuliere schuld met $900 Miljard, ter vergelijking, in 2002 was dit $760 Miljard, in 2001 $640 Miljard, in 2000 $560 Miljard, in 1999 $500 Miljard en in 1997 $320 Miljard.
Hoe lang blijft dit duren?
Het is moeilijk te voorspellen hoe lang deze situatie kan worden gerokken. Bepaalde economisten gaan er van uit dat er dringend nood is aan het optrekken van de rentevoeten om de schuldlast niet te hoog te laten oplopen. Maar dit impliceert dat de Amerikaan zou gestimuleerd worden om te gaan sparen en de consumptie te verminderen. Dit kan een heel gevaarlijk effect hebben voor de algemene economische groei. In een situatie waarbij de economische omstandigheden een belangrijke onderdeel zullen uitmaken van de presidentsverkiezingen is het onwaarschijnlijk dat de FED voor november de rentevoeten zal verhogen. Bush heeft al bijna 3 miljoen jobs zien verloren gaan in de industrie tijdens zijn ambtsperiode en hoop te kunnen uitpakken met gunstige werkgelegenheidscijfers de komende maanden. Ook als dit te koste gaat van de ondermijning van de algemene economische situatie op lange termijn. Zowel de overheid als de consumenten steken zich diep in de schulden en eens zal dit moeten worden rechtgezet met alle gevolgen vandien.
De verwachte jobgroei is er niet gekomen. In Februari werden er 21.000 nieuwe jobs gecreëerd wat slechts één tiende is van de verwachte 200.000 die Bush had vooropgesteld. Hoe langer deze situatie aanhoudt hoe dieper de val zal zijn eens het gedrag in VS opnieuw zal in overeenstemming worden gebracht met de reële waarde van de economie.
Onstabiele periode op komst.
Het is duidelijk dat er op economisch vlak woelige periodes voor ons liggen. Die zullen op hun beurt de politieke en sociale instabiliteit op wereldvlak versterken. In het Midden-Oosten heeft de VS zich vastgereden in de situatie. In Latijns-Amerika is volgens een opiniepeiling slechts 18% van de bevolking positief over de markteconomie. Ook in Europa worden de aanvallen ingezet op de verworvenheden van de arbeiders en hun gezinnen. Het lijkt er sterk op dat Duitsland naar een Japans scenario gaat, met een lang uitgerokken crisis en een lange periode van stagnatie. Er zal drastisch worden geschrapt in de productiecapaciteit en de welvaartstaat. Voor socialisten zal het er op aan komen om de beperktheden van de vrije markt economie duidelijk te maken. En tegelijkertijd een alternatief model naar voor te schuiven, een socialistische samenleving die de volledige wereldbevolking kan bevrijden van de honger, ellende, armoede en oorlog die eigen zijn aan het kapitalisme.
