Bij elke nieuwe opstoot van de crisis is een diepe zucht te horen in de bureaus van de burgerlijke economische analisten en journalisten. Hoe moeten ze dit nu weer gaan uitleggen? Hoe meer het duidelijk wordt dat het einde van deze crisis nog zeer ver weg is, hoe meer deze ideologen van het patronaat de neiging krijgen om terug te grijpen naar marxisme. Of liever, naar wat zij onder marxisme verstaan. Het moet voor kapitalisten frustrerend zijn om te moeten erkennen dat de enige analysemethode die nog een geloofwaardig beeld kan bieden op de natuur van het kapitalisme, net komt van een man die zijn leven wijdde aan het bestrijden van hun systeem. Een artikel door Tim uit onze archieven, eerst verschenen in 2012.
Kapitalisme leidt tot crisis
Het heropleven van marxistische ideeën is geen verrassing. Marx was de eerste die een grondige analyse maakte van de werking van het kapitalistische systeem, en die zo tot een methode kwam om de steeds terugkerende crisissen in dit systeem te verklaren. Hij legde uit hoe de kapitalisten voortdurende aanvallen op arbeidsvoorwaarden en lonen nodig hebben om op korte termijn hun winsten veilig te stellen tegen de steeds harder wordende concurrentie. Dat vormt de basis voor een nieuwe crisis op langere termijn: lagere lonen betekenen immers dat er minder geld beschikbaar is voor het kopen van alle producten die gemaakt worden. Voor Marx was de oplossing om het kapitalisme te vervangen door een nieuw, beter systeem: een socialistische maatschappij waar geproduceerd zou worden naar de behoeften van allen, niet voor de winsten van enkelen.
Latere marxisten hebben deze marxistische methode gebruikt om het marxisme verder aan te vullen en te verdiepen. Zo droeg Lenin aan het marxisme bij met zijn analyse over het imperialisme: de historische periode waarin het kapitalisme zich vandaag bevindt, en waarin banken en speculanten de economie domineren. Trotski maakte belangrijke bijdrages over de natuur van het stalinisme of nog over de opkomst van reactionaire en extreemrechtse krachten als de arbeidersklasse niet over een eigen partij beschikt die in staat is om tot een breuk met het kapitalisme te komen. Zo wordt het marxisme heel concreet.
Methode om tot verandering te komen
Marxisme is dus geen dogma, maar een levende methode om de gebeurtenissen in de maatschappij in een bredere context te plaatsen en te analyseren. Marxisten vandaag leggen uit dat de schuldencrisis van vandaag het gevolg is van decennialang neoliberaal beleid: de dalende koopkracht van de arbeidersklasse werd opgevangen door massaal krediet te verstrekken. Om de tegenstellingen van het kapitalisme voor zich uit te kunnen duwen, werd een enorme schuldenberg aangelegd, die vandaag de belangrijkste oorzaak van de crisis is.
Marxisten stellen zich dan ook vragen bij de absurditeit van een systeem waarin tienduizenden miljarden dollars niet langer geïnvesteerd worden in de economie, terwijl er zo vele noden zijn in de maatschappij: gigantische wachtlijsten voor het bouwen van scholen, tekort aan crèches, ziekenhuizen, sociale woningen,… Een marxistisch programma duidt de gemeenschappelijke oorzaak aan van dit probleem: het kapitalisme en haar onoplosbare tegenstellingen. Het biedt ook een oplossing op basis van massastrijd: een socialistische wereld waarin de rijkdom wordt gebruikt om deze gigantische noden op te lossen, en niet voor de speculatiedrift van de superrijken.
Dit is ook de reden waarom marxistische ideeën vaak zoveel aanhang vinden bij arbeiders en jongeren overal ter wereld die in strijd gaan tegen de uitwassen van het kapitalisme. Socialistische en marxistische ideeën werden druk bediscussieerd in alle grote sociale bewegingen van de voorbije jaren, van de revoluties in het Midden-Oosten en Noord-Afrika over de massabewegingen in Griekenland, Spanje, Frankrijk tot zelfs de Occupybeweging in de Verenigde Staten: een massastrijd tegen het kapitalisme leidt tot discussies over welk alternatief er is.
Dit geeft meteen aan wat vandaag de relevantie van het marxisme is: het is de ideologie van de arbeidersklasse, de enige groep in de maatschappij die in staat is het kapitalisme omver te werpen. Marxisten baseren zich op 150 jaar klassenstrijd, ze bestuderen overwinningen van de arbeidersklasse en leren uit haar nederlagen, om beter voorbereid te zijn op de strijd van morgen.
Strijd staat op agenda
Marxistische partijen en revolutionairen hebben op dit vlak altijd een belangrijke rol gespeeld: ze bleven socialistische ideeën verdedigen, zelfs wanneer dit moeilijk was, zelfs wanneer het kapitalisme onoverwinnelijk leek. Zij hebben een grote rol gespeeld in het heropleven van marxistische ideeën tijdens de strijdbewegingen die we vandaag zien plaatsvinden: ze versterken tendensen die binnen de arbeidersklasse aanwezig zijn en zorgen ervoor dat politieke processen sneller tot uiting komen. De klasse an sich wordt zo een klasse für sich, schreef Marx hierover: als de werkende bevolking zich bewust wordt van haar potentiële kracht, is zij oppermachtig. Zo toont bijvoorbeeld een algemene staking aan hoe zwak het patronaat en haar politieke lakeien eigenlijk wel staan wanneer arbeiders massaal het werk neerleggen. Geen arbeiders wil zeggen geen winsten voor het patronaat. Het verklaart waarom de traditionele media telkens de grootste antisyndicale propaganda bovenhalen wanneer massastrijd op de agenda staat, of waarom ze angstvallig proberen om grote strijdbewegingen in het buitenland stil te zwijgen. Ze krijgen echter te maken met arbeiders en jongeren die op hun manier ervaringen van strijd internationaal uitwisselen, zoals de Occupybeweging die overal ter wereld de toon zette in lokale strijd.
Dit alles geeft meteen aan dat marxisten de komende jaren overal ter wereld enorme uitdagingen te wachten staan. In België staan politici en patroons ongeduldig te trappelen tot de gemeenteraadsverkiezingen voorbij zijn om een nieuw besparingsplan op tafel te gooien. Strijd zal ontegensprekelijk op de agenda staan en een marxistisch programma zal nodig zijn om die strijd een ijzersterk fundament te geven. Als we pleiten voor zo’n programma waarin we de rijkdom gebruiken voor de gigantische behoeften die er vandaag bestaan, zullen sommigen ons vragen of dit niet onrealistisch is. Wij antwoorden met een tegenvraag: lijkt het dan zo realistisch dat de miljarden die vandaag de dupe zijn van de crisis dit zo maar zullen blijven aanvaarden? De strijdbewegingen die we de voorbije jaren overal ter wereld hebben zien ontstaan, bewijzen ons het tegendeel.
Het komt er voor marxisten op aan om zo veel mogelijk aanwezig zijn in deze strijd, hun ideeën kenbaar te maken, hun programma te verdedigen. Tegenover ons staan de miljardairs met hun politici, hun media, hun politieapparaat en hun burgerlijke justitie, maar wij zijn met miljarden. “Als uw sterke hand het wil, ligt heel het radarwerk stil”, zegt een oud syndicaal gezegde. Als in die hand dan ook nog eens marx-istisch programma zit, dan kan geen enkele kracht ons nog verhinderen om dat radarwerk in de omgekeerde richting te doen draaien: een economie gebaseerd op de behoeften van de 99%, niet op de winsten van de 1%.
