Europa wordt gekenmerkt door toenemend racisme en een hernieuwde opkomst van extreemrechts als gevolg van het falen van de regeringen en de Europese Unie om antwoorden te bieden op de kapitalistische crisis en de grootste vluchtelingencrisis sinds de Tweede Wereldoorlog.
Verslag door Scott Jones, Socialist Party (Engeland en Wales)
De voorbije maanden stond Oostenrijk opnieuw vooraan in de opmars van extreemrechts. De ‘Vrijheidspartij’ FPÖ en haar kandidaat Norbert Hofer haalden het nipt niet in de recente presidentsverkiezingen. In de eerste ronde haalde de kandidaat van de FPÖ 35,5% en in de tweede ronde op 22 mei maar liefst 49,6% of 31.000 stemmen te weinig om te winnen.
Het was dan ook gepast om deze discussie op de zomerschool te laten inleiden door Sonja Grusch van de Sozialistische Linkspartei, de Oostenrijkse afdeling van het CWI. Sonja wees erop dat er de presidentsverkiezingen worden overgedaan wegens technische fouten in het kiesproces, zoals het voortijdig openen van stembrieven die per post waren opgestuurd. Het is de eerste keer dat verkiezingen in een ontwikkeld kapitalistisch land op deze manier moeten overgedaan worden. Het is bovendien absoluut onduidelijk wie zal winnen.
Historisch was Oostenrijk een van de eerste landen met een fascistisch regime, dat van Dollfuss in 1933. En uiteraard was Hitler zelf ook van Oostenrijk afkomstig.
In tal van Europese landen is er vandaag een toename van extreemrechts en van fascistische organisaties. Groepjes fascisten komen op straat in Zweden, in Hongarije is er Jobbik en in Oost-Europa en de Balkan zijn er openlijke herdenkingen van de nazi’s en collaborateurs van tijdens de Tweede Wereldoorlog. Soms krijgen die herdenkingen zelfs steun van de regering.
Er was de opkomst van nieuwe vormen van extreemrechtse krachten, zoals Pegida in Duitsland. Er zijn meer aanvallen op vluchtelingen en moskeeën, onder meer nadat peilingen aangeven dat vluchtelingen steeds meer verantwoordelijk geacht worden voor verkrachtingen en terrorisme. Peilingen geven aan dat 76% van de mensen in Hongarije, 71% in Polen en 61% in Duitsland bezorgd zijn dat de vluchtelingen zullen zorgen voor meer terrorisme.
Het vreselijke seksuele geweld in Keulen op oudejaarsavond heeft geleid tot racistische laster tegen Noord-Afrikanen met de stelling dat vluchtelingen “sneller overgaan tot seksueel geweld op vrouwen.” Maar uiteraard vormt racisme geen antwoord op seksisme.
Ook op vlak van verkiezingen doen extreemrechtse en rechtse populistische partijen het goed. Marine Le Pen en het Front National kunnen de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen halen en staan op kop in de peilingen. Geert Wilders van de PVV staat in Nederland eveneens op de eerste plaats in de peilingen. De minister voor migratie in Noorwegen is een lid van de rechtse ‘Vooruitgangspartij’. Het Britse UKIP heeft verkozenen in het parlement en in Polen is de rechtse PiS aan de macht.
Gevestigde partijen doorheen Europa zijn bezorgd omwille van deze opkomst, ook al dragen hun beleid en retoriek hieraan bij.
Een belangrijke vraag voor socialisten is hoe we de strijd tegen extreemrechts en tegen racisme kunnen voeren. Welke methoden gebruiken we en welke eisen brengen we naar voor? Het belangrijkste aspect is natuurlijk een politieke strategie. Zoals Sonja opmerkte: “Een goede dokter kijkt eerst naar de oorzaken van een ziekte en beperkt zich niet tot de symptomen.”
We vertrekken van een analyse van de huidige periode, de rol van de staat, de crisis van het kapitalisme en de afnemende steun voor de gevestigde partijen. Er zijn toenemende elementen van bonapartisme, zoals in Frankrijk waar de noodtoestand wordt gebruikt. Maar dit staat ver van de situatie waarin extreemrechtse partijen een brug naar het fascisme van de jaren 1930 vormden. De organisaties waar we vandaag mee te maken hebben, zijn van een ander karakter. Er zijn openlijk fascistische groepen, maar er zijn ook nieuwere vormen van bewegingen zoals de identitairen in Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk en elders.
Zij stellen dat ze ‘niet racistisch’ zijn en dat alle rassen en etniën gelijk zijn, maar dat ze wel ‘moeten blijven waar ze zijn.’ Er wordt gebruik gemaakt van sociale media en stunts om te groeien tegen de achtergrond van de vluchtelingencrisis. Het gaat nog steeds om erg kleine groepen die niet met het klassieke fascisme kunnen gelijkgesteld worden.
Sonja merkte op dat de heersende klasse er geen belang bij heeft om het fascisme vandaag aan de macht te brengen. Het fascisme is een systeem gericht op de belangen van het kapitalisme, maar het is moeilijk te controleren en het komt neer op het ‘reguleren’ van het kapitalisme. Extreemrechtse groepen vandaag moeten vervellen om aan de macht te komen. Als ze dat doen, is het om mee besparingen door te voeren en de belangen van de grote bedrijven te dienen.
Het Franse FN heeft moeten schipperen rond de hervorming van de arbeidswet. Zelfs Jobbik in Hongarije heeft elementen van zijn anti-semitisme laten vallen in de hoop tot een regering te kunnen toetreden. Jobbik heeft ook zijn verzet tegen de EU opgegeven. Vaak werpen extreemrechtse partijen zich op als neoliberalen.
Naast de groei voor extreemrechts is er ook een grote solidariteitsbeweging met vluchtelingen. In de discussie wees Holger uit Duitsland op de enorme golf van solidariteit in Duitsland enkele maanden geleden, waarbij één op de twee volwassenen ofwel geld gaf ofwel dagelijkse hulp voor vluchtelingen had ondersteund. In Oostenrijk werd op basis van zelforganisatie voorzien in voedsel, kledij en transport voor vluchtelingen.
Het volstaat echter niet om ons te beperken tot het standpunt dat vluchtelingen welkom zijn. We moeten ook ingaan op de kwesties van besparingen, jobs en huisvesting. Waarom stemmen mensen voor extreemrechts? In Oostenrijk stelde slechts 12% dat de kwestie van migratie de voornaamste reden was om voor Hofer te kiezen. 71% van de gewone werkenden die voor hem stemden, deed dit omdat ze verwachten dat hun levensstandaard er verder op achteruit zal gaan. Racisme kan beantwoord worden met strijd vanuit de arbeidersbeweging.
Dit werd ook benadrukt in de interventie van Heather uit Groot-Brittannië tijdens de discussie. Zij beschreef hoe een eengemaakte strijd van de werkenden rond gezondheidszorg en andere thema’s ervoor zorgde dat de extreemrechtse groep Britain First van de straten van Leicester werd verdreven vlak na het Brexit-referendum. Bij dat referendum trokken de officiële campagnes voor zowel Leave als Remain de kaart van migratie. Rene uit Duitsland wees op de sociale samenstelling van extreemrechts daar, met een zekere steun onder de meest achtergestelde lagen van de bevolking, lagen die ook voor een socialistisch programma kunnen gewonnen worden.
In Noord-Ierland waren er enkele extreme gevallen van geweld met huizen van migranten die in brand werden gestoken. Gerry had het over hoe de Socialist Party mee het voortouw nam in het organiseren van verzet hiertegen, onder meer door een tegenbetoging te houden toen extreemrechts tegen vluchtelingen wilde betogen. Door aan de verkiezingen deel te nemen met eigen kandidaten onder de naam ‘Labour Alternative’ legden we ook een basis voor een sterkere strijd tegen racisme, sectaire tegenstellingen en kapitalisme.
In Griekenland is de strijd tegen Gouden Dageraad een belangrijk onderdeel van de werking van Xekinima, stelde Marilou. Gouden Dageraad is een van de meest succesvolle extreemrechtse organisaties van de afgelopen jaren. We richten ons daarbij op de 72% van de Grieken die bezorgd zijn over de dalende levensstandaard maar ook op het feit dat er veel solidariteit is met vluchtelingen, zo zijn er maar liefst 5 miljoen Grieken betrokken bij solidariteitsacties.
Buiten Europa ligt de nadruk nog meer op solidariteit met vluchtelingen. Zo lagen we in Hong Kong aan de basis van een vluchtelingenvakbond met ondertussen 2.000 leden. Vincent Kolo beschreef ook hoe we een bezettingsactie hielpen organiseren waarbij zes maanden actie werd gevoerd waarna er toegevingen kwamen op vlak van voedselbedeling en hulp aan vluchtelingen. In Zuid-Afrika waren er recent verschillende racistische incidenten, vooral tegen zwarten maar ook op basis van xenofobie tegen migranten uit andere Afrikaanse landen. Trevor stelde dat WASP, het CWI in Zuid-Afrika, daar actief tegen in gaat.
Om de werkenden in Europa en de rest van de wereld te bereiken, moeten we een duidelijk verband maken tussen de kapitalistische crisis en racisme. We vertrekken vanuit duidelijke klassenstandpunten, niet vanuit het verdoezelen van de klassentegenstellingen. Antiracisme waarin de sociale thema’s niet opgenomen worden, zal niet succesvol zijn. Zoals de Oostenrijkse dichter Erich Fried opmerkte: “Een fascist die niets anders is dan een fascist, blijft een fascist. Maar een antifascist die niets anders is dan een antifascist, is geen antifascist.” We moeten sociale rechten en rechten van migranten verbinden in een gezamenlijke strijd.
Vakbonden kunnen daar een krachtig wapen toe zijn. Zo gaf Pietro uit België het voorbeeld van hoe mensen-zonder-papieren deelnamen aan de stakingsacties en betogingen waarbij ze mee georganiseerd worden door de vakbonden, ook in de strijd tegen de extreme uitbuiting waar ze als ‘illegalen’ vaak het slachtoffer van zijn.
De discussie werd afgerond door Kristofer uit Zweden. Hij stelde dat eengemaakte actie extreemrechts geweld in Göteborg kon stoppen na verschillende aanvallen, onder meer op leden van onze organisatie die in het ziekenhuis werden opgenomen of op het lokale kantoor van onze organisatie. Onze strijd tegen racisme en extreemrechts is van groot belang en een essentieel onderdeel van de strijd tegen de gevolgen van het kapitalisme en neoliberalisme, waarvan verdeeldheid een logisch onderdeel is.
