Op zondag 26 juni trok de Spaanse bevolking opnieuw naar de stembus, zes maanden na de verkiezingen van december 2015. De politieke instabiliteit als gevolg van de groeiende afkeer tegen de twee gevestigde besparingspartijen, maakt het bijzonder moeilijk om een regering te vormen. We zijn nog ver van het Belgische record van 541 dagen zonder regering, maar voor Spanje is dit toch een primeur.
door Boris (Brussel)
Geen herstel van het tweepartijenstelsel
De verkiezingen van december 2015 werden gekenmerkt door het einde van het tweepartijenstelsel van de conservatieve PP en de sociaaldemocratische PSOE. Daarnaast was er ook de linkse doorbraak met Podemos dat 20,7% van de stemmen behaalde. Het was een uitdrukking van de radicalisering van een brede laag van de bevolking en het kwam voort uit verschillende massale bewegingen. De nieuwe verkiezingen eind juni bevestigden dit proces in grote lijnen, ondanks de erg volatiele campagne en kiespubliek.
De PP kon haar positie als grootste partij consolideren ondanks een reeks corruptieschandalen. In december verloor de PP 3,6 miljoen stemmen en de PSOE haalde haar slechtste resultaat ooit. De Spaanse burgerij en het Europese establishment drongen aan op een grote coalitie van PP en PSOE, eventueel aangevuld met de kleine rechtse populistische partij Ciudadanos. Zo zou het besparingsbeleid trouw verdergezet worden.
De nieuwe verkiezingen moesten de gevestigde partijen opnieuw wat versterken. De PP slaagde er effectief in om 700.000 stemmen terug te winnen en van 28,7 naar 33% te gaan. Maar dat is nog ver van de absolute meerderheid die ze voorheen had. Een rechtse minderheidsregering is echter niet uit te sluiten. De sociaaldemocratische PSOE behield haar 22%, volgens de partij een succes aangezien de peilingen aangaven dat ze zou verliezen en voorbijgestoken worden door Unidos Podemos. Die laatste partij is een alliantie van Podemos, Izquierda Unida (IU, Verenigd Links) en de regionale linkse eenheidslijsten in Catalonië, Galicië en rond Valencia. Het aantal kiezers dat niet stemde, nam toe met 3,7%. Dit had vooral gevolgen voor het resultaat van Unidos Podemos. Ondanks het feit dat Unidos Podemos een miljoen stemmen verloor waardoor het 21,1% behaalde en ondanks het verlies van 400.000 stemmen voor Ciudadanos dat 13% behaalde, is het establishment er niet in geslaagd om het tweepartijenstelsel te herstellen en een einde te maken aan de diepgaande politieke instabiliteit.
Podemos is niet tevreden over het resultaat, zelfs indien de radicale linkerzijde zijn 71 zetels behoudt. Zeker na de peilingen die volgden op de aankondiging van de alliantie tussen Podemos en IU is een zekere ontgoocheling begrijpelijk. Die peilingen hadden Unidos Podemos voor PSOE geplaatst en zelfs nek aan nek met de PP. Het leidde tot paniek waarop het volledige establishment een intimidatiecampagne voerde tegen Unidos Podemos en het “spook van het communisme.” Het resultaat blijft echter opmerkelijk en toont het potentieel voor links. Op de avond van de verkiezingen stelde Pablo Iglesias van Podemos terecht dat de alliantie met IU een goede zaak was. Ook Alberto Garzon, de nieuwe voorzitter van IU, riep op tot verdere linkse samenwerking.
Unidos Podemos: naar een nieuwe sociaaldemocratie of een antikapitalistische breuk?
Dat de radicale linkerzijde in heel Spanje samenwerkt, is een belangrijke stap vooruit. Dit werd mogelijk door een groeiende steun voor samenwerking onder de basis van zowel Podemos als IU, maar ook door het afnemende gewicht van Podemos tegenover IU in de peilingen.
Het proces van “matiging” van Podemos werd tijdens de periode van mislukte pogingen om een regering te vormen vertaald in toegevingen met het oog op een coalitie met PSOE, zogezegd om de rechterzijde tegen te houden. Het leidde zelfs tot een korte crisis toen een deel van de leiding zich uitsprak voor een coalitie met PSOE en Ciudadanos. PSOE is echter niet bereid om een einde te maken aan het besparingsbeleid, het akkoord met Ciudadanos bevestigde dit. Deze opstelling is inherent verbonden met het proces van verburgerlijking van de sociaaldemocratie.
Tijdens de campagne stelde Pablo Iglesias Podemos voor als de “nieuwe sociaaldemocratie” die aan PSOE een “vierde weg” voorstelt op basis van publieke inveteringen die gefinancierd worden door nieuwe belastingen op de hoogste inkomens en door de begrotingsdoelstellingen in overleg met de EU wat uit te stellen. Syriza volgde in Griekenland een gelijkaardige benadering, met als resultaat dat een regering onder leiding van Syriza nu een besparingsbeleid voert. Veel activisten vresen het scenario van een Spaanse Tsipras.
Anderzijds was er bij Alberto Garzon van IU een linksere retoriek te horen en kwam IU met een links programma dat lessen trekt uit de capitulatie van Syriza. IU stelt dat de EU niet kan hervormd worden en dat het “bereid is om de gevolgen te dragen van een eigen economisch beleid in het voordeel van de meerderheid van de bevolking, zoals een uitsluiting van Spanje uit de EU.” Tegelijk verdedigt IU socialistische maatregelen zoals de nationalisatie van sleutelsectoren van de economie. IU kan een belangrijke rol spelen met deze linkse kritieken op de leiding van Podemos.
Er was een dynamiek van lokale campagnecomités, zoals bij de lokale verkiezingen. Er waren verschillen van stad tot stad, maar het is een belangrijke stap. Onze Spaanse zusterorganisatie, Socialismo Revolucionario, nam actief deel aan de campagne met een socialistisch programma (massale publieke investeringen, weigering om de staatsschulden te betalen, recht op zelfbeschikking van de volkeren, nationalisatie van de banken en sleutelsectoren van de economie, …).
Als Unidos Podemos kan uitgroeien tot een echte linkse samenwerking van onderuit, met open comités voor al wie zich wil verzetten tegen het besparingsbeleid waarbij linkse militanten, strijdbare syndicalisten en activisten van nieuwe sociale bewegingen bijeenkomen, dan zal deze dynamiek zich niet beperken tot kiescampagnes. Het kan dan ook een grote rol spelen in de strijd op straat en in de bedrijven om zo een einde te maken aan de besparingen en de voorwaarden te creëren voor een toekomstige arbeidersregering.
