In Europa is er een versnelling van het ritme van gebeurtenissen. Het continent staat minder dan voorheen centraal in de wereldwijde klassenstrijd. De aandacht vandaag gaat meer naar de ‘politieke revolutie’ van Bernie Sanders of naar opstanden zoals die in Burkina Faso. Maar ook in Europa is er zeker geen stabiliteit.
Een verslag vanop het 11de wereldcongres van het CWI
Op politiek vlak raken de gevestigde partijen sterk ondermijnd en zijn er snelle veranderingen, denk maar aan wat er op een jaar tijd in Griekenland gebeurd is. Gevestigde instellingen zoals de Europese Unie staan onder druk. De economische crisis is verre van voorbij. Waar er een zeker herstel is, proberen de gevestigde partijen het voor te stellen alsof er beterschap is. Maar er is geen echt herstel dat ook gevoeld wordt door de arbeidersklasse. De Spaanse werkloosheid nam af, maar staat nog steeds op meer dan 20%. De reële lonen van Britse werknemers zijn er de afgelopen jaren op achteruit gegaan. Maar toch kan er een zekere hoop zijn dat de crisis of het ergste ervan voorbij is en dat het beter zal gaan. Dit speelde ongetwijfeld een rol in de herkiezing van de Tories in Groot-Brittannië, maar dit gebeurde niet op basis van enthousiasme. De Tories haalden een absolute meerderheid, maar dit gebeurde met amper 24% van de stemmen.
Er wordt zowel door werkenden als door middenlagen gezocht naar manieren om woede te uiten tegen het besparingsbeleid. Het leidt tot elementen van zowel links als rechts populisme, elementen van revolutie en contrarevolutie. Daarbij is het opmerkelijk dat veel extreemrechtse krachten meer afstand moeten nemen van hun neofascistische verleden, er is een grotere populistische nadruk. Daarbij wordt soms zelfs ingespeeld op linkse retoriek. Dit was bijvoorbeeld het geval in Polen waar de rechts-populistische regering verkozen raakte na een golf van stakingen in het land waarbij de nieuwe regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) eisen van de stakers opnam naast erg reactionaire programmapunten en nu ook een erg rechts beleid waarbij onder meer de publieke media ‘uitgezuiverd’ werden. Ook Le Pen in Frankrijk probeert in te spelen op het tekort aan werk en sociale diensten. De grotere nadruk op populisme betekent niet dat rechts-populistische en extreemrechtse organisaties niet meer gevaarlijk zijn. Hun electorale overwinningen versterken de mogelijkheden van geweld en racisme. Zo is er in Zweden een toename van het geweld op migranten en linkse activisten. Dit geweld wordt niet door het extreemrechtse SD georganiseerd, maar het feit dat SD de derde partij geworden is, speelt wel mee in het stimuleren van het zelfvertrouwen van die groepen en individuen die tot fysiek geweld overgaan.
Tegelijk is er ook een opmars van nieuwe linkse formaties. Deze ontwikkelen niet op basis van een breed gedragen socialistisch bewustzijn, eerder op basis van afkeer tegen besparingen en bereidheid om radicale antwoorden op dit beleid te ondersteunen. Nieuwe linkse formaties verschillen van linkse partijen uit de jaren 1970 en 1980, zowel inzake programma als betrokkenheid van brede lagen in die formaties. Dit kan het proces van ontstaan en verdwijnen van formaties versnellen, denk maar aan Griekenland waar Syriza amper een jaar geleden aan de macht kwam met de hoop op een breuk met de besparingen. Na het verraad van Tsipras en co waren er verschillende afsplitsingen. Er werd gevreesd voor een bredere internationale impact van dit verraad met een vertraagde ontwikkeling van andere nieuwe linkse krachten. Maar de effecten van Syriza op andere nieuwe linkse formaties bleef beperkt. Podemos viel wat terug in de peilingen, vooral door de eigen bocht naar rechts, maar het kon deels terugkomen. Er ontstond op kleine schaal een nieuwe linkse partij in Polen. En in Groot-Brittannië raakte Jeremy Corbyn verkozen als Labour-leider. De objectieve nood aan nieuwe linkse krachten blijft zich opwerpen en speelt een grotere rol dan het verraad door Tsipras.
In Griekenland is de zoektocht naar een politieke vertaling van het protest tegen het besparingsbeleid niet voorbij. De nieuwe partij Volkseenheid bleef onder de kiesdrempel waardoor er geen verkozenen zijn en de formatie het moeilijk heeft. Maar er zijn wel groepen bij betrokken die erg open staan voor onze ideeën en voorstellen. We zijn in Griekenland ook betrokken bij zes lokale linkse allianties die in een aantal gevallen kleine massa-formaties zijn. Flexibiliteit in tactieken is een volatiele situatie belangrijk. Daarbij vertrekken we steeds van een oriëntatie op bredere lagen van de arbeidersklasse, onder meer door betrokkenheid bij stakingsacties. Leden van Xekinima, onze Griekse zusterorganisatie, stonden mee vooraan in strijd van onder meer telecompersoneel.
Het potentieel voor links in Europa blijft erg groot en divers. De electorale groei van Podemos in Spanje ging gepaard met succes voor linkse eenheidslijsten bij de lokale verkiezingen en bij de laatste parlementsverkiezingen haalde Verenigd Links (IU) met een nieuwe strijdbaardere leiding nog altijd 1 miljoen stemmen. In Ierland is er niet alleen een toename van steun voor de alliantie die de radicale linkerzijde gevormd heeft, Anti-Austerity Alliance en People Before Profit, maar ook en vooral voor Sinn Fein dat door delen van de arbeidersklasse wordt gezien als een antibesparingspartij. In Engeland was er de onverwachte verkiezing van Corbyn na een campagne van onderuit waardoor er in feite twee partijen in dezelfde Labour partij ontstonden. De rechterzijde zal proberen om de touwtjes terug volledig in handen te krijgen en wordt daarin geholpen door onhandigheden van Corbyn en zijn medestanders die toegevingen doen. Algemeen stellen we vast dat de eerste golf van nieuw reformisme in Europa politiek erg zwak staat, niet in het minst omdat er geen basis voor reformisme is onder het kapitalisme in crisis. Er worden geen hervormingen meer afgedwongen zonder revolutionaire strijd.
De opkomst van nieuwe partijen maakt het voor de burgerij moeilijker om betrouwbare partners te hebben om het besparingsbeleid te voeren. Bovendien zijn er enkele gevestigde partijen die zich niet altijd even betrouwbaar opstellen, denk maar aan de Tories die een Brits referendum over de EU willen houden. Alle gevestigde waarden en alle traditionele instellingen komen onder vuur te liggen. De Spaanse monarchie wordt in vraag gesteld, hier en daar worden ook de media betwist.
Tegen de achtergrond van crisis en ongenoegen zijn er groeiende spanningen rond de nationale kwestie. Wij koppelen nationale rechten aan de sociale kwestie, zo pleiten we voor een socialistisch Catalonië als onderdeel van een socialistische confederatie op het Iberisch schiereiland. Tegelijk verdedigen we nood aan arbeiderseenheid, het verdedigen van het recht op zelfbeschikking moet die eenheid versterken. In Catalonië verdedigen we uiteraard ook de rechten van de Spaanssprekende minderheid, in Barcelona vormt die groep een meerderheid. We moeten actief ingaan tegen elke dreiging van sectaire opdeling.
De Europese Unie zelf staat onder druk, er is een grotere versplintering van het continent waarbij op een bepaald ogenblik de EU onhoudbaar kan worden. De Chinese vertraging heeft gevolgen in Duitsland, in Groot-Brittannië zijn er duizenden jobs in de staalsector bedreigd, in Schotland heeft de oliesector het moeilijk, … Ondanks de quantative easing in de EU zaten we dicht bij officiële deflatie in de eurozone. Bij een nieuwe crisis is er bovendien het probleem dat er nog geen echt herstel was na de vorige crisis. Elk wapen is al eens ingezet in de crisis en heeft de situatie complexer gemaakt. De vorige crisis uitte zich niet alleen op economisch vlak, maar ook op sociaal en politiek vlak. Tegen deze achtergrond zou een nieuwe crisis harder aankomen en bovendien duidelijk maken dat de crisis van 2007-08 geen ongelukkige samenloop van omstandigheden was, maar onderdeel van het kapitalisme vandaag.
De desintegratie van de Schengenakkoorden zet heel het EU-project onder druk. Er is een tendens tot fragmentatie van de EU, maar nog niet van volledig opbreken. Het is niet uitgesloten dat er opnieuw arrogante tussenkomsten van de EU zijn zoals eerder in Griekenland. Een herconfiguratie van de EU is niet uitgesloten, maar het opbreken van de unie staat nog niet meteen op de agenda.
Voorlopig blijft Griekenland in de EU, maar de kwestie is niet van de agenda verdwenen. De eisen van de trojka zijn onmogelijk uit te voeren, ze zijn utopisch. Er is relatief weinig strijd op dit ogenblik in Griekenland, en het komt niet zozeer van de traditionele zware bataljons. Wel waren er acties van telecomarbeiders en groepen zoals gepensioneerden en landbouwers. Een breuk met de EU hoeft niet noodzakelijk op economische basis te gebeuren, het kan ook door de migratiecrisis.
De vluchtelingenstroom leidt tot een crisis waar het establishment geen raad mee weet. Het wil Schengen niet opbreken omdat dit de handel en het vrije verkeer van werknemers tussen landen afremt. Maar tegelijk wordt Schengen in de praktijk wel afgebouwd met grenscontroles in Oostenrijk, tussen Zweden en Denemarken of nog met de hekkens in Hongarije en andere landen. Tegen de achtergrond van de nachtmerrie in het Midden-Oosten, waar vooral het imperialisme voor verantwoordelijk is, kan het moeilijk anders dan dat mensen proberen weg te vluchten.
Aanvankelijk was er een zekere steun voor Merkels positie, zelfs indien het openen van de grenzen beperkt werd tot Syriërs en erg tijdelijk was. Zelfs op ‘refugees welcome’-acties werd positief naar Merkel verwezen. Dat is stilaan voorbij, er zijn zelfs haar eigen partij spanningen. De Nederlandse premier Rutten zegt dat er maar enkele weken zijn om Schengen te redden. Maar in de praktijk is het al weg. Het leidt tot ideeën als een mini-Schengen rond Duitsland, wat mogelijk kan gelinkt worden aan een beperktere EU. De druk op Griekenland met het idee van grootschalige gevangeniskampen voor vluchtelingen en een push-backbeleid bevestigt het gebrek aan antwoorden van het establishment.
Vluchtelingen worden gebruikt tegen sociale eisen, er is een element van verdeel-en-heers. De verantwoordelijkheid voor de tekorten wordt doorgeschoven naar de migranten. Er is een toename van racisme of toch alleszins van discussie over de vluchtelingenstromen. Wij vertrekken in die discussie van een programma gericht op arbeiderseenheid. We verdedigen het recht op asiel en verzetten ons tegen racisme, zowel in het beleid als racistische vooroordelen die onder de bevolking leven. Dat kan het beste met een klassenbenadering. Strijdbewegingen op klassenbasis kunnen racisme snel doorbreken.
De vluchtelingencrisis wordt samen met de aanslagen in Frankrijk en de terreurdreiging aangegrepen om staatsrepressie en autoritaire methoden aan belang te laten winnen. Zo werd het leger in Frankrijk en België op straat ingezet. Acties werden verboden en in naam van bestrijding van terrorisme worden democratische rechten afgebouwd. Dit kan tot protest leiden, in de VS gebeurde dit bijvoorbeeld met de onthullingen van Edward Snowden. Maar er is ook een standpunt van de arbeidersbeweging nodig, een onafhankelijke positie van de vakbonden die niet meegaan in het idee van nationale eenheid.
De vakbondsleiders hebben een historische rol in het verzet tegen het besparingsbeleid. In deze tijd van scherpere tegenstellingen en minder ruimte voor onderhandelde en geleidelijke sociale afbraak, weegt het verraad van de vakbondsleiders door. Waar er acties zijn, ontbreekt het vaak aan een actieplan of aan acties die aangepast zijn aan de aanvallen. De Britse antivakbondswetten gaan erg ver, het antwoord erop echter niet. In België zagen we de kracht van een actieplan, maar dit werd niet doorgezet. De vakbondsleiding was ongetwijfeld bang om de regering te laten vallen en tegelijk kon de terreurdreiging gebruikt worden.
Waar strijd geblokkeerd wordt door de vakbondsleidingen, zullen er andere manieren voor strijd gevonden worden. We zien dit in de beweging tegen de waterbelasting in Ierland, het Schotse onafhankelijkheidsreferendum en mogelijk straks ook in het EU-referendum in Groot-Brittannië. In bewegingen is er soms een antipolitieke sfeer, maar tegelijk groeit de zoektocht naar nieuwe politieke formaties. Het zal overal tot meer Griekse toestanden leiden, wat van ons een grote flexibiliteit op vlak van tactieken vereist. Nieuwe linkse formaties of fenomenen zoals Corbyn populariseren het idee van alternatieven op het huidige beleid, qua programma blijft het vaak erg beperkt maar het biedt mogelijkheden voor ons om duidelijk te maken wat socialisme betekent.
