Rechterzijde wint in Venezuela: eerste verkiezingsnederlaag voor Chavistas sinds 1998

venezuelaIn 1998 werd Hugo Chavez verkozen tot president van Venezuela. Sindsdien haalden hij en zijn aanhangers het in alle verkiezingen. Tot de laatste parlementsverkiezingen in december 2015. Daarin won de rechtse coalitie MUD overtuigend met 7,707 miljoen stemmen tegen 5,599 miljoen stemmen voor de alliantie rond de Partido Socialita Unido de Venezuela (PSUV). Rechts haalde 112 van de 167 zetels in het parlement. In zes grote deelstaten, goed voor meer dan de helft van de bevolking, verloor de PSUV. De staten waar de PSUV won, zijn vooral plattelandsgebieden.

Analyse door Tony Saunois uit ‘Socialism Today’

Deze verkiezingen bevestigen spijtig genoeg waar wij al langer voor waarschuwen: het is een gevolg van het falen om het revolutionaire proces vooruit te duwen. Het kapitalisme moet volledig verdwijnen, we stelden dat het nodig was om de sleutelsectoren van de ecomie te nationaliseren en te bouwen aan eensysteem van democratische, socialistische planning met arbeiderscontrole en -beheer. Als dit niet gebeurt, waarschuwden we, dan zou ontgoocheling en wanhoop een logisch gevolg zijn en zou dit een terugkeer van de rechtse krachten van de kapitalistische klasse mogelijk maken.

Sinds de dood van Hugo Chavez verloor de regering onder leiding van Nicolas Maduro heel wat steun door de slechter wordende economische en sociale crisissen. Nog voor de dood van Chavez was er een ontwikkeling van deze tendens. Maar samen met de drastische economische achteruitgang kwam het sneller naar voor. Het feit dat de kapitalistische economie niet werd vervangen door een democratisch socialistisch stelsel heeft ertoe geleid dat het regime onderuit ging door twee tegengestelde en tegenstrijdige tendensen. Enerzijds maakte het regime de heersende klasse woest, anderzijds slaagde het er niet in om de noden van de massa’s in te lossen.

Het liet de kapitalistische heersende klasse toe om een stelselmatige campagne van economische sabotage en destabilisering te voeren. De tekorten aan heel wat basisproducten op vlak van voedsel en andere goederen, waren deels een gevolg van de kapitalistische acties. Tegelijk werd dit versterkt door de groei van een enorme staatsbureaucratie, corruptie en wanbeheer in de staatssectoren. Het leide tot de opkomst van een groep ‘nieuwe rijken’ onder bureaucraten van de partij en de staat. Samen met de werkgevers verrijkten zij zich op de kap van de Chavista-beweging. Er werd gesproken over de boli-bourgeoisie, naar Simon Bolivar, de held van de Chavistas.

Deze elementen waren al langer aanwezig, maar kwamen versneld naar voor als gevolg van de instorting van de olieprijs. Bij het begin van de wereldwijde financiële crisis in 2008 stond de olieprijs op ongeveer 120 dollar per vat, nu is dat nog 30 dollar en de daling blijft doorgaan. De inflatie loopt sterk op in Venezuela, vaak in cijfers met drie eenheden, het gaat om de hoogste inflatie ter wereld. De vooruitzichten voor het komende jaar zijn nog erger, er wordt verwacht dat de economie opnieuw met 7% zal krimpen. De economische chaos leidt tot het bestaan van drie officiële wisselkoersen voor de nationale munt, wat natuurlijk extra zuurstof geeft aan de zwarte markt.

Er is een groot tekort aan basisgoederen, wat leidt tot lange rijen voor vanalles en nog wat, van toiletpapier tot rijst en bonen. De lange rijen zijn dagelijkse kost geworden voor miljoenen Venezolanen. De elementen van sociale ineenstorting en desintegratie blijken onder meer uit de toename van geweld en criminaliteit. In 2014 waren er meer dan 23.000 moorden, hiermee is Venezuela een van de meest gevaarlijke en gewelddadige landen ter wereld. In restaurants zie je wel meer een bordje met als opschrift: “Niet roken. Geen wapens.”

De sociale en economische ramp is het gevolg van de poging om een ‘halve revolutie’ door te voeren, waarbij uiteindelijk het slechtste van beide werelden werd bekomen. De kapitalistische heersende klasse is kwaad en de massa’s ontevreden. De chaos die eruit voortvloeit, ondermijnt de enthousiaste steun die aanvankelijk bestond voor de ‘socialistische revolutie’ die door Chavez werd beloofd, zeker in de periode na het neerslaan van de contrarevolutionaire staatsgreep in 2002.

De erosie van de steun en de ontgoocheling hebben ruimte gelaten aan de rechtse MUD om een electorale overwinning te behalen. Het doet denken aan wat gebeurde in Nicaragua en de uiteindelijke nederlaag van de Sandinisten in 1989. Er was een opmerkelijk groot aantal onthoudingen en blanco stemmen, respectief 25 en 8%. Het gaat in totaal om zes miljoen stemmen, dat zijn er net iets meer dan het aantal stemmen voor de alliantie rond de Chavistische PSUV. MUD leerde van de mislukte pogingen tot contrarevolutie die de bevolking naar links duwden. De meeste extreme delen van de rechterzijde kwamen niet aan bod en het harde neoliberale beleid waar velen van hen voorstander van zijn, werd niet openlijk verdedigd.

Toch doet de huidige situatie in zekere zin denken aan de ervaring van het revolutionaire proces na de mislukte staatsgreep van 2002. De omvang van de recente verkiezingsoverwinning heeft onder de rechterzijde de hoop gevestigd dat het mogelijk is om enkele overblijvende sociale verworvenheden van onder de Chavistas onmiddellijk terug te dringen. Rechts ging rechtstreeks in tegen Maduro en probeerde hem af te zetten als president. De Chavistas zullen echter niet zomaar hun boeltje pakken en vertrekken. Velen hebben eigen belangen die verbonden zijn met de posities die ze in de staatsmachine innemen, een staatsmachine die nog steeds in grote mate door Chavistas wordt gecontroleerd.

In december besloot het aftredende parlement om nog snel dertien nieuwe rechters in het Hooggerechtshof aan te stellen. Dit gerechtshof besloot na de verkiezingen om drie nieuw verkozen parlementsleden af te zetten op basis van beschuldigingen van verkiezingsfraude. Het zorgde ervoor dat de MUD geen tweederdenmeerderheid kon vormen in het parlement, zo’n meerderheid zou het mogelijk maken om de macht van Maduro sterk te beperken, ministers af te zetten en de termijn van de president in te korten. Nu loopt de termijn van Maduro tot 2018.

Dit betekent echter niet het einde van de crisis of van het conflict tussen de Chavistas en de rechtse oppositie. De slechte economische situatie en aanhoudende politieke machtsstrijd zullen de komende periode wellicht enkel verergeren. Zoals een ondernemer in de Financial Times (17 december) stelde: “Dit jaar was een wandeling door het park in vergelijking met wat nog moet komen.”

Een confrontatie tussen de Chavistas rond Maduro en de rechterzijde blijft een waarschijnlijk vooruitzicht. MUD heeft al wetsvoorstellen gedaan om de ‘onteigeningen’ van private bedrijven om te keren en om opgesloten medestanders uit de gevangenis te halen. Leopoldo Lopez, de opgesloten rechtse leider, waarschuwde al dat Maduro en zijn aanhangers niet moeten proberen om de veranderingen tegen te houden want dan “zullen ze zelf afgezet worden.” Maduro reageerde als volgt: “We worden geconfronteerd met een grote crisis, een contrarevolutionaire crisis die leidt tot een machtsstrijd.”

Het is mogelijk dat sommigen in de rechtse coalitie, zoals Julio Borges, proberen om delen van de Chavista bureaucratie naar hun kant te trekken. In een interview stelde hij: “Onze onmiddellijke prioriteit is om Venezolanen toegang tot medicijnen en voedsel te geven. De regering moet begrijpen dat ze deel moet zijn van de veranderingen.” (Financial Times 17 december). Maduro probeerde sinds april 2014 een ‘samenlevingspact’ te sluiten met de oppositie. Borges waarschuwde verder: “Als de regering geen deel is van de veranderingen, moet ze zelf verdwijnen.”

Deze rechtse overwinning kan niet vergeleken worden met de bloedige nederlaag van de arbeidersklasse in Chili in 1973. Als de rechtse meerderheid in het parlement probeert om zijn echte agenda door te zetten, waarbij de hervormingen van onder Chavez volledig ontmanteld worden en de levensstandaard van de massa’s nog meer onder vuur komt te liggen, dan kan dit tot massaal verzet leiden. De ontgoochelingen die de afgelopen periode ontwikkelden, kunnen natuurlijk wel een complicatie voor dit verzet zijn.

De rechtse meerderheid in het parlement heeft geen blanco cheque gekregen. In het voormalige Chavista bastion van Barinas stelde een arbeider uit de landbouwsector dat hij voorheen voor Chavez stemde, maar nu voor de oppositie. “Ik hoop dat de overwinnaars snel voor economische verbetering kunnen zorgen. Als ze dat niet doen, zullen ze hetzelfde lot ondergaan als de vorige machthebbers.” (International New York Times, 15 december)

De kritische krachten binnen de Chavista beweging en de arbeiders en jongeren in het algemeen staan voor grote uitdagingen. Er moeten lessen getrokken worden uit deze nederlaag om te bouwen aan een onafhankelijke socialistische partij van de werkende klasse rond een programma dat breekt met het kapitalisme en opkomt voor een democratisch, socialistische geplande economie. Delen van de rechterzijde in Latijns-Amerika en de rest van de wereld proberen al om het verkiezingsresultaat in Venezuela voor te stellen als een voorbeeld van het ‘falen van het socialisme’. Dat klopt niet. Het is het falen van een poging om slechts gedeeltelijke maatregelen te nemen waarbij de kapitalistische belangen een beetje worden aangepakt, terwijl de kapitalisten hun sociale en economische macht behouden. Deze les is ook van belang voor elke toekomstige ‘linkse’ regering in Groot-Brittannië onder Jeremy Corbyn of om het verraad van Alexis Tsipras en Syriza in Griekenland te begrijpen.

Delen:
Printen:

Steun ons: plaats uw boodschap in onze mei-editie!

Voorpagina van De Linkse Socialist

Uw boodschap in onze mei-editie