De situatie in Griekenland stond ook centraal in de discussie over Europa tijdens de internationale zomerschool van het CWI eind juli. Aan die zomerschool namen ruim 300 socialisten uit 22 landen deel. Hieronder een verslag van de discussie over Europa door Kevin Parslow.
De inleiding gebeurde door Peter Taaffe van het Internationaal Secretariaat van het CWI. Hij had het over ‘scherpe wendingen, plotse en abrupte veranderingen in de situatie’ om Griekenland vandaag te karakteriseren. De rest van Europa zal volgen. De historische overwinning in het referendum en het enorme verzet van de Griekse massa’s – vooral de werkenden en jongeren die hun revolutionaire energie toonden na meer dan 30 algemene stakingen – zet de toon.
Het resultaat was niet alleen schokkend voor de kapitalistische klasse in Griekenland en doorheen Europa, maar ook voor premier Tsipras en de leiding van Syriza. De omvang van de neenstem gaf Tsipras geen excuus om op de rem te staan, maar hij wist niet wat te doen met dit resultaat. Hij was bang van de macht, de macht die nu aan hemzelf en zijn partij was gegeven door de massa’s.
Een week later volgde een enorme uitverkoop door Tsipras en de leiding van Syriza. De partij begon te splitsen. Tsipras heeft de pro-besparingspartijen naar zich toe getrokken, wat kan leiden tot een regering van ‘nationale eenheid’. Het is alsof een voetbalploeg die de Champions League wint de volgende week beslist om in de laagste provinciale divisie aan te treden.
Athina uit Cyprus stelde in de discussie dat weinigen hadden verwacht dat Tsipras zo snel een bocht zou maken. Veel lokale afdelingen verwerpen de nieuwe positie van Tsipras en er zijn al discussies over nieuwe linkse initiatieven. Cyprus volgt het ritme van Griekenland. Een derde van de bevolking in het zuiden van Cyprus leeft onder de armoedegrens. De zogenaamde ‘communistische’ AKEL bracht de trojka naar Cyprus. In het noorden van Cyprus speelt Turkije dezelfde rol als de trojka in Griekenland.
In de inleiding stelde Peter Taaffe dat het lot van de werkende klasse op het spel staat, niet alleen in Griekenland maar doorheen Europa en de rest van de wereld. Griekenland is een laboratorium geworden waarin kapitalisme, reformisme en revolutie worden uitgetest.
Lucy uit Duitsland merkte op dat de regering-Merkel Griekenland wil omvormen tot een protectoraat zoals destijds in Kosovo of nog de voormalige DDR, een testgebied voor een hard neoliberaal beleid. Socialisten in Duitsland moeten zich verzetten tegen hun ‘eigen’ heersende klasse, de eerste en belangrijkste verantwoordelijke voor de Griekse tragedie. Tegelijk moeten we ons verzetten tegen de positie van Die Linke die wel verklaarde tegen het memorandum te zijn als het in het Duitse parlement werd voorgelegd, maar dat het in Griekenland zou voorgestemd hebben. De linkse socialisten in Duitsland verzetten zich tegen het beleid van de Duitse heersende klasse wiens chantage heeft geleid tot de capitulatie van Syriza. Dit was enkel mogelijk omdat er geen ‘plan B’ was, een programma van socialistische breuk met de trojka.
De Griekse werkende klasse ziet zwaar af. De werkloosheidscijfers blijven bijzonder hoog en het nieuwe besparingsplan zal het nog erger maken. Er was al een economische krimp van 25% en daar dreigt nog eens 4,2% bovenop te komen. Het kan de steun voor Gouden Dageraad versterken, maar er zullen meer kansen zijn voor de arbeidersbeweging om vooruit te gaan en zich op te werpen vooraleer de dreiging van het fascisme zich echt kan stellen.
In de onderhandelingen met de trojka werd Tsipras aan een vorm van ‘waterboarding’ onderworpen. Maar het klopt niet dat Tsipras geen alternatief had of dat Griekenland te klein is om zich te verzetten. Deze capitulatie zal door de burgerij, de sociaaldemocratische echo van de burgerij en zelfs sommige linkse krachten gebruikt worden om te zeggen dat er geen alternatief was. Maar de mogelijkheden in Griekenland waren en blijven enorm.
Er is een lange traditie van strijd door de werkende bevolking van het land. Dit bleek nogmaals in de reactie op de druk van de burgerij en het Europese establishment in het referendum. Er dreigt een groeiende ideologische afkeer tegen de ‘markt’. Dat is waarom het IMF al verklaarde dat het programma voor Griekenland “onhoudbaar” is. Er is angst voor een besmetting in het zuiden van Europa en Ierland, maar ook in het noorden van Europa. In het geval van een overwinning van de Griekse werkenden neemt het gevaar van die ‘besmetting’ drastisch toe. De gebeurtenissen in Griekenland en de rest van Europa bevestigen de theorie van de permanente revolutie van Trotski.
Het programma van Xekinima, onze Griekse afdeling, is de beste garantie voor een overwinning. In elk stadium bracht Xekinima een duidelijke analyse en werd dit gekoppeld aan actieve interventies. Er werd gepleit voor de nationalisatie van de banken onder arbeiderscontrole en –beheer, het overnemen van de sleutelsectoren van de economie in publieke handen en een internationale verspreiding van de beweging. Om een beter beeld te hebben van hoe socialisten op een crisis zoals die in Griekenland reageren, is het nuttig om ‘De dreigende catastrofe en hoe die te bestrijden’ van Lenin uit september 1917 te lezen (zie: https://www.marxists.org/nederlands/lenin/1917/catastrofe/)
Griekenland heeft sinds 2010 gemiddeld om de 14 maanden een nieuwe regering gekend. Ook nu zijn nieuwe verkiezingen niet uitgesloten. De politieke uitdrukking van de crisis is sterk in het zuiden van Europa en in Griekenland in het bijzonder. Er zijn snelle politieke verschuivingen waarbij traditionele evenwichten of dominantie door twee partijen verdwijnen en plaatsmaken voor de opkomst van nieuwe nationalistische, extreemrechtse maar ook linkse partijen.
Reformisme
“Verraad is inherent aan reformisme”, schreef Trotski. De voormalige sociaaldemocratische partijen waren niet in staat om progressieve hervormingen aan te bieden tijdens deze organische crisis van het kapitalisme. Ze zijn openlijk overgegaan naar het kamp van de kapitalisten om tegenhervormingen voor te stellen. Jammer genoeg lijkt Syriza nu heel ver te gaan in een ‘Pasokificering’, wat kan leiden tot hetzelfde resultaat als de Griekse sociaaldemocratische PASOK die met de laatste verkiezingen amper nog de kiesdrempel haalde.
Overal wordt de basis gelegd voor nieuwe formaties. Ook in Groot-Brittannië waar de parlementsverkiezingen en nu de verkiezing van een nieuwe Labour-leider voor interessante ontwikkelingen zorgen. Als de werkende klasse geen politieke uitdrukking voor het ongenoeg vindt, neemt de kans op syndicaal verzet toe. Er groeit een vastberaden sfeer van protest tegen het offensief van de werkgevers en de conservatieve Britse regering.
Doorheen Europa is er instabiliteit. Dit kan nog erger worden met de nieuwe crisis die er zit aan te komen. De vertraging van de Chinese economie heeft een directe impact op de leveranciers van grondstoffen uit de neokoloniale wereld. Daarnaast is de beurscrash in China. De kapitalisten hebben wel veel middelen, maar ze kunnen deze nergens veilig investeren. Als de VS in de herfst overgaat tot een stijging van de rentevoeten kan dit de wereldeconomie in een nieuwe crisis meesleuren.
De vooruitzichten voor de eurozone gaan in de richting van erg beperkte groei dit en volgend jaar. Mario Draghi van de Europese Centrale Bank verklaarde: “Met dergelijke groeicijfers zal het Europese continent mogelijk nooit de hoge werkloosheidscijfers achter zich laten en zal de schuld nog een eeuwigheid meegaan.” Dat is ook de reden waarom economen oproepen tot een schuldherschikking of gedeeltelijke kwijtschelding.
Er is in feite overal in Europa wel een element van Griekenland. Piketty wees op het dilemma voor Griekenland: het land zou gedurende 30 jaar 4% van het BBP aan de ‘crediteurs’ moeten betalen, het kwijtschelden van de schuld zou veel gemakkelijker zijn.
Belgische stakingen
De bereidheid tot strijd werd aangetoond in de stakingen van de Duitse treinbestuurders (de Duitse sociaaldemocraten steunden antivakbondswetten tegen de treinbestuurders!), maar ook in de algemene staking eind 2014 tegen het spook van het Thatcherisme in België of in de strijd in Frankrijk voor het behoud van wat nog van de 35-urenweek overblijft.
Stéphane had het over het verzet tegen de rechtse regering in België. De grote vakbondsbetoging gevolgd door regionale en nationale stakingsacties was sterker waar er personeelsvergaderingen en massapiketten werden georganiseerd. De beweging groeide door het actieplan verder aan en kwam dicht bij de val van de regering. Maar de vakbondsleiders waren bang en gingen over tot onderhandelingen waardoor het momentum verloren ging. De regering gebruikte dit, maar ook de aanslag op Charlie Hebdo, om de eigen positie te versterken. De vakbondsleiders waren bang om de controle over de beweging te verliezen, maar het is een illussie te denken dat deze regering toegevingen zal doen zonder ernstige strijd. De grootste sterkte van de Belgische regering is de zwakte van de politieke oppositie. De ‘socialistische’ partijen blijven achteruitgaan in de peilingen, de PTB daarentegen haalt wel 9% langs Franstalige kant maar is geen massale arbeiderspartij. Een nieuwe beweging die opbouwt naar een algemene 48-urenstaking kan de regering ten val brengen en zou ook de basis kunnen vormen voor een nieuwe arbeiderspartij.
In de inleiding waarschuwde Peter Taaffe voor het gevaar van extreemrechts, een neveneffect van de crisis van het kapitalisme en het falen van de linkerzijde. Extreemrechts kan ook inspelen op de migratiecrisis. Het ineenstorten van samenlevingen in het Midden-Oosten en Afrika zorgt ervoor dat enkel vanuit Libië tussen een half en een miljoen mensen wachten om de Middellandse Zee over te steken, een gevaarlijke oversteek die al duizenden levens kostte.
De arbeidersbeweging en socialisten moeten een programma naar voor schuiven om te antwoorden op de antimigrantencampagne. We verdedigen onder meer het recht op asiel. De conflicten rond de opvang van de vluchtelingen tonen de onoverbrugbare nationale tegenstellingen in de EU. Het geeft aan dat een monetaire unie zonder politieke unie niet mogelijk is en dat een politieke unie op kapitalistische basis niet kan.
Een opbreken van de eurozone wordt onvermijdelijk. Zoals Karl Marx ooit schreef: “De traditie van alle dode geslachten drukt als een zware last op de hersenen van de levenden.” Dat is een belangrijke struikelsteen in Griekenland: de zogenaamde ‘voordelen’ van de eurozone worden verbonden met de overgang van een achtergebleven situatie naar een moderne samenleving. Dezelfde gevoelens bestaan ook in de rest van het zuiden van Europa en in Ierland, tot op zekere hoogte ook in de rest van Europa. De bevolking wil niet terug naar de drachme, maar de euro sleept Griekenland en andere landen terug naar de achtergebleven situatie uit het verleden en erger.
Als Griekenland uiteindelijk uit de eurozone verdwijnt, zal dit het einde of het begin van het einde van de gemeenschappelijke munt zijn. Italië en Frankrijk hebben onhoudbare schulden, mogelijk zal een groter land steun nodig hebben.
Spanje
De trojka was vastberaden om Syriza te vernederen en in zekere zin is het establishment erin geslaagd om een regimeverandering door te voeren. Dit zal onvermijdelijk gevolgen hebben op de strijd tegen de besparingen in kleinere landen als Ierland en Portugal, maar in grotere landen als Italië en Spanje. Podemos heeft niet echt een programma en wordt strak top-down bestuurd. De partij lijkt al naar rechts op te schuiven na de bocht van Tsipras.
Vicki sprak in de discussie over belangrijke veranderingen in Spanje. De nieuwe partij Ciudadanos (burgerpartij) kende een opmars, maar ook de nieuwe linkse krachten gingen sterk vooruit waardoor de mogelijkheid van een linkse regering concreter wordt voor veel werkenden nu er linkse burgemeesters zijn in Madrid en Barcelona. De leiding van Podemos en Verenigd Links (IU) vormt een rem op de ontwikkeling van een gezamenlijke beweging. Podemos stagneert en schoof naar rechts op, de partijleiders verklaarden dat ze in Griekenland voor het akkoord met de trojka zouden gestemd hebben. IU sloot activisten die op lokaal vlak voor linkse eenheid pleitten uit de partij. Er zijn spanningen in Podemos met activisten door voor linkse fronten zijn. Maar deze discussies hebben voorlopig niet zozeer het programma als inzet. Daaruit blijkt het gebrek aan een voldoende sterke revolutionaire kracht.
Rob uit Barcelona had het over de situatie in Catalonië waar er veel steun is voor een ‘linkse front’ in de parlementsverkiezingen in Spanje maar ook voor de verkiezingen in Catalonië zelf. De regerende partij CiU is in twee gesplitst, de voorstanders van onafhankelijkheid hebben een blok gevormd met de linkse ERC. De groeiende steun voor onafhankelijkheid wijst op de roep naar verandering. Een Links Front met Podemos zal wellicht deelnemen aan de verkiezingen, maar dit is een front zonder de linkse nationalisten.
Marco stelde dat het gevaar van besmetting reëel is in Italië. Als Griekenland de eurozone verlaat, dan staat Italië hoog op de lijst van volgende landen voor speculatieve aanvallen. Het zou de reeds problematische economische situatie nog erger maken. Sinds 2007 is de Italiaanse economie met ongeveer 10% gekrompen, de industriële productie nam met een kwart af. Premier Renzi verwacht een beperkt herstel, maar dit zal mogelijk slechts een technische correctie zijn. De aanvallen op het arbeidsrecht hebben de nationale akkoorden ondermijnd en maken het gemakkelijker om af te danken. De klassenstrijd stagneert wat en er is geen politiek referentiepunt voor de slachtoffers van het besparingsbeleid. Maar de steun voor Renzi begint af te nemen. Voorlopig kunnen de rechtse Lega Nord en de Vijfsterrenbeweging (M5S) van Beppe Grillo vooruitgaan, mogelijk kan M5S in Rome de verkiezingen winnen en kan Salvini van de Lega Nord de belangrijkste rechtse leider worden.
In Frankrijk is er eveneens een gebrek aan een politieke stem voor de werkenden die tegen de aanvallen van de regering ingaan. Momenteel is er veel te doen om de ‘Macron wetten’, een asociale aanval op de werkende bevolking. Leila wees erop dat Mélenchon aankondigde dat hij in een tweede ronde van regionale verkiezingen tussen de PS en het FN voor de PS zou stemmen. Als het FN de ‘familieruzie’ overstijgt, kan het een goed resultaat neerzetten onder diegenen die zowel tegen Hollande als Sarkozy willen stemmen. Er waren heel wat defensieve stakingen in Frankrijk, maar er kwam nog geen stap naar meer veralgemeende strijd.
Ierland
Het Ierse besparingsbeleid botst op verzet, onder meer rond de nieuwe waterbelasting. Maar liefst 57% van de bevolking heeft die belasting niet betaald. Cillian stelde dat de acties tegen de waterbelasting groot zijn en dat het verzet tegen de belasting ook erg actief is. Er waren maar liefst 350 Facebookpagina’s van groepen tegen de waterbelasting. De omvang van de beweging dwong de regering tot toegevingen, maar de beweging gaat gewoon door. Er zijn verwarrende elementen, maar deze beweging weerspiegelt een bocht naar links in de Ierse samenleving. In de grootste betoging tegen de waterbelasting waren volgens een onderzoek 65% van de aanwezigen voor het eerst op een actie en had 70% voor de regeringspartijen gestemd. Maar hetzelfde onderzoek gaf aan dat een derde nu voor de Anti-Austerity Alliance (AAA) of People before Profit zou stemmen.
In de inleiding stelde Peter Taaffe dat het verzet van de Ierse werkende bevolking leidde tot de bijkomende verkiezing van twee leden van de Socialist Party als parlementslid van de Anti-Austerity Alliance. Bij komende parlementsverkiezingen kan het aantal verkozenen verder toenemen waardoor dit een referentiepunt in Europa kan worden.
Het referendum over de Schotse onafhankelijkheid weerspiegelde een nationale maar ook een klassenrevolte tegen de Tories, met inbegrip van de ‘Red Tories’ (Labour). Het ging ook om een strijd tegen het besparingsbeleid. Dit referendum had gevolgen voor de nationale parlementsverkiezingen. De 56 verkozenen van de Scottish National Party (SNP) stelden Labour een blok voor tegen de Tories, onder meer tegen de antivakbondswetten, maar Labour wijst dit af.
De Griekse werkenden zullen geconfronteerd worden met nog meer aanvallen, maar het kapitalisme leert ons allemaal de harde lessen van de klassenstrijd. Er kan tijdelijk een zekere ontgoocheling zijn en een meer passieve opstelling, maar er komen nieuwe offensieven van de werkenden. Iers parlementslid Paul Murphy stelde dat de nederlaag in Griekenland kan leiden tot een vertraging van de ontwikkeling van de linkerzijde. Zelfs sommigen aan de linkerkant van Syriza, zoals Costas Lapavitsas, dachten dat een confrontatie Tsipras tot een exit uit de euro zou dwingen. We moeten de Griekse gebeurtenissen gebruiken om de opbouw van de revolutionaire krachten te versterken, aldus Paul. Er is geen alternatief op het uitbouwen van nieuwe massale arbeiderspartijen doorheen Europa en deze partijen zullen de weg voorbereiden voor massale revolutionaire partijen.
Europa en de wereld hebben een stormachtig jaar gekend. Oost-Europa en het Midden-Oosten kennen heel wat onrust, met onder meer de oorlog in Oekraïne, de vluchtelingencrisis en de terreurdreiging die in heel het continent gevolgen hebben. Enkel een eengemaakte arbeidersklasse kan de basis leggen voor een offensief tegen verdeeldheid en tegen kapitalisme. Dat zal tijd vergen, maar wij zijn ervan overtuigd dat de massa’s uiteindelijk tot strijd zullen overgaan en dat zeker de jongeren de bevrijdende ideeën van het socialisme zullen omarmen.
Griekenland als voorbode van crisis doorheen Europa
In zijn afronding stelde Tony Saunois van het Internationaal Secretariaat van het CWI dat Griekenland een voorbode is van de crises die doorheen Europa zullen volgen in de komende periode. Dat alleen al maakt het belangrijk om de discussie over tactieken, programma en taken voor de arbeidersklasse in Griekenland uitgebreid te voeren. Het opleggen van het besparingsbeleid heeft van Griekenland een protectoraat gemaakt met een koloniaal regime, bijna een bezetting – een bezetting door banken, niet door tanks. Thomas Jefferson stelde ooit dat de banken een groter gevaar voor de vrijheden vormden dan een staand leger.
Het ging om een wraakactie tegen de Griekse bevolking die voor Syriza had gekozen en dan nog eens ‘neen’ stemde in het referendum. Er waren elementen van een coup, maar het doel van de trojka was een regimeverandering die tot uiting kwam in het ontslag van Varoufakis en tien andere ministers.
Het karakter van de nieuwe linkse formaties is nog onzeker, een van de problemen is het gebrek aan actieve betrokkenheid van de werkende bevolking aan de basis van deze organisaties. Zeker bij Syriza speelt dit een rol. Tsipras weigerde om het Centraal Comité te volgen rond de Europese voorwaarden. Er stemden 38 linkse verkozenen tegen, maar de vraag blijft wat er nu zal gebeuren? We mogen niet vergeten hoe zwak deze linkse krachten zijn in vergelijking met pakweg de centristische krachten in de Chileense Socialistische Partij onder Allende in de jaren 1970 of zelfs in PASOK toen die partij net was opgezet.
Tijdens de onderhandelingen binnen de EU was er verdeeldheid op de Duits/Frans-Italiaanse as. Er was zelfs verdeeldheid in de Duitse regering met minister Schäuble die de mogelijkheid van een Grexit naar voor schoof. Als Tsipras neen had gezegd aan de trojka, dan zouden miljoenen mensen in het zuiden van Europa op straat gekomen zijn om dit te steunen. Het zou de mogelijkheid gevormd hebben voor een breuk met het Europese imperialisme of een aanzet hiertoe geboden hebben.
De ontwikkeling van strijd in het noorden van Europa is ook erg belangrijk, de stakingen in Duitsland en België geven aan hoe het verzet kan groeien. We moeten ingaan tegen nationalisme en de aanvallen op de Duitse bevolking als verantwoordelijken voor het beleid van de Duitse regering. Wij staan voor arbeiderseenheid doorheen Europa.
De Griekse crisis is niet voorbij, ze komt terug en zal ook in andere landen toeslaan. Het bevestigt de dringendheid van nieuwe arbeiderspartijen die ook over een programma beschikken waarmee de strijd gevoerd wordt. De onderhandelingen hebben aangetoond dat een confrontatie met het besparingsbeleid van de heersende klasse een programma vereist waarmee we hen kunnen verslaan, zoniet worden we zelf verslagen.
De geschiedenis schakelt een versnelling hoger, we moeten er lessen uit trekken om voorbereid te zijn op de volgende stappen in de opbouw van een echt alternatief voor de werkende bevolking van Europa en de wereld.
