“Mockingjay – Part 1.” Anatomie van een revolutie

mockingjay-feature-628x356

Recensie door Jack Zhang, Socialist Alternative

“The Hunger Games: Mockingjay – Part 1” breekt radicaal met de eerste twee Hunger Games films. De breuklijnen in de samenleving van Panem die voorheen in beeld kwamen met montages van protest en rellen van arbeiders tegen de onderdrukkende Capitol, zijn uitgemond in een volledige oorlog. De rebellen vermoorden soldaten die de bevolking brutaal aanpakken, arbeiders zijn in staking en de luchtmacht van Capitol bombardeert het verzet. Revolutie staat op de agenda.

De Capitol wordt beheerst door de machiavelliaanse president Coriolanus Snow (Donald Sutherland) en wankelt. Als parasiterende staat die afhankelijk is van goederen die worden gestolen uit andere districten, staat Capitol zwak en zijn er tekorten als de andere districten in opstand komen. De film begint met meldingen van rellen, protestacties en stakingen. Het is een voorzichtige verwijzing naar het belang en de kracht van de arbeidersbeweging. President Snow beslist al gauw om langere werkdagen op te leggen om de verloren arbeidskrachten als gevolg van de opstand op te vangen.

De verwijzingen naar de productieverhoudingen in de wereld van Panem geven aan dat er geen groot verschil met onze wereld is. De kapitalistische klasse blijft rijk door werkenden uit te buiten. Het zijn de werkenden die alle welvaart produceren. Door te staken maken ze dat helemaal duidelijk. Zonder onze arbeid kunnen de kapitalisten niet veel aanvangen. Ook Capitol lijdt onder de tegenstelling dat het de mensen die het uitbuit net nodig heeft om zelf te overleven.

De oorlog tegen Capitol wordt geleid door District 13. Dit district staat bekend voor het leiden en verliezen van een burgeroorlog tegen Capitol in het verleden. Het district verstopte zich onder de plat gebombardeerde oppervlakte. De constante dreiging van de belegering zorgt ervoor dat District 13 erg gemilitariseerd en sterk gecentraliseerd is. De inwoners volgen strikte regels en alle goederen worden gerantsoeneerd. Het is ook een revolutionaire organisatie met ‘volksraden’ (waar wel naar verwezen wordt, maar die we niet in actie zien) en twee uitgesproken doelstellingen: een democratische staat Panem vestigen en de districten toelaten om “te genieten van de vruchten van hun arbeid.”

De centrale focus van de film ligt op een  aspect dat doorgaans genegeerd wordt als het om revolutie gaat: de bevolking. Capitol kan de oorlog niet voeden met het werk van de bevolking van de districten, District 13 kan op zich het regime niet omverwerpen zonder massasteun van de rest van het land. De standpunten van de gewone bevolking, wiens levens de grondstof van de geschiedenis vormen, zijn het echte strijdterrein.

Deze film vormt een welkome breuk met de wijze waarop actiefilms de geschiedenis voorstellen als het werk van oorlogsmachines. Er wordt ingegaan op de uitdaging om politieke steun te vinden onder de massa’s om op basis van mobilisatie de samenleving aan het wankelen te brengen. Daartoe zet District 13 Katniss Everdeen (Jennifer Lawrence) aan het werk als een ‘Mockinjay’, een propagandaverantwoordelijke.

Zoals in de twee vorige films twijfelt Katniss om een leidinggevende rol te spelen tot ze hiertoe gedwongen wordt. Zoals veel gewone mensen die aanvankelijk gewoon willen volgen zonder zelf in te grote problemen terecht te komen, wil ook Katniss een gewoon leven leiden. Aanvankelijk vocht ze alleen maar in de Hunger Games om haar zus te redden, niet om een revolutie te beginnen. Toen het systeem Peeta bedreigde, vocht ze in de Games om hem te redden en niet om een burgeroorlog te starten. Nu het systeem bedreigd wordt door ongenoegen in alle districten, heeft ze geen andere keuze dan de kant van de revolutie te kiezen om de mensen te redden.

Het traject van Katniss is wat veel revolutionairen doormaken. Een groeiend besef, na verschillende pogingen om binnen het systeem te werken, dat er geen ander alternatief is buiten het opbouwen van een nieuw systeem. Eens ze tot dit besef komt, wordt Katniss een briljante Mockinjay.

Ze raakt gewoon aan haar rol als vertegenwoordiger van politieke fracties en bestrijdt Capitol met de gewone mensen terwijl ze gevolgd wordt door een filmploeg. Aan haar zijde staat jeugdvriend Gale (Liam Hemsworth) die amper nog herkenbaar is nadat de gebeurtenissen in de vorige film hem omvormden van een mijnwerker tot een revolutionaire strijder. Hun acties worden opgenomen voor propagandavideo’s die de bevolking van Panem de brutaliteit van de onderdrukking door Capitol laten zien.

De tegenhanger van Katniss, Peeta Mellark (Josh Hutcherson), is woordvoerder voor Capitol. Hij verschijnt regelmatig op populaire talkshows in Capitol en blijft herhaaldelijke oproepen doen om geen geweld te gebruiken. Hij vraagt de kijkers om de wapens neer te leggen en de vrede te herstellen. De oproepen zijn een weinig verscholen leugen. Zoals in onze wereld, gebruikt de heersende klasse van Panem het ideaalbeeld van vreedzaamheid om de onderdrukten te zeggen dat ze niet tegen hun onderdrukking mogen strijden. De heersende klasse aarzelt zelf niet om geweld te gebruiken om haar systeem intact te houden. Peeta blijft zeggen dat de rebellen de wapens moeten neerleggen, terwijl achter de schermen president Snow luchtaanvallen op hun huizen beveelt. De twee kampen bestrijden elkaar in de lucht en op de grond in een indrukwekkende strijd die een groot deel van de film draagt en uitmondt in een gedurfde strijd die de toon zet voor een tweede deel.

Propagandavideo’s spelen een belangrijke rol in het verhaal. De film maakt er gebruik van om interessante punten naar voor te brengen over de rol van de massamedia. Doorgaans kent het woord ‘propaganda’ een negatieve connotatie, het doet denken aan valse stellingen die enkel voor politieke doeleinden dienen. Maar het scherpe contrast tussen de video’s van Peeta en Katniss terwijl beide propaganda zijn, toont aan dat het doel en de waarden van propaganda voortkomen uit de politieke boodschap die ze brengen. Het is mogelijk om onderdrukkende propaganda van de heersende klasse te maken (zoals Peeta dit doet), maar het is evengoed mogelijk om bevrijdende arbeiderspropaganda te maken. Hopelijk zullen de kijkers dit onderscheid na het bekijken van deze film ook in de reële wereld maken.

katniss-peopleEen ander opmerkelijk element is de rol van de gewone bevolking in de revolutie. Na elke uitzending van een video van Katniss is er een massale respons van de bevolking van Panem. Houthakkers protesteren als soldaten hen overuren willen laten kloppen, mijnwerkers bestormen de dammen die Capitol van energie voorzien, … Het zijn de gewone mensen die de strijd leveren, niet de soldaten van District 13. De film bevestigt de historische rol van de gewone bevolking en toont hoe gewone mensen mits een stoutmoedige leiding in staat zijn om de gebeurtenissen te bepalen. Grote leiders zoals Martin Luther King stonden op de schouders van talloze gewone anonieme mensen wiens naam nooit in geschiedenisboeken voorkomen.

Maar we moeten opmerken dat dit een actiefilm is en uiteraard zal een revolutie niet steeds overeenkomen met het beeld van een vloot bommenwerpers van Capitol die dood en vernieling zaaien. Elke land en elk tijdperk kent eigen unieke omstandigheden waardoor elke revolutie ook verschillend is. Zo zagen we dat massale opstanden in Libië en Syrië tot burgeroorlogen leidden, terwijl het in Tunesië en Egypte mogelijk was om zonder veel geweld de dictators te verdrijven.

In een echte revolutie moeten we ook de gewapende troepen politiek overtuigen. In veel landen komen soldaten uit de meest onderdrukte lagen van de samenleving. We moeten hen overtuigen om de kant van de bevolking te kiezen en zo het leger te splitsen. In 2011 in Egypte of in 1917 in Rusland koos een aanzienlijk deel van het leger de kant van de revolutie, wat het de revolutionairen makkelijker maakte. Als socialisten zijn we voorstander van zo vreedzaam mogelijke revoluties die het karakter van een revolutie behouden en de beweging doortrekken tot een socialistische omvorming van de samenleving.

Dit betekent niet dat we het eens zijn met de oproepen van de heersende klasse (of Peeta in de film) tot ‘kalmte’. De woorden van Peeta getuigen in werkelijkheid van een dubbele standaard: van de onderdrukten wordt geweldloosheid geëist om het aanhoudende geweld van de heersende klasse te blijven ondergaan.

Er is nog een manier waarop het futuristische dystopia Panem op de huidige wereld lijkt. Het kapitalisme probeert zich voor te doen als een eerlijk systeem, maar tegelijk wordt een dubbele standaard opgelegd aan werkenden. Toen Orkaan Katrina vernielingen aanrichtte in de arbeidersbuurten van New Orleans duurde het dagen en meer dan duizend doden vooraleer de National Guard tussenkwam. Toen gewone betogers de straten van Ferguson optrokken, was de National Guard meteen ter plaatse. Als de grote agribusiness de regering miljoenen subsidies vraagt, krijgt ze die meteen. Als 49 miljoen Amerikanen van voedselbonnen afhankelijk zijn om te overleven, stellen kapitalistische politici dat ze lui zijn.

In Panem leggen de politie en het leger de bevolking van de districten honger op. Het probleem van honger wordt door het kapitalisme opgedrongen en in stand gehouden door dit systeem. Er is wereldwijd voldoende voedsel voorhanden. Maar de grote bedrijven zorgen ervoor dat een groot deel van het voedsel onbetaalbaar is voor miljoenen mensen. De winsten zijn immers belangrijker. In sommige steden in de VS is het nu zelfs verboden om daklozen eten te geven. Er zijn geen president Snow en soldaten in een strak wit pak nodig om hongersnood te veroorzaken. Het kapitalisme volstaat en een regering die de belangen van de grote bedrijven verdedigt doet de rest.

De  film is zelf ook een slachtoffer van het winstmotief. De elite uit Hollywood die de film financieel mogelijk maakte, kan dan misschien wel de donkere toekomst voor de mensheid onder het kapitalisme inzien. Maar ze ontsnappen zelf niet aan de klauwen van dit systeem.  De film eindigt bijzonder abrupt en laat de kijkers op hun honger zitten, het verhaal stopt in het midden. De filmversie van het boek Mockingjay van Suzanne Collins is in twee delen opgesplitst zodat de kijkers twee keer naar de bioscoop moeten en dus twee keer langs de kassa moeten passeren. Dat dit niet gewoon stemmingmakerij is, blijkt als je weet dat het tweede deel al klaar staat. Beide delen werden samen opgenomen. De hele film had in één keer kunnen uitgebracht worden. Nu moeten we onnodig enkele maanden wachten om het finale deel te zien.

De wereld zal er binnen enkele maanden weer anders uitzien. De woede tegenover het kapitalisme neemt toe. Moeders kunnen de huur niet betalen, vaders kunnen geen gezond eten kopen. Kinderen worden door de politie neergeschoten op klaarlichte dag. De woede tegenover de moorden op Mike Brown en Eric Garner heeft mensen op straat gebracht.

Wat is het alternatief op die paar kapitalisten die zichzelf verrijken door miljarden anderen in de ellende te duwen? Het antwoord is socialisme, een samenleving georganiseerd en democratisch beheerd door de werkenden, waarbij basisvoorzieningen zoals voedsel, huisvesting, gezondheidszorg en onderwijs gegarandeerd worden. Mensen komen steeds meer op straat, velen voor het eerst in hun leven. De beweging voor een verhoging van het minimumloon tot 15 dollar per uur haalde in Seattle een overwinning binnen. Nadien volgden ook verhogingen in San Francisco en Chicago.

Het kapitalisme behoudt haar greep op de sociale verhoudingen in het land. De toename van protest toont de vraag naar een alternatief. Het onderscheid tussen de werkenden en de kapitalisten is groter dan ooit tevoren. De stelling dat er geen alternatief zou zijn of dat we het ‘einde van de geschiedenis’ zouden bereikt hebben, valt in duigen uiteen.

De geschiedenis is niet gestopt. Mensen die in actie komen schrijven geschiedenis. Het is onze enige mogelijkheid onder het kapitalisme. Een overgrote meerderheid van de bevolking wordt geconfronteerd met een toekomst van slechtere levensvoorwaarden. De massabewegingen van 2014 zullen mogelijk beperkt lijken in vergelijking met de opstanden van 2015. In deze tijden is het de verantwoordelijkheid van socialisten om de arbeidersbeweging tot overwinningen te leiden. Katniss en haar groep speelden een belangrijke rol in het begeleiden van de revolutie in Panem. Socialisten zijn gewapend met meer dan eeuw van ervaringen en lessen uit revolutionaire gebeurtenissen. Wij zullen in de komende periode boven ons gewicht kunnen boksen. Doe mee, sluit aan bij de linkse socialisten!

Delen:
Printen:
Voorpagina van De Linkse Socialist