In de 20e eeuw was er een enorme ontwikkeling van de cinema tot de superproducties die we vandaag kennen. Ook al wordt de sector gedomineerd door grote bedrijven, toch komt er af en toe wat aandacht voor sociale conflicten en ongelijkheden. De afgelopen weken en maanden kwamen er opvallend meer kritische films en documentaires op de markt. Is het verzet nu ook doorgedrongen tot in de bioscoopzalen?
Nicolas Menoux
Films proberen meestal om bredere lagen te raken, maar doorheen de geschiedenis waren er verschillende functies en vormen. Aanvankelijk werden de cinemazalen gebruikt voor didactische doeleinden, films waren immers nuttig als propagandamiddel. Cinema is een medium zoals de andere (kranten, televisie, radio,…) en kan dus ook gebruikt worden om ideologische waarden naar voor te brengen. Zeker in oorlogstijd gebeurde dit veelvuldig. Cinema staat niet los van de samenleving.
Zoals heel wat andere media is de cinema reeds veel gebruikt als methode om verzet en contestatie naar voor te brengen. Documentaires kunnen worden gebruikt om een onverbloemd beeld te geven van ongelijkheden en sociale onrechtvaardigheid. Bepaalde cineasten hebben hun camera gebruikt om zaken aan te tonen waarover we anders nooit iets zouden weten omwille van praktische problemen (afstand, gebrek aan informatie of zelfs desinformatie,…).
In die zin zagen we een aantal klassieke films over stakingen of over de arbeidersbeweging waarin een opvallend beeld gegeven werd van de levenscondities van de arbeiders. Daarbij denken we bijvoorbeeld aan de documentaire “Miserie in de Borinage” van Storck en Ivens. Dit soort cinema heeft geregeld op hard verzet van de sector kunnen rekenen. In Hollywood werd tijdens het McCarthyisme (de vervolging van communisten) zelfs overgegaan tot broodroof van acteurs die verdacht werden van banden met communisten.
In het algemeen zien we in de meeste films een weerspiegeling van de heersende ideeën en opvattingen in de samenleving. Na de val van de Berlijnse Muur kon je met een vergrootglas zoeken naar kritische films waarin het kapitalisme niet zomaar werd aanvaard. Filmmakers zoals Ken Loach vormden een uitzondering. Tegelijk was er een verdere concentratie in de sector, waardoor een kleinere groep van steeds grotere bedrijven alles te zeggen heeft.
Meer kritische films en documentaires
Sinds enkele jaren is er een groeiend verzet tegen de gevolgen van het kapitalisme en is het niet meer uitzonderlijk om anti-kapitalistische standpunten naar voor te brengen. Dat leidt ook in de bioscoopzalen tot een groeiend aantal films die ingaan op de problemen van het huidig systeem. In de VS is dat erg duidelijk met Michael Moore, wiens documentaires een groot publiek bereiken. Nochtans is Moore erg kritisch tegenover de Amerikaanse regering en president Bush in het bijzonder.
Daarnaast zagen we recent verschillende films van de Amerikaanse ster Georges Clooney, die het perverse karakter van het kapitalisme voorzichtig aanpakken. Er werd ingegaan op politieke hypocrisie en de rol van Amerikaanse oliemultinationals in de film “Syriana”. In “Good Night and Good Luck” wordt kritisch ingegaan op het McCarthyisme.
Uiteraard geldt ook in de filmsector de logica van de winst: films die veel volk trekken, brengen veel geld op. Als er meer kritische films verschijnen, is dat omdat het publiek bereid is om ervoor te betalen. Het feit dat er kritische films uitkomen, is een weerspiegeling van een veranderend bewustzijn onder bredere lagen van de bevolking en een andere houding tegen sociale en politieke problemen.
Het grootste gebrek van film is echter dat het beperkt blijft tot het brengen van een boodschap, zonder fundamentele veranderingen teweeg te brengen. Het is mogelijk om via deze weg een breed publiek te bereiken, maar daarna moet het praktische werk nog worden gedaan.
Terwijl we aandacht kunnen hebben voor culturele ontwikkelingen, moeten we die in correcte proporties zien. Het belangrijkste blijft immers de noodzaak om ons te organiseren in een beweging tegen het neoliberalisme, waarin wordt gewerkt aan een concreet alternatief: een socialistische samenleving.
