Oekraïne: 20 jaar na de ramp in Tsjernobyl. Interviews met slachtoffers van de ramp

Op 26 april 1986 was er een explosie in het vierde blok van de nucleaire installatie in Tsjernobyl. Zowat 50 miljoen curies van radioactieve isotopen kwamen in de lucht terecht. Dat is 500 keer meer dan wat vrijkwam bij de Amerikaanse atoombom die neerkwam op de Japanse stad Hiroshima op het einde van de Tweede Wereldoorlog. In het jaar na de ramp werden zo’n 200.000 mensen in de Oekraïne getroffen door de gevolgen van de explosie. In de volledige voormalige Sovjetunie waren dat zo’n 700.000 mensen.

Rob Jones en Svetlana, CWI

Zo’n 3,5 miljoen mensen bleven in een regio wonen met een hoge stralingsgraad. Zelfs vandaag nog moet het gezondheidsministerie in de Oekraïne toegeven dat tot 80% van die bevolking lijdt onder gevolgen van de ramp en meer medische behandelingen nodig heeft. In de Oekraïne leven 643.000 kinderen in de getroffen gebieden. 5.500 daarvan zijn geregistreerd als invalide.

In een recent artikel over Tsjernobyl (”Ukraine: Twenty years since Chernobyl”) schreven onze kameraden Jon Dale en Pete Dickenson dat in de discussie over de veiligheid van atoomenergie geprobeerd wordt om de gevolgen van de ramp in Tsjernobyl te minimaliseren. Een verslag van het Internationaal Atoomagentschap samen met de Wereldbank stelde onder de titel “Tsjernobyl: de echte omvang van de ramp” onder meer: “Meer dan 4.000 mensen zouden op termijn kunnen sterven omwille van de straling na het ongeval in Tsjernobyl. Maar midden 2005 waren er minder dan 50 overlijdens die direct toegeschreven werden aan de straling na de ramp, voornamelijk hulpverleners die binnen de paar maanden na het ongeval omkwamen.”

Waanzinnige beweringen

Een nog waanzinniger bewering hoorden we bij Patrick Moore, destijds één van de mede-oprichters van Greenpeace en nu een voorstander van nucleaire energie. Hij stelde dat slechts 56 overlijdens op een directe wijze kunnen toegeschreven worden aan Tsjernobyl, waarbij de meesten omkwamen bij het ongeval zelf. Hij vergelijkt dat cijfer met de meer dan 1 miljoen doden die de afgelopen 20 jaar in Afrika vielen bij verschillende oorlogen…

Alle organisaties die in de drie landen werken die direct getroffen werden door de ramp in Tsjernobyl (Witrusland, Oekraïne en Rusland) hebben een andere visie. Het rapport van het Internationaal Atoomagentschap werd opgemaakt door mensen van buiten de vroegere Sovjetunie die bovendien nauwe banden hebben met de nucleaire sector. Een ander rapport, “Gevolgen van de ramp in Tsjernobyl op de volksgezondheid”, werd samengesteld op basis van getuigenissen en inbreng van tientallen gezondheidswerkers in de getroffen regio. Dit rapport wordt ondersteund door de Russische Wetenschappelijke Academie en is gepubliceerd door Greenpeace. In dit rapport staat dat meer dan 200.000 mensen omkwamen als gevolg van de ramp in Tsjernobyl. Het grootste verschil met het rapport van het Internationaal Atoomagentschap is dat in dat rapport slechts rekening wordt gehouden met een beperkt aantal ziekteverschijnselen, waarbij telkens het verband tussen ziektes en de ramp in vraag wordt gesteld. Het rapport van Greenpeace daarentegen heeft een uitgebreide analyse gemaakt van alle mogelijke ziekteverschijnselen en onderbouwt dit met statistische gegevens. In ieder geval is het duidelijk dat de gevolgen van de ramp enorm waren en dat deze voelbaar zullen blijven gedurende verschillende decennia.

Het feit dat instellingen van de VN samen met de nucleaire sector proberen om de gevolgen van de ramp in de doofpot te stoppen, is een schande. Er is bovendien een ander schandaal dat wellicht nog minder aandacht zal krijgen in de traditionele media. Dat is het schandaal van de beperkte hulp die verleend werd aan de slachtoffers van de ramp.

Het is moeilijk om informatie te vinden over de humanitaire hulp na de ramp. Volgens de Witrussische dictator Lukashenko kreeg Witrusland zo’n 200 miljoen dollar in de 15 jaar na de ramp. Als dat cijfer correct is, zal er in totaal wellicht minder dan 1 miljard dollar uitgetrokken zijn voor humanitaire hulp. Dat komt bovenop 1 miljard dollar die aan de Oekraïense regering werd gegeven voor technische assistentie bij het sluiten van de overblijvende installaties in Tsjernobyl.

Van dit geld kwam er bitter weinig terecht bij de slachtoffers. Die zijn nu vaak slachtoffers van de ergste vormen van uitbuiting onder de nieuwe kapitalistische regimes die sinds de val van de Sovjetunie werden gevestigd.

We spraken met Anna en Rustam, twee slachtoffers van de ramp

Rob Jones van het CWI in Rusland en Svetlana, een jonge activiste uit de getroffen regio, brachten recent een bezoek aan enkele slachtoffers van de ramp in Tsjernobyl. Ze spraken met Anna en Rustam.

“Op het moment van de ramp was ik nog een kind. Nu gaat al een volgende generatie van kinderen naar school. Heel wat van die kinderen, zoals die van mij, moeten geregeld naar het ziekenhuis. Het kind van mijn zuster heeft al zijn haar verloren. Mijn man vindt geen werk. En toch probeert de regering alles in het werk te stellen om de ramp van Tsjernobyl in een vergeetput te krijgen. Er wordt geprobeerd om deze ramp uit het bewustzijn van de bevolking te verdringen. Maar er blijft een enorme bitterheid aanwezig bij alle slachtoffers.

“De meeste slachtoffers van de ramp willen werken, maar vinden geen job. Potentiële werkgevers van mensen uit de getroffen gebieden moeten een hele hoop papieren en formulieren invullen vooraleer iemand kan worden aangeworven. Er moeten extra verplichtingen vervuld worden op het vlak van ziekteverzekeringen en de werknemer heeft meer kans om afwezig te zijn wegens ziekte. In onze nieuwe markteconomie zullen werkgevers natuurlijk weinig interesse hebben in zo’n mensen, zeker op een ogenblik dat er zoveel ‘gezonde’ werklozen zijn.

“En dat is maar één element. In de huidige situatie proberen velen te verbergen dat ze slachtoffers zijn van Tsjernobyl. Ze denken dat het beter is om ziek te vallen op het werk dan om een werkloos slachtoffer van Tsjernobyl te zijn. Het is immers erg moeilijk om te overleven met de beperkte uitkeringen die we van de overheid krijgen. De lonen en pensioenen stijgen lichtjes, maar de uitkeringen blijven op een zelfde niveau. Er wordt gezegd dat er gratis plaatsen in de kinderopvang zouden zijn voor onze kinderen. Dat klopt, maar we moeten wel betalen voor de infrastructuur. Mijn nicht is erg slim en spreekt degelijk Engels. Ze wil gaan studeren, maar dat kost 5.000 dollar. Waar zal dat geld gevonden worden? De regering probeert ons te doen vergeten. Wij kunnen zorgen enkel voor problemen en brengen hen in schaamte. Voor de nieuwe elite in de Oekraïne, net zoals in andere kapitalistische landen, zijn de gewone mensen objecten. Als ze er winst uit kunnen slaan, zijn ze geïntereseerd, anders niet.

“Wij hebben nog geluk, we wonen in één van de grotere steden. Wie in de dorpen leeft, krijgt geen cent. Heel wat van die mensen zijn bang voor hun toekomst.

“Voor de slachtoffers van de ramp is het zelfs moeilijk om een rijbewijs te krijgen. Alle kinderen die uit de zone werden geëvacueerd, moesten psychologische tests ondergaan. Ook al werd er toen niets vastgesteld, die test op zich blijft vermeld staan op onze medische gegevens. Het feit van die test wordt door velen gezien als een diagnose [Voor een rijbewijs in de Oekraïne en Rusland, moet een psychologische test worden gedaan].

“Voor de regering is dat ideaal. Het is een bron voor omkoping en afpersing, en het kan gebruikt worden als we protesteren. Dan zullen ze zeggen dat ze sympathie hebben voor ons, maar dat we psychologische problemen kennen.

“Wat nog erger is, is het misbruik van de invaliditeitscategoriën [categorie 1 is de ernstigste vorm van invaliditeit en deze wordt vaak toegekend aan diegenen die vlak in de buurt woonden of die op een directe wijze getroffen waren door de ramp]. Wie genoeg geld heeft, kan zichzelf in categorie 1 inkopen. Dat biedt heel wat voordelen, zoals gratis huisvesting. Velen die wel hard getroffen waren door de ramp, werden niet in categorie 1 geplaatst. Ze beloven me al jarenlang een appartement. Misschien volgend jaar, zeggen ze nu. Maar dat blijft onzeker. Een vriend van me werkte op het dak van Tsjernobyl op het ogenblik van de ramp. Hij kreeg uiteindelijk een appartement, maar heeft er slechts 6 maanden gewoond. Daarna kwam hij in het ziekenhuis terecht omdat een deel van zijn maag en zijn long moest verwijderd worden. Hij is nu werkloos, maar wordt als “gezond” bestempeld!

“Er is heel wat misbruik. Enkele dagen geleden was ik op het kantoor waar de compensaties worden toegekend. Ik sprak er met een man en vroeg hem waar hij was op het ogenblik van de ramp. Toen hij ‘Tsjernobyl’ zei, vond ik hem verdacht. Wie effectief getroffen werd door de ramp, wist dat de ontploffing en de ergste gevolgen in Pripyat waren. De man met wie ik sprak, had wellicht nog nooit van die plaats gehoord. Dagelijks worden we met dit soort vernederingen geconfronteerd.”

”We verloren alles”

“Zelfs vandaag zie ik nog steeds de helicpoters boven de nucleaire installaties voor mij als ik mijn ogen sluit. Mijn ouders waren gaan werken en met de kinderen speelden we buiten. Je kan je inbeelden toen we hoorden dat veel van onze ouders niet meer naar huis zouden terug komen. Een dag later werden we opgehaald, we moesten onze identiteitskaarten en wat kledij meenemen. We werden in een bus geplaatst en ze voerden ons weg. Op één dag verloren we alles – onze ouders, vrienden, onze jeugd en onze huizen. Een aantal mensen gingen enkele dagen later terug naar de stad. Dat was wellicht niet zo veilig, maar ze wilden hun bezittingen ophalen. Ze vertelden ons dat alles was neergehaald en vernietigd. Nu organiseren de autoriteiten toeristische uitstappen voor Westerlingen naar de getroffen gebieden. Wij mogen echter niet terug. Wellicht vrezen ze dat we zouden vragen waar onze bezittingen naar toe zijn.

“Wie in de “zuivere zone” is blijven leven, kan amper overleven. Er is heel wat criminaliteit. Het Tsjernobyl-pensioen is erg laag en is onveranderd gebleven sinds 1996. Zelfs het schandalig lage ‘normale’ pensioen is tien keer omhoog aangepast sinds 1996. De uitkeringen volstaan niet om te overleven. Niemand kan er ook maar aan denken om eens naar een film te gaan. Er is geen geld genoeg voor voedsel en zelfs nog minder voor medicijnen.

“De regering weigert zelfs om haar eigen wetten toe te passen. Volgens de wetten over de sociale hulp aan slachtoffers van de ramp, moeten de invaliden in de categorie 1 minstens één keer per jaar een kuur in een sanatorium krijgen. In realiteit wordt nu 30 dollar gegeven per persoon. De minimumkost van een slecht sanatorium is al snel 230 dollar. Een ander voorbeeld. Volgens de wet moeten invaliden van de categorie 3 ieder jaar een uitkering voor geneesmiddelen krijgen dat vijf keer het minimumloon bedraagt. Maar het minimumloon in de Oekraïne is slechts 70 dollar per maand, terwijl de prijzen voor geneesmiddelen maar blijven stijgen. Dat soort elementen heeft ertoe bijgedragen dat er ook de afgelopen tien jaar nog minstens 60.000 slachtoffers gevallen zijn door de ramp in Tsjernobyl.

“Er staan meer dan 50.000 families op een wachtlijst voor een sociale woning. De nieuwe president [Viktor Joesjenko] ziet dat niet als een problem. Hij heeft al duidelijk gemaakt dat werkgevers die lonen uit het verleden nog niet hebben betaald, enkel de actuele lonen moeten betalen. Een groot deel van de schulden van particulieren is toe te schrijven aan niet-betaalde lonen. Maar ja, we zijn al tevreden als er lonen betaald worden. Bovendien is de regering van de Oekraïne niet gul met haar compensaties. Er wordt drie dollar per maand betaald! Er was zelfs geen geld genoeg voor een recenter ongeval in Tsjernobyl [ook in 2004 was er opnieuw een ongeval in Tsjernobyl]. De regering stelde toen slechts 2,5 miljard Grivna ter beschikking, 16% van het bedrag dat nodig was. Het is ironisch dat er tot voor kort nog drie installaties in Tsjernobyl actief waren, terwijl onze elektriciteit gerationeerd wordt.

”Elite profiteert van onze problemen”

“Ik ben zelf niet met politiek bezig, maar het lijkt erop dat onze heersers profiteren van deze problemen. Ze hebben miljoenenwinsten gemaakt door de ramp. Ze zijn het gewoon geworden om de wereld rond te reizen om hulp te zoeken. Maar ze wenden die hulp niet aan voor de bevolking. Ze hebben zelf blijkbaar nog niet genoeg in hun zakken gestoken. De internationale bedeltocht is vooral voor hen zelf een winstgevende zaak. De persoon die de eerste humanitaire hulp moest organiseren, leidt nu een comfortabel leven in de VS. We zagen meermaals volledig geladen vrachtwagens met hulp die in de stad aankwamen, maar opnieuw verdwenen op bevel van de autoriteiten. Bepaalde politici van de oppositie beweren dat er op die manier zo’n 12 miljard dollar is verdwenen. Wellicht zijn ze bang om de echte cijfers te noemen. En het ergste van al is dat ze niets doen om ons werk te geven.

“Sinds de ‘Oranje revolutie’ [de massale protestacties in 2004-2005 op basis waarvan de pro-Westerse regering van Joesjenko aan de macht kwam] is er niets veranderd. Heel wat slachtoffers van Tsjernobyl namen deel aan de protestacties. We hoopten dat er iets zou veranderen. Maar sindsdien hebben de nieuwe heersers zelfs niet omgekeken naar onze problemen. Als we voordien geen greep hadden op de situatie, hebben we dat nu nog veel minder. Dat werd al duidelijk toen Joesjenko zijn programma “10 stappen om de bevolking tegemoet te komen” publiceerde. Op hetzelfde ogenblik verdreef de nieuwe president het gezondheidsministerie om daar zijn nieuw secretariaat te vestigen. Niet dat de bureaucraten van de gezondheidsdienst veel beter zijn. Zij gaven het bevel aan een kinderziekenhuis om plaats te maken voor het gezondheidsministerie. In dat ziekenhuis werden de afgelopen 10 jaar zo’n 55.000 kinderen behandeld. Ondanks beloftes om een nieuw ziekenhuis ter beschikking te stellen, is dat uiteraard niet gebeurd.

“Het land is geschokt. Zelfs de meest stabiele en vastberaden mensen weten niet meer wat te doen. Niemand gelooft dat de nieuwe ‘baas’ aandacht voor ons zal hebben. Maar dat zal altijd het geval zijn indien het land anderen moet vragen om onze economie en ons leven op te bouwen.

”Uranium is een genadeloze vijand”

“Er wordt nu gesteld dat de Oekraïne geld zal verdienen door buitenlands kernafval te verwerken. Maar uranium is een genadeloze vijand. Het heeft geen hart of ogen. We mogen diegenen die beweren dat het geen kwaad kan niet geloven. De ramp in Tsjernobyl heeft niet enkel duizenden levens verwoest, maar ook duizenden kilometers goede grond. Het heeft duizenden jonge schapen doen omkomen van leukemie. Het heeft ertoe geleid dat kinderen ’s nachts wakker worden van de pijn. Uranium is een monster. Maar ons rotte Oekraïnse kapitalisme ziet het al een manier om rijk te worden.”

Na het interview verlaten we het kantoor van de Tsjernobyl-slachtoffers. Svetlana lucht haar hart. De mensen zijn pessimistisch, zegt ze. Je kan het zien aan de gezichten van de voorbijgangers. Je ziet de gezondheidsproblemen die ze ondergaan. Dat is het leven onder het nieuwe kapitalisme.

Maar, zoals Svetlana zegt, het kan ook anders. De nachtmerrie van Tsjernobyl, een misdaad van het stalinisme die versterkt werd onder het nieuwe kapitalisme, is voor onze kameraden een aanmoediging om op te komen voor echte verandering in de Oekraïne door wereldwijd te strijden voor een echte socialistische samenleving.

Delen:
Printen:

Steun ons: plaats uw boodschap in onze mei-editie!

Voorpagina van De Linkse Socialist

Uw boodschap in onze mei-editie