Escalerend sectair conflict dreigt buurlanden mee te trekken
Analyse door Judy Beishon
Bij de rampzalige en criminele invasie van Irak onder leiding van Bush en Blair in 2003 waarschuwden we dat dit kon leiden tot het opbreken van Irak in een bloedige sectaire oorlog. Dat is wat nu effectief aan het gebeuren is. Het Amerikaanse en Britse imperialisme hebben de basis gelegd voor een situatie waar er niet één, maar verschillende Saddams zijn naast terreurgroepen naar het model van Al Qaeda, zoals ISIS (Islamitische Staat in Irak en de Levant), die zich sterk verspreid hebben over het noorden van Irak. Dit dreigt de hele regio mee te sleuren in een sectair conflict met tragische gevolgen voor de bevolking.
In een poging om de oorlog in 2003 en de daaropvolgende bezetting, waarbij meer dan een half miljoen Irakezen omkwamen alsook duizenden binnenvallende soldaten, te rechtvaardigen hadden Bush en Blair het destijds over het gevaar van massavernietigingswapens en over het leggen van de basis voor democratie. Er bleken geen massavernietigingswapens te zijn en het doel was nooit om democratie te vestigen. Het ging om de enorme olierijkdom in Irak en de invloed op het Midden Oosten. Door het militaire optreden is de basis gelegd voor een langere periode van bloedig sectair conflict.
Het omverwerpen van Saddam Hoessein en het verwijderen van de aanhangers van Saddams Baath-partij leidde ertoe dat Soennieten uit het staatsapparaat verdwenen. Het VS-imperialisme werd geconfronteerd met massaal verzet tegen de bezetting, maar ook met Soennitische opstandelingen. Hierop werd een ‘verdeel-en-heers’-beleid gevoerd waarbij een corrupte door Sjiieten geleide regering werd opgelegd. Dit heeft de verdeeldheid enkel versterkt.
In januari nam ISIS de controle over Fallujah over en nu kwam Mosoel, de tweede stad van het land, aan de beurt. Dat wordt algemeen gezien als een ramp voor de VS. Het maakt een einde aan de situatie waarbij de Soennitische milities uit deze steden verdreven waren door Amerikaanse soldaten.
Het VS-imperialisme is sterk verzwakt in het Midden Oosten en dit als gevolg van een reeks van blunders in het buitenlandse beleid, het massale verzet in de regio en het ongenoegen in eigen land tegenover de buitenlandse interventies. Obama werd als president verkozen met de belofte dat hij een einde zou maken aan de oorlogen in Irak en Afghanistan. In 2011 trok hij Amerikaanse troepen terug uit Irak en nadien beweerde hij dat de uitschakeling van Osama bin Laden de kern van Al Qaeda had uitgeschakeld. Vorig jaar was er opnieuw massale druk van onderuit waarop Obama zich onthield van een bombardement op Syrië. Ook Cameron kreeg daar onvoldoende steun voor in Groot-Brittannië.
Als gevolg van de geschiedenis overwegen Cameron en Obama niet om een groot aantal troepen naar Irak te sturen. Maar dat ze gealarmeerd zijn door de opmars van de Soennitische milities blijkt uit het feit dat de militaire opbouw in de regio snel uitgebreid wordt en Obama zwaar militair materieel naar het Iraakse leger stuurt. Er wordt ook overwogen om de door ISIS gecontroleerde gebieden vanuit de lucht te bombarderen. Luchtaanvallen zouden evenwel contraproductief kunnen zijn omdat ze enorme bloedbaden kunnen aanrichten, net zoals dit in Afghanistan het geval is.
Soennitische opstand
Delen van het bijna een miljoen soldaten tellende Iraakse leger – door de Amerikanen en Britten opgeleid en bewapend voor een kostprijs van ongeveer 30 miljard dollar – desintegreerden compleet bij het offensief van de paar duizend troepen van ISIS. Bij de overname van Mosoel, een stad met twee miljoen inwoners, en bij het innemen van andere steden waaronder Tikrit, kreeg ISIS steun van opstanden door de Soennitische minderheid in deze steden. Deze minderheid heeft zwaar geleden onder de door de VS opgelegde Sjiitische regering van Nouri al Maliki.
Voormalige veiligheidsagenten van het oude regime van Saddam Hoessein sloten zich bij het offensief aan. Ondertussen namen Koerdische troepen van Peshmerga de stad Kirkoek in handen. Ze zien het als de hoofdstad voor een Koerdische staat.
De Iraakse regering was volledig verlamd en verloor de controle over zowat het volledige noorden van Irak. De regering haalde zelfs geen quorum van voldoende aanwezigen in het parlement om noodmaatregelen te nemen. Meer dan een half miljoen vluchtelingen trokken weg uit Mosoel en andere veroverde gebieden. Ze vreesden immers bombardementen door de regering, aanvallen door ISIS of beide.
Een bijzonder ironisch gegeven in de huidige situatie is dat de belangen van de VS en aartsvijand Iran samenlopen. Beiden steunen de weinig comfortabele regering van Maliki. Het autocratische regime uit Iran was zo ongerust over de Sjiitische beschermelingen in Bagdad dat het meteen generaal Suleimani naar Bagdad stuurde om er vrijwilligers op de been te krijgen. Sjiitische milities en regeringstroepen zouden de stad samen verdedigen.
Dit is een nieuwe vernedering voor de Amerikaanse leiders die nu moeten samenwerken met het regime dat het zo verafschuwt en waartegen allerhande sancties werden opgelegd. Er wordt geprobeerd om de samenwerking alsnog goed te praten. Zo stelde de Republikeinse senator Lindsey Graham: “Waarom sloten we een akkoord met Stalin? Omdat hij niet zo slecht als Hitler was. We moeten met Iran praten om er zeker van te zijn dat ze dit niet als een kans zien om delen van Irak over te nemen.”
Ook een andere vijand van de Amerikaanse regering, de troepen van Bashir Assad in Syrië, kwamen Maliki te hulp door een aantal basissen van ISIS in Syrië te bombarderen. Assad had eerder een oogje dicht geknepen voor de agressie van ISIS in Syrië omdat het geweld vooral gericht was tegen andere islamitische milities die het regime van Assad bestrijden.
Bagdad
ISIS en andere Soennitische milities verklaarden dat ze Bagdad en de heilige, voornamelijk Sjiitische en gemengde, steden in het zuiden willen veroveren. Het ziet er echter onwaarschijnlijk uit dat ze daar snel in kunnen slagen, de krachtsverhoudingen zijn immers niet gunstig voor de Soennitische milities. De Sjiitische milities worden opnieuw geactiveerd met nieuwe militanten, waaronder het Mehdi-leger van Moqtada al-Sadr die eerder tegen de Amerikaanse bezetting vocht. Er zouden ook Iraanse troepen klaar staan.
In Mosoel en andere door Soennieten gedomineerde gebieden, kon ISIS snel optrekken. Het door Sjiieten gedomineerde Iraakse leger werd er immers gezien als een repressief instrument van een regering met een sectaire agenda tegen al wie geen Sjiiet is. Er waren geloofwaardige verslagen dat een aantal Iraakse legerleiders in deze gebieden hun eigen troepen ontbonden. De wel erg beperkte populariteit van het leger in de overwegend Soennitische gebieden droeg alleszins bij tot een lage moreel bij de troepen en een grote desertie. ISIS had bovendien een reputatie opgebouwd van gruwelijk en barbaars geweld tegen Sjiieten. De groep komt voort uit Al Qaeda, maar zelfs Al Qaeda heeft er afstand van genomen. Deze wrede reputatie en geschiedenis heeft de angst onder de wegvluchtende troepen natuurlijk nog groter gemaakt.
Er waren verslagen dat ISIS honderden Sjiieten en ongewapende Iraakse soldaten in veroverde gebieden executeerde. De groep was eerder verantwoordelijk voor brutale moorden in Syrië. Dit bloedbad komt bovenop de vele andere wreedheden van Soennitische milities tegen Sjiieten in Irak en omgekeerd ook door Sjiieten tegen Soennieten.
Een invasie van Bagdad behoort wellicht niet tot de mogelijkheden op korte termijn, maar het is eveneens onwaarschijnlijk dat de resterende Iraakse regeringstroepen de controle kunnen heroveren op de gebieden die nu in handen zijn van Soennitische milities of van de Koerdische Peshmerga. Een aantal steden kunnen veroverd worden, het leger van Maliki nam de controle over twee steden ten noorden van Bagdad terug in handen, maar de regering slaagde er niet in om Fallujah te heroveren nadat ISIS de controle ervan verwierf in januari van dit jaar.
Wat Kirkoek betreft, is er al langer een strijd tussen de leiders van de semi-autonome Koerdische zone en de regering van Maliki. Een belangrijk twistpunt is de vraag wie er kan profiteren van de olieproductie in dit gebied. De Koerdische leiders willen de controle op Kirkoek behouden als een stap in de richting van wat in de praktijk onafhankelijkheid is.
ISIS
De milities van ISIS tellen heel wat buitenlandse jihadisten in hun rangen. Maar er zijn ook een groeiend aantal lokale strijders bij betrokken. ISIS heeft een repressief rechts Islamistisch bewind opgelegd in de regio Raqqah in Syrië. Het wil dit uitbreiden tot een kalifaat dat verbonden is met de veroverde gebieden in Irak en mogelijk ook met delen van Libanon en Jordanië. De leiders van ISIS hebben verklaard dat de grens tussen Irak en Syrië is afgeschaft. De Iraakse en Syrische staten kwamen in 1916 tot stand als onderdeel van een akkoord tussen het Britse en Franse imperialisme die de resten van het Ottomaanse rijk onder elkaar verdeelden.
De journalist Robert Fisk en anderen stelden dat ISIS financiële steun krijgt van rijke Arabieren uit de Golfstaten, waaronder leden van de Saoedische elite. Dat zijn bondgenoten van de VS maar ze willen wel de Sjiitische controle op Bagdad beëindigd zijn. ISIS heeft zijn middelen in Syrië opgetrokken door belastingen te heffen, ontvoeringen en andere chantagepraktijken toe te passen. Nu zijn grote sommen geld uit veroverde banken in Mosoel in beslag genomen en werden ook grote hoeveelheden wapens veroverd op het Iraakse leger. Het gaat vooral om door de Amerikanen geleverd materieel.
Een aantal commandanten van ISIS probeert om de bevolking in de veroverde gebieden niet meteen voor de borst te stoten. Anderen gingen onmiddellijk over tot het opleggen van strikte religieuze regels waarbij werd aangekondigd dat de handen van dieven worden afgehakt, vrouwen hun volledige lichaam moeten bedekken en het huis niet mogen verlaten, politieke partijen werden verboden en ook andere reactionaire wetten werden ingevoerd. Deze aankondigingen hebben de angst onder de bevolking versterkt, ook bij de vele Soennieten die hoopten dat ISIS een einde zou maken aan de discriminatie en de martelingen die voor Soennieten de norm waren onder de regering van Maliki.
Gevolgen
Deze nieuwe ontwikkelingen zullen er het lot van de gewone Iraakse bevolking niet op verbeteren, los van de gemeenschap waartoe ze behoren. Het vooruitzicht van een escalerend sectair conflict dreigt ook de buurlanden mee te trekken. Ook in Turkije waren er al enkele ontvoeringen door militanten van ISIS. Bovendien wil Turkije geen onafhankelijk Koerdistan zien ontstaan in het noorden van Irak.
Bovendien dreigen er eens te meer complicaties op te duiken voor de olietoevoer en de wereldeconomie. Mogelijk zullen er immers ook problemen ontstaan in de gebieden rond de grotere olievelden in het zuiden van Irak.
Een ander gevaar bestaat uit de terugkeer van honderden door de oorlog geharde en getraumatiseerde jihadisten die in Syrië en Irak actief waren. Er zijn jihadisten uit landen als Saoedi-Arabië, Rusland maar ook Groot-Brittannië, België of Nederland actief. Ze zien nog geen ander alternatief op het rotte kapitalistische systeem da een terugkeer in de tijd naar de periode van de feodale structuren met de onderwerping van vrouwen, extreme armoede en willekeurige justitie. Hun betrokkenheid in het oorlogsgeweld vergroot het gevaar van terreuraanslagen eens ze naar huis terugkeren.
De gewone Soennieten, Sjiieten, Koerden en mensen van andere nationaliteiten en etnische en religieuze groepen in Irak hebben niets te winnen bij een versterking van het sectair conflict, los van welke kant het geweld ook komt. Soennieten in Irak hebben de voorlopers van de ISIS verworpen en uit hun gemeenschappen verdreven, velen zijn nu verschrikt door de acties van ISIS. Er is een brede woede onder de Sjiieten tegenover de corruptie en het sectair geweld van de regering van Maliki. Soennieten, Sjiieten en Koerden worden allemaal getroffen door de aanhoudende onzekerheid, het gebrek aan basisdiensten en de slechte levensomstandigheden.
Historisch waren er heel wat ogenblikken dat de bevolking van Irak een wil tot eenheid tegen verdeeldheid toonde. Dat was onder meer het geval in april 2004 toen 200.000 Sjiieten en Soennieten in Bagdad betoogden tegen de Amerikaanse bezetting. Het opbouwen van democratische en niet-sectaire organisaties van onderuit is essentieel om de verdediging van alle gemeenschappen te organiseren en een antikapitalistische programma naar voor te schuiven als uitweg uit het bloedbad, de repressie en de armoede.
Een dergelijk programma zou moeten ingaan tegen de belangen en de inhaligheid van de pro kapitalistische politieke en militaire leiders die hun invloed doorheen Irak willen vergroten. Een antikapitalistisch programma zou ervoor pleiten om hen van de macht te verdrijven en te vervangen door democratisch verkozen vertegenwoordigers van de arbeidersbeweging die opkomen voor een socialistische oplossing die de belangen van alle werkenden en armen dient.
Wij verdedigen het recht op zelfbeschikking voor alle onderdrukte nationaliteiten en groepen, maar wijzen er meteen op dat de nieuw ontstane staten of staatjes economisch niet kunnen overleven tenzij ze met elkaar verbonden zijn in een vrijwillige socialistische confederatie. Enkel op die basis kan samenwerking bekomen worden om de levensstandaard van de volledige bevolking op te trekken door de beschikbare rijkdom en middelen daar optimaal voor in te zetten.
