Analyse door Weizman Hamilton, algemeen secretaris van WASP
Het ANC (Afrikaans Nationaal Congres) werd herverkozen met 62% van de stemmen. Dat stemt overeen met een beperkte afname van enkele honderdduizenden stemmen in absolute termen en een verlies van 3,5%. De ambtstermijn van president Zuma werd gekenmerkt door schandalen, niet in het minst het bloedbad in Marikana en Nkandla-gate. Tegen die achtergrond zullen heel wat ANC-strategen een zucht van verlichting geslagen hebben. Dit “positieve verhaal” verbergt echter de realiteit dat het ANC steun blijft verliezen. Meer dan tien miljoen kiezers registreerden zich niet en zes miljoen anderen waren wel geregistreerd maar kwamen niet opdagen. Er waren dus 16 miljoen mensen die niet aan de verkiezingen deelnamen. In 2004 en 2009 ging het respectievelijk om 12 miljoen en 12,4 miljoen kiezers. Het ANC is in feite met een minderheid verkozen, de partij haalde 11 miljoen stemmen wat overeenkomt met 32% van de kiesgerechtigden.
In tegenstelling tot 2004 en 2009 was het ANC niet gerust op deze verkiezingen. De partij besefte uiteindelijk dat haar dominantie – zeker onder werkenden en armen – niet zomaar een vaststaand feit is. De verkiezingsmachine van het ANC werd in gang gezet en draaide op volle kracht. Er was geen breed verspreide corruptie, maar dit betekent niet dat de verkiezingen volledig eerlijk verliepen. Het ANC laat de grens tussen haar rol als politieke partij en haar controle op de sociale diensten van de regering bewust vaag worden. Er was een sterke toename van de middelen voor voedselbedelingen aan de armsten. Diegenen die daar voordeel uit haalden, kregen te horen dat het een cadeau was van het ANC, niet dat het betaald werd door belastinggeld. De 12 miljoen mensen die afhankelijk zijn van sociale uitkeringen – pensioenen, arbeidsongeschiktheidsuitkeringen of kinderbijslag – krijgen regelmatig te horen dat hun uitkering wordt betaald ‘door het ANC’. Er werd zelfs teruggegrepen naar de leugen dat het gehate racistische apartheidsstelsel zou terugkeren indien het ANC de verkiezingen verloor. De stem voor het ANC wijst ook op de reserves die deze beweging nog steeds heeft, zeker onder een oudere laag. Velen zouden niet voor Zuma stemmen, maar wel voor de “partij” van de bevrijding die een einde maakte aan de apartheid.
Het ANC maakte sterk gebruik van haar volledige netwerk. De overheidszender SABC haalde op het laatste moment twee reclameboodschappen van de oppositiepartijen Democratische Alliantie (DA) en Economische Vrijheidsstrijders (Economic Freedom Fighters, EFF) van de buis op de betwistbare grond dat deze boodschappen zouden “aanzetten tot geweld.” Er waren verslagen dat het ANC in de kiesbureaus gratis voedsel en T-shirts uitdeelde als een laatste omkoping van de armen en wanhopigen. Er werden grote sommen geld aan de verkiezingen uitgegeven en dit terwijl er geen regels zijn om de financiën van de partijen bekend te maken. We kunnen er gerust van uitgaan dat een belangrijk deel van de kapitalistische klasse grote sommen in de ANC-campagne heeft gestoken. De ANC-leiding vandaag is in werkelijkheid een uitvoerend comité van de nieuwe zwarte kapitalistische klasse. In het Uitvoerend Bureau van het ANC zijn meer dan de helft van de leden directeurs van bedrijven en een derde van de leden is directeur van meer dan één bedrijf, meer dan 10% heeft vijf of meer bedrijven. Maar liefst 72% van de leden van de nationale leiding van het ANC bezitten aandelen, 50% bezit aandelen in meer dan één bedrijf en 18% in meer dan vijf bedrijven. Vijftien leden van de familie van Jacob Zuma zijn betrokken bij maar liefst 134 bedrijven waarvan er 83 zijn opgezet nadat Zuma president werd. De vice-voorzitter van het ANC, Cyril Ramaphosa, beschikt over een geschat fortuin van meer dan 6 miljard Rand (573 miljoen dollar).
Het is in deze context dat de Workers and Socialist Party (WASP) een enorme uitdaging aanging om een algemene verkiezingscampagne te organiseren nog voor we onze eerste verjaardag bereikten. We zijn ontgoocheld door het lage stemmenaantal, dat onder onze verwachtingen was. We haalden iets meer dan 8.000 stemmen. Dit beperkte stemmenaantal neemt niet weg dat WASP in haar korte bestaan belangrijke steunpunten in de arbeidersklasse heeft uitgebouwd. We verzamelden de meest klassenbewuste delen van de arbeiders. Na de verkiezingen volgden al snel telefoons van delegees uit de mijnen en fabrieken om de leiding van WASP ertoe aan te zetten om zeker verder te bouwen aan ‘onze’ partij.
Het gebrek aan middelen voor de campagne was een fundamenteel probleem. De strijd om de enorme waarborgen te betalen om te kunnen deelnemen aan de verkiezingen, zorgden ervoor dat we meer dan een maand campagne moesten voeren zonder dat we over een cent beschikten omdat we dan pas een tweede fase van fondsenwerving begonnen voor ons kiesmateriaal en campagnefonds. Moesten we meer middelen gehad hebben, dan was het resultaat beter geweest. Bovendien beslisten de media al vroeg op het jaar om het verhaal van de verkiezingen te beperken tot drie partijen: ANC, DA en EFF. We kregen met WASP amper enige aandacht in de gevestigde media, zelfs over het lanceren van ons verkiezingsmanifest werd niet bericht.
Er zijn andere belangrijke politieke factoren die een rol speelden. Jammer genoeg heeft WASP haar positie onder de mijnwerkers niet kunnen consolideren. Ondanks de cruciale rol van de oprichters van de WASP – de Democratic Socialist Movement – in de golf waarbij de meerderheid van de mijnwerkers overstapten van de verraderlijke aan het ANC verbonden National Union of Mineworkers (NUM) naar het voorheen erg kleine Association of Mining and Construction Workers (AMCU), heeft de AMCU-leiding er alles aan gedaan om onze invloed onder de mijnwerkers te beperken. Onze leden werden vervolgd en uit de vakbond gezet, velen verloren zelfs hun job. De leiding van AMCU verspreidde, met de hulp van kleine ‘linkse’ krachten, de leugen dat WASP achter een nieuwe gele vakbond zat. De Workers Association Union (WAU) heeft geprobeerd om in te spelen op de demoralisatie onder delen van de mijnwerkers in de drie maanden durende staking rond de lonen. De vijandigheid van de AMCU-leiding samen met de begrijpelijke opstelling van de mijnwerkers om de ‘rangen te sluiten’ tijdens een staking op leven en dood. Dat maakte het voor WASP moeilijk om campagne te voeren onder de mijnwerkers, sommige kameraden kregen zelfs doodsbedreigingen.
De positie van de metaalbond National Union of Metalworkers of South Africa (NUMSA) zorgde ook voor complicaties. Na de historische en moedige beslissing op een speciaal congres in december om geen campagne voor het ANC te voeren, ging de NUMSA-leiding jammer genoeg niet verder in het ontwikkelen van een positief alternatief. Het bleef bij de belofte om tegen 2016 een nieuwe partij op te zetten. Dit opende ruimte voor WASP om een aantal centrale activisten van NUMSA over te winnen, waaronder delegees, afdelingsverantwoordelijken en regionale organisatoren. Maar door gebrek aan ordewoorden, was er weinig impact op de leden. Velen hebben hun hoop op een alternatief voor de arbeidersbeweging uitgesteld tot na de verkiezingen. Jammer genoeg kwam er van de NUMSA-leiding geen stemoproep voor deze verkiezingen.
Gedurende maanden heeft WASP campagne gevoerd opdat NUMSA de historische kans van deze verkiezingen niet zou missen en een stap zou zetten zodat oprechte socialistische krachten enkele zetels in het parlement behalen. We vroegen de NUMSA om een plaats in de leiding van WASP op te nemen en eigen kandidaten naar voor te schuiven. Dat gebeurde niet, maar WASP vestigde wel een basis onder de NUMSA-leden.
De aarzeling van de NUMSA-leiding gaf ook aan de rest van de Zuid-Afrikaanse linkerzijde een excuus om WASP niet te steunen en die beslissing goed te praten met het argument dat ze de positie van NUMSA steunden. Het Democratic Left Front – een eerder academische beweging – liep de positie van NUMSA achterna en weigerde een duidelijke stemoproep te doen. Er werd opgeroepen om “steun te geven aan diegenen die ongeldig willen stemmen, hun stembrief willen gebruiken voor een toekomstige arbeiderspartij en/of willen stemmen voor antikapitalistische krachten als eerste stap naar een antikapitalistisch electoraal platform voor de verkiezingen van 2016.” Deze groep spreekt over ‘antikapitalisme’ in plaats van socialisme en over ‘platformen’ in plaats van partijen.
Een aantal academische krachten met sympathie voor het DLF trokken deze verwarde positie tot de logische conclusie door en lanceerden in april een campagne om “Neen” te stemmen. Deze campagne kreeg jammer genoeg de steun van Ronnie Kasrils en andere gerespecteerde veteranen die met het ANC gebroken hebben. De campagne riep de kiezers op om ongeldig te stemmen of voor een kleine partij. We spraken met Ronnie Kasrils en waarschuwden dat deze campagne verwarring zou versterken en geen effect zou hebben buiten een ‘morele overwinning’. De kritiek van salonsocialisten nemen we niet ernstig. Ze mogen nog zo hard roepen, het blijft een feit dat zaken niet werden bekomen door aan de kant te gaan staan maar door actief te strijden.
Deze kritiek kreeg een internationale echo door kleine groepen die de kans van de beperkte resultaten van WASP aangrepen om WASP en het CWI aan te vallen. Deze kleine groepen spelen zelf geen actieve rol in de opbouw van een nieuwe massale arbeiderspartij, sommigen waren zelfs niet duidelijk wie ze in deze verkiezingen steunden.
Er was tenslotte ernstige concurrentie in de vorm van de EEF. Die partij deed het erg goed met meer dan een miljoen stemmen en bijna 30 zetels met daarnaast een gelijkaardig aantal verkozenen op provinciaal niveau. De links-populistische partij heeft een links programma dat opkomt voor de nationalisatie en onteigening van grootgrondbezitters. Dat vond een ingang bij jongeren en werkenden. Partijleider Julius Malema, de uitgesloten voormalige jongerenleider van het ANC, trok een groot deel van de jongerenwerking van het ANC met zich mee. Bovendien heeft door zijn jaren in het ANC goede banden met de nieuwe zwarte elite, wat voldoendemiddelen opleverde voor een campagne. We vroegen EFF-leden om open te staan voor discussie over het programma van de EFF, de taken waar de arbeidersklasse voor staat en de rol die de EFF-leiders zullen spelen eens ze in het parlement zitten en daar aan de druk van de kapitalisten onderhevig zijn.
In augustus was er een discussie tussen WASP en EFF waarbij we voorstelden om een electorale alliantie te vormen met gemeenschappelijke kandidatenlijsten om de linkse stemmen tegen het ANC te bundelen. Maar de belangrijke verschillen tussen WASP en EFF over de kwesties van nationaliseringen, socialisme en andere thema’s maakten dat we het recht moesten behouden om de discussie publiek te voeren. Nadat Marikana de politieke duidelijkheid van de arbeidersklasse had versterkt rond de noodzaak van socialistische omvorming van de samenleving, weigerde EFF onze voorstellen. EFF eiste dat WASP zich volledig zou opheffen en iedere discussie over programma en politieke kwesties zou stoppen. We moesten dan wel onafhankelijk opkomen.
De EFF heeft een belangrijke stap vooruit gezet, maar niet in de mate dat ze zelf gehoopt hadden. Er waren deels overdreven verwachtingen, maar er was ook een zeker wantrouwen van de arbeidersklasse tegenover de EFF. Op het NUMSA-congres in december werd de EFF expliciet verworpen omdat de partij niet opkomt voor arbeiderscontrole op de genationaliseerde industrie. Een principiële alliantie tussen WASP en EFF had een brug kunnen vormen tussen de arbeidersklasse en de krachten van het EFF. Het had de proteststem tegen ANC kunnen versterken. Jammer genoeg is ook deze kans verloren.
De WASP heeft het vacuüm links van het ANC niet kunnen vullen, maar we denken wel dat het correct was om op te komen. We hebben een pioniersrol gespeeld en legden belangrijke fundamenten voor de ontwikkeling van een massale arbeiderspartij met een socialistisch programma. Dit proces zal verdergaan en versnellen. We hebben belangrijke steunpunten voor revolutionaire socialistische ideeën uitgebouwd onder de arbeiders en jongeren. Na de verkiezingen zullen we dit consolideren. We hebben altijd gezegd dat WASP in de eerste plaats een strijdpartij is, een stap in de richting van een massale arbeiderspartij. Deze campagne zullen we nu verderzetten, we zullen ook de discussie met NUMSA en andere krachten verderzetten. De ANC-meerderheid bij deze verkiezingen is niet het einde van het proces. De nieuwe regering zal geconfronteerd worden met dezelfde sociale crisis die al langer bestaat. De BBC stelde: “Het ANC zal haar mandaat wellicht gebruiken om het Nationale Ontwikkelingsplan door te drukken – dat plan verwerpt nationalisaties en legt de nadruk op investeringen en infrastructuur.” Dit betekent dat er meer neoliberale aanvallen en meer klassenstrijd zal komen. WASP zal aan die strijd deelnemen en pleiten voor een massaal socialistisch alternatief.
