In de regio Banska Bystrica, midden in Slovakije, werd een neonazi die bekend staat voor een anti-zigeunerretoriek verkozen als gouverneur. Marian Kotleba haalde het verrassend met 55% van de stemmen. Kotleba staat bekend voor zijn heimwee naar het fascisme van de jaren 1930 en 1940 en ook voor zijn afkeer tegenover Roma. Zijn miniscule partij haalt doorgaans slechts beperkte electorale scores.
De regio Banska Bystrica telt heel wat Roma. Waar deze bevolkingsgroep nationaal goed is voor een kleine 10% van de bevolking, zijn ze in Banska Bystrica goed voor een kwart van de bevolking. De ultranationalist Marian Kotleba probeert al langer in te spelen op vooroordelen tegenover de Roma. Waar zijn partij doorgaans amper electorale scores kan neerzetten, slaagde hij er persoonlijk in om in de eerste ronde 21,3% te halen en in de tweede rond met met 55% de post van gouverneur binnen te halen. Dat gebeurde tegen de achtergrond van een erg lage opkomst, Kotleba haalde 71.397 stemmen op een bevolking van 650.000 inwoners.
Marian Kotleba en zijn medestanders organiseren zich in paramilitaire groepen en ze schuwen de harde taal niet. Ze hebben heimwee naar het fascisme, houden geüniformiseerde bijeenkomsten en zijn regelmatig betrokken bij vechtpartijen. Kotleba bestempelt de Roma als “parasieten” en werd in het verleden meermaals aangeklaagd wegens geweld. In een televisiedebat tijdens de verkiezingscampagne stelde Kotleba voor om de werkloosheidsuitkeringen van Roma af te nemen en hen ook van andere sociale rechten uit te sluiten. Doorgaans probeerde hij zich in deze campagne wel een respectabeler imago aan te meten met nadruk op sociale eisen rond jobs, tegen de achtergrond van economische crisis een bijzonder gevoelig thema.
De crisis slaat ook in Slovakije toe en doet een groeiend deel van de bevolking uit de boot vallen. De Roma hadden het voor de crisis al bijzonder moeilijk. Tot 35% maakt de lagere school niet af, slechts 15% maakt het secundair onderwijs af en 0,2% van de Roma volgt hoger onderwijs. Dat bleek uit een studie van de VN in 2010. Met de economische crisis nemen de sociale problemen in het algemeen toe, de algemene werkloosheidsgraad is opgelopen tot 14% en onder jongeren tot een derde. Met vooruitzichten die evenmin erg positief zijn (wel een zekere groei, maar onder de inflatiecijfers) is er niet meteen beterschap op komst.
Daar kan extreemrechts van profiteren. De verkiezing van Kotleba was een verrassing. Het politieke establishment verweet de politieke rechterzijde dat ze een onvoldoende sterke kandidaat naar voor schoof in de gouverneursverkiezingen. De ‘linkse’ regering en de rechtse oppositie hanteren beiden regelmatig een racistische retoriek, waardoor de standpunten van extreemrechts een grotere aanvaardbaarheid krijgen.
Kotleba was voorheen leider van Slovenská Pospolitost (Slovaakse Gemeenschap), een organisatie die in 2008 werd verboden door het ministerie van Binnenlandse Zaken, maar door het Slovaakse Hooggerechtshof in 2009 ongedaan gemaakt. Na het verbod in 2008 werd een nieuwe extreemrechtse partij opgezet, de L’SNS (Volkspartij – Ons Slovakije). Vanuit deze kringen waren er diverse anti-Roma betogingen of herdenkingen van het Slovaakse naziregime van Jozef Tiso, een regime dat een protectoraat van nazi-Duitsland vormde. Bij acties van de L’SNS worden vaak liederen gezongen om Tiso te eren en wordt de nazigroet van de toenmalige fascistische garde ‘Hlinkova garda’ gebracht.
De opmars van neofascistische krachten in Oost-Europa, maar ook van de neonazi’s van Gouden Dageraad in Griekenland, en de mogelijkheden voor allerhande extreemrechtse krachten in West-Europa, zijn uitdrukkingen van de politieke, sociale en economische crisis. Het kapitalisme betekent crisis en velen zoeken naar antwoorden en alternatieven. Zolang de arbeidersbeweging het ongenoegen niet in een politiek alternatief weet om te zetten, blijft er ruimte voor diverse krachten die inspelen op vooroordelen en verdeeldheid. Om racisme en extreemrechts te bestrijden, moeten we ook bouwen aan een alternatief op het kapitalisme dat door crisis wordt gekenmerkt.
