Interview. Mathias Vander Hoogstraete geeft tegengas
Eind januari werd de nieuwe campagne TegenGAS opgezet in Vlaanderen. Dat is een campagne tegen de Gemeentelijke Administratieve Sancties (GAS). Acht maanden later volgde de Franstalige tegenhanger StopSAC. Na een geslaagde betoging eind juni staat er op 26 oktober een nieuwe nationale betoging op de agenda. We spraken met Mathias Vander Hoogstraete, jongerenorganisator van LSP en een van de initiatiefnemers van de campagne.
Interview uit de oktobereditie van ‘De Linkse Socialist’
Het GAS-beleid bestaat al enkele jaren, hoe komt het dat er pas dit jaar tegen wordt geprotesteerd?
“Het klopt dat de GAS-wetgeving eigenlijk al eind jaren ’90 het licht zag. Afgelopen decennium werd de wetgeving iedere keer uitgebreid, de laatste keer was met de controversiële leeftijdsverlaging die in mei werd ingevoerd. Druppelsgewijs werd de repressie en willekeur opgevoerd in de hoop dat iedereen het zou slikken, maar de omvang ervan zorgde voor de druppels die de emmer deden overlopen.
“In een aantal steden nam het aantal GAS-boetes de afgelopen jaren toe met 30 tot 50%. De boetes worden gebruikt om de tekorten als gevolg van de crisis op te vangen. Tegelijk zorgt het besparingsbeleid voor een grotere toevloed aan gevallen van overlast waarbij zowat alles onder die noemer valt. Als alles weg gesaneerd is, zijn er maar twee opties. Ofwel loop je strak in de pas van het establishment, ofwel zorg je voor ‘overlast’.”
Vormt GAS dan onderdeel van een breder politiek beleid?
“Met de GAS-boetes proberen onze politici een antwoord te formuleren op een gefaald beleid. De afgelopen jaren zagen we een enorme toename van de jongerenwerkloosheid, een toename van het aantal precaire jobs terwijl er tegelijk steeds meer bespaard werd op de publieke diensten. In een stad als Antwerpen waar 29% van de jongeren zonder werk zit, wordt bespaard op sociale diensten, jeugdwerkingen,… We zagen dergelijke scenario’s ook in Londen, Parijs en zelfs Stockholm. Het leidde in deze steden tot uitbarstingen van woede en frustratie met rellen als gevolg. Het asociale beleid zorgt inderdaad voor overlast en gaat steeds gepaard met het opdrijven van repressie.
“Niet alleen jongeren worden geraakt door de GAS-waanzin. De boetes worden vaak gerechtvaardigd met het argument dat ze vooral dienen om sluikstorten, wildplassen, geluidsoverlast en dergelijke te bestrijden. Deze vormen van overlast kunnen niet los van een bredere (a)sociale context geplaatst worden. In veel steden werd de prijs van afvalophaling de afgelopen jaren sterk opgetrokken en ging die maatregel gepaard met een afname van het aantal publieke vuilbakken. Het is niet verwonderlijk dat sluikstorten dan een groter probleem wordt. Voor 15% van de bevolking die onder de armoedegrens leeft, zijn vuilzakken qua kostprijs stilaan een luxeproduct.
“Tom Meeuws was tot voor kort een van de verantwoordelijken van het Antwerpse GAS-beleid. Hij was de rechterhand van Patrick Janssens en was daarvoor actief bij Groen. Hij vatte in 2005 de logica achter de GAS-boetes samen: “De spanning tussen arm en rijk, nooddruft en welstand, zal alleen maar toenemen en daarmee de vraag naar ordehandhaving en overlastbeteugeling. Het is onze overtuiging dat die spagaat almaar meer zal vragen van een lenige overheid die bereid is om overlast zonder veel poespas aan te pakken”. In plaats van voorstellen te doen om de kloof tussen arm en rijk aan te pakken, wordt een systeem uitgewerkt om de gevolgen ervan met repressie de kop in te drukken. Met zo’n ‘linkerzijde’ is het niet verwonderlijk dat een andere rechterzijde het initiatief kon overnemen in Antwerpen en haar kracht van verandering laat bestaan uit een verderzetting van het vorige beleid. Ook is het opvallend dat een “lenige overheid” wordt voorgesteld, een verbloeming van het feit dat democratische en juridische rechten onder tafel worden geveegd.”
In het protest wordt al eens gesproken van criminalisering van jongeren en werkenden. Wat bedoel je daarmee?
“De GAS-boetes vormen voor de neoliberale politici een handig instrument, ook op ideologisch vlak, om de aandacht van de echte maatschappelijke problemen af te leiden. In plaats van sociale problemen aan te pakken, worden ze gecriminaliseerd. Thatcher stelde ooit: ‘There is no such thing as society, there are only individuals.’ Dat is de ideologie achter de onder meer de GAS-boetes. Er is geen maatschappelijk probleem van werkloosheid, seksisme, jeugddeliquentie, sluikstorten,… Er zijn alleen individuele hangmatwerklozen, seksisten, sluikstorters,… Zo wordt meteen de illusie geschept dat de problematiek wordt aangepakt via individuele sancties. De verantwoordelijkheid voor het falen van hun beleid wordt doorgeschoven naar de slachtoffers ervan.
“Ondertussen wordt er niets gedaan aan de oorsprong van de problemen. Het kan vergeleken worden met een dokter die zijn patiënt een aspirine voorschrijft terwijl hij eigenlijk met een hersentumor zit. En als de aspirine niet werkt, is dat de schuld van de patiënt.”
Met sociale maatregelen alleen kom je er toch niet om jongeren en anderen hun gedrag te laten bijsturen waar nodig? Is er geen vorm van repressie noodzakelijk?
“Repressie komt altijd te laat. Als er gebruik van gemaakt wordt, is dat een gevolg van het falen om via andere wegen overlast en zelfs echt crimineel gedrag te voorkomen. Onderzoek naar de rellen in Londen twee jaar geleden toonde aan dat werkloosheid, sociale afbraak en politierepressie de belangrijkste oorzaken van die rellen waren. Een sociaal beleid zou de oorzaken van heel wat vormen van overlast wegnemen.
“Maar dat betekent niet dat criminaliteit niet moet aangepakt worden. Het is overigens opvallend dat er de afgelopen jaren steeds meer maatregelen zijn genomen om het grote criminelen gemakkelijker te maken. Grote belastingfraudeurs en zelfs georganiseerde misdadigers krijgen afkoopwetten en achterdeurtjes om vervolgingen te ontlopen, terwijl gewone jongeren en werkenden de voordeur in hun gezicht krijgen. Wij zijn voor een rechtvaardig toegankelijk juridisch systeem, wat ook betekent dat geïnvesteerd wordt in justitie in plaats van er jaar na jaar op te besparen.”
Een preventieve benadering om overlast te vermijden, hoe zie je dat?
“Enkel een sociaal beleid dat de oorzaken van overlast aanpakt, kan het ook echt bestrijden. Investeren in degelijke en goedbetaalde jobs voor jongeren in plaats van ouderen steeds langer te laten werken. Betaalbare en efficiënte afvalophaling in plaats van privatiseringen waardoor we steeds meer betalen voor minder diensten. Publieke investeringen in jongerenvoorzieningen, recreatiemogelijkheden, publieke ruimte,… in plaats van het stadsbeleid te beperken tot prestigeprojecten en citymarketing."
Is dat niet onrealistisch in tijden van crisis en besparingen? Moeten we al niet tevreden zijn dat een aantal gemeenten wat terugkrabbelen en de nieuwe GAS-wet niet zullen toepassen?
“De ‘oplossingen’ van de gevestigde politici getuigen pas van een gebrek aan realiteitszin. Ze erkennen dat zelf als ze in de stedelijke begrotingen een toename van de inkomsten uit GAS-boetes vastleggen: het GAS-beleid leidt niet tot een afname van ‘overlast’.
“Het is ook opvallend dat het argument van besparingen en crisis nooit wordt gebruikt als er banken gered moeten worden of als belastingfraudeurs vrijuit gaan na het ontduiken van miljarden aan belastingen voor de gemeenschap. Omega Diamonds fraudeerde voor twee miljard en sloot een akkoord met de fiscus om 160 miljoen euro te betalen. Zo ontloopt de gemeenschap heel wat middelen. En vervolgens wordt het tekort aan middelen bij de armen gezocht met allerhande pestmaatregelen zoals de GAS-boetes.
“We hebben er geen vertrouwen in dat de gevestigde politici een rem zullen vormen op de GAS-boetes. Partijen als Groen hebben het GAS-systeem mee uitgewerkt en voeren het op lokaal vlak loyaal uit, maar proberen zich nu op te werpen als tegenstanders van hun eigen beleid. Burgemeesters die beweren de verstrengde GAS-wetgeving lokaal niet te zullen toepassen, keurden deze verstrenging wel goed in het parlement.
“Als er wat twijfel is en als sommige gemeenten de meest absurde boetes intrekken, is dat omdat het protest tegen het systeem aangeeft dat er een breed gedragen afkeer tegen dit beleid is. Er is amper publieke steun voor de GAS-boetes. Wij beperken ons niet tot een herziening of hervorming van de GAS-boetes, het volledige stelsel moet weg. En tegelijk moet er een einde komen aan de besparingslogica die een hele verloren generatie creëert die moet opdraaien voor de crisis die werd veroorzaakt door speculanten en de winsthonger van grote bedrijven. De strijd tegen de GAS-boetes is onderdeel van onze strijd tegen een systeem dat terminaal ziek is.”
