Hoewel maatschappijkritische muziek al een viertal decennia een gangbaar verschijnsel is – denk aan muziek van zangers en bands als Bruce Springsteen, Bob Dylan, Pink Floyd en U2 – is de alsmaar toenemende openheid waarmee de boodschap wordt gebracht typisch een gevolg van de ontwikkeling naar meer vrijheid van expressie in de muziek. Artiesten verpakken hun boodschappen minder in analogieën en zoeken in die zin tot op zekere hoogte de confrontatie met de gevestigde macht. Hoewel dit te verklaren is door de afname van de staatscensuur die in afgelopen decennia, met name in de VS, vaak werd toegepast en die nu wat is afgenomen, kan men ook zeggen dat artiesten meer zelfcensuur zijn gaan toepassen of dat het politiek bewustzijn van artiesten en het besef van de aanwezigheid van een alternatief op het huidige systeem is afgenomen.
Aldo Schelvis, Offensief
Maatschappijkritische muziek: oproep tot eenheid en solidariteit
Een gevoel dat op het moment erg speelt in de muziekwereld en steeds meer groeit is het gevoel van ongelijkheid. Het alsmaar groeiende racisme wordt ook opgemerkt door de artiesten die hun afschuw ervan verwerken in hun muziek. Steeds meer bands en artiesten richten zich tegen het racisme en roepen op tot solidariteit.
Slechts weinigen hiervan echter zien in dat het racisme een onontkoombaar product is van het kapitalisme, bedoeld om de arbeiders te verdelen en in toom te houden.
Maar toch roepen ze met hun teksten op tot tolerantie en solidariteit. Kennelijk zien zij in dat zinloos geweld en racisme niets oplost. Dit laten ze merken met teksten zoals die van de populaire Nederlandse groep Lange Frans & Baas B met hun nummer ‘Zinloos’: "Dus deze is voor hun moeders en vaders, hun broeders en zusters die niet meer kunnen rusten en hopelijk maken we iemand bewuster. Verkeerde tijd en een verkeerde plek is dat de juiste situatie voor de juiste gek?" Dit nummer is een grote hit geworden en is een oproep tot tolerantie.
Een ander voorbeeld is de op dit moment razend populaire Nederlandse rapper Ali B. Zijn nummers roepen op tot solidariteit zoals dit gedeelte uit het nummer ‘Waar gaat dit heen?’: "Zinloos geweld, agressie in het verkeer. Je ziet het nu des te meer. De mensen geïrriteerd, gaan raken om zaken die nergens om gaan. Ik weet niet hoe het met jou is, maar ik erger me dran".
Interessanter echter voor een revolutionair socialist zijn de zinnen erna: "En dat is dat, wat, ik ben het zat! De mensheid wordt gek terwijl ik zit op m’n gat. Maar dit kan niet meer, ik sta op en demonstreer, protesteer tegen degene die probeert onrust te zaaien waaronder de media die mijn woorden verdraaien omwille van sensatie, iedereen gelijk, f*ck discriminatie!". Dit is een serieuze oproep tot protest. Een doorbraak in de hiphop/rap wereld. Heel weinig hiphop- of rap artiesten roepen daadwerkelijk op tot protest.
Hip Hop- en rapmuziek
In het tijdvak eind jaren ’80 waren Public Enemy en KRS-ONE belangrijke politiek bewuste rappers. De kracht van deze underground muziek en de eenvoudige productiewijze maakte het al snel tot een mainstream, die house en techno naar de achtergrond plaatste. Begin jaren ’90 was Tupac Amaru Skakur (1972-1996) een ongekend populaire rapper. Hoewel hij op commerciële basis zijn nummers aan de man bracht, straalde een groot aantal van de teksten een maatschappijkritische visie uit. Tupac, visie uit. Tupac, maat als zoon van Afeni Skakur, een van de vrouwelijke leden van de Black Panther Party for Self-Defence, leverde kritiek op racistisch politiegeweld, de armoede in de ghetto’s van het kapitalistische Amerika en was een voorvechter van de rechten van de Afro-Amerikaan in het algemeen en de Afro-Amerikaanse vrouw in het bijzonder. Dit laatste blijkt onder meer uit nummers als Brenda’s got a Baby en Keep ya Head up.
De carrière en de muziek van Tupac Skakur was in vele opzichten dubbelzinnig: enerzijds sprak hij over ‘making money’ en ‘getting bitches’ en anderzijds straalde een aantal van zijn nummers de oproep tot strijd uit tegen dit repressieve, kapitalistische systeem en voor verandering. Helaas hebben de commerciële productiemaatschappijen het geluid van het zwarte verzet bijna geheel doen verstommen. Steeds meer wordt de American Dream gepromoot door de nieuwe zogenaamde ‘gangstarappers’ met hun clips vol met bitches, bling-bling en geld. Dit is echter in strijd met wat er zich werkelijk afspeelt in de VS. Nog steeds worden zwarten gediscrimineerd en hebben ze veel minder kans op succes door dit kapitalistische systeem. Toch proberen deze rappers er niets aan te doen terwijl ze wel een invloedspositie hebben. Het overnemen van de gewoontes van de elite, die haar positie juist ontleent aan de uitbuiting van de meerderheid en de negatieve bevestiging dat "zwart niet deugt", versterkt juist de bestaande orde.
Een rapper die wel oproept tot protest is de wereldberoemde rapper Eminem met het nummer ‘Mosh’. Hij is bekend om het feit dat hij zijn mening uit, ook al beledigt dit een ander. Het nummer ‘Mosh’ werd uitgebracht rond de Amerikaanse presidentsverkiezingen vorig jaar. In dit nummer brengt de rapper heel duidelijk zijn mening over Bush en zijn oorlogsbeleid naar voren en roept heel duidelijk op tot protest. ("We’re stronger now, more then ever. They tell us "No", we say "Yeah" They tell us "Stop", we say "Go". Rebel with a rebel yell. Raise hell – we gon’ let em know"). Hij daagt de regering uit en confronteert haar met haar agressieve geschiedenis. ("If I get sniped tonight, you’ll know why: ‘Cuz I told you to fight!’"). Het nummer was een woedende reactie op de oorlog in Irak en het beleid van Bush. Eminem is een ongelooflijk invloedrijke artiest en hij staat dan ook symbool voor het alsmaar groeiende ongenoegen en de opbouwende woede, ook al is hij een commerciële artiest. Hoewel de boodschap voorafgaand aan de verkiezingen, gelet op het einde van de videoclip waarin werd opgeroepen om in elk geval tegen Bush te gaan stemmen, vooral blijk gaf van de illusies in het parlementaire systeem is het einde van de clip later veranderd in een bestorming van de vergaderzalen van het Capitol waarmee Eminem aangeeft dat het Amerikaanse volk haar recht zelf zal moeten afdwingen door middel van protest.
Op eigen bodem werd maatschappijkritiek tot een aantal jaren tot een aantal jaren maat terug geventileerd door de Amsterdamse hiphopformatie Osdorp Posse. Onlangs nog heeft Def P. van deze hiphopformatie samen met onder andere DC Lama een nummer geschreven over de leugens die ons zijn verteld over de gebeurtenissen op 9 september 2001. Dit nummer is geschreven naar aanleiding van het recente bezoek, op 7 mei 2005, aan ons land.
Punk
De nieuw opkomende rap, hiphop en pop roepen op tot solidariteit en verandering. Dit is een signaal dat mensen steeds meer bewust worden van het falen van het kapitalisme en de oneerlijkheid van het systeem. Er is daarentegen al een muzieksoort die een lange geschiedenis van tegendraadsheid heeft. De punk is een van de puurste voorbeelden van de vrijer wordende muziek. Het zijn over het algemeen jongere artiesten, wiens geest misschien wel vrijer is dan ouderen, en hun speelstijl is ‘vrolijker’ dan in de meeste Rock. Al sinds het ontstaan van de Punk staat dit genre bekend om een enorme stijlvrijheid, het niet eens zijn met de manier waarop de wereld werkt en het zich losmaken van de regels die gesteld zijn door degenen met een ‘minder vrije’ geest.
Een van de voorbeelden van een band met anti-establishment muziek is de band Green Day met hun nummer ‘American Idiot’. In dit nummer wordt een duidelijke boodschap gegeven over hun gevoel van het door de media bestuurde Amerika. Ze geven hun gevoel weer en brengen een duidelijke boodschap over. Ze zijn echter niet in al hun nummers zo politiek als in dit nummer.
Protest-muziek in ‘optima for ma’: Rage Against The Machine
RATM is HET voorbeeld van politiek activerende muziek. Vooral in de jaren ’90, maar ook nu nog terwijl ze uit elkaar zijn, inspireerde en activeerde de band jongeren over de hele wereld, waaronder mijzelf. Hun rock/rap muziek straalde kracht en woede uit die je bijna kan voelen als je er naar luistert. Hun ontevredenheid laten ze overduidelijk merken en ze gebruiken de muziek om hun boodschap over te brengen. De teksten zijn gevuld met woede tegen het systeem en de oneerlijkheid in de wereld.
Het nummer ‘Testify’ geeft een duidelijk geeft een duidelijk T beeld van hun mening over de eerste Golf-oorlog, de propaganda die er omheen verspreid is door de Amerikaanse regering en het volk dat zich er door liet misleiden: "I’m empty please fill me. Mister anchor assure me that Baghdad is burning. Your voice is so soothing." . Ook geeft het duidelijk weer dat ook zij vonden dat het motief voor deze oorlog ook weer olie was waarvoor mensenlevens werden gegeven: "Oily silence mocks the legless. Now travelling in coffins".
Maar RATM liet het niet alleen bij muziek maken. Voor de videoclip van het nummer ‘Sleep now in the fire’ werkten ze samen met de bekende filmmaker Michael Moore. Ze hebben op de trappen van het Amerikaanse beursgebouw hun apparatuur neergezet en zijn gaan spelen. Dit was als teken van protest tegen het kapitalisme, en hun protest heeft gewerkt. Hoewel het kleine optreden op een gevecht uitliep tussen aan de ene kant de band, fans en Michael Moore en aan de andere kant de politie, en de band gearresteerd is, was Wall Street wel gedwongen om in de middag de deuren te sluiten en een halve dag zonder inkomsten te doen, wat in de beurswereld soms wel miljoenen kan zijn.
Hun vele andere nummers gaan onder andere ook over de armoede en honger in de wereld, het groeiende militarisme en ze hebben een nummer aan Mumia opgedragen met de toepasselijke naam ‘The Voice of the Voiceless’. Hun laatste album gaat minder direct om de woede tegen het systeem maar om het bewust maken en activeren van anderen. Dit gebeurt onder andere in hun allerlaatste nummer ‘Renegades of Funk’, origineel van Afrika Bombaataa, waarin ze zichzelf als de Renegades zien die anderen bewust proberen te maken: "We’re the renegades we’re the people. With our own philosophies. We change the course of history. Everyday people like you and me."
De stem van de nieuwe generatie
Wij jongeren zijn de nieuwe generatie. Muziek is een groot onderdeel van ons leven en beïnvloedt ons. Wij moeten deze nieuwe tekenen uit de muziekwereld beantwoorden. Wij jongeren moeten ons verenigen willen we dit kapitalistische systeem verslaan. Muziek is wat ons verbindt. Door onze muziek onderscheiden wij ons van degenen met een minder vrije geest.
Nu uit vele kanten van de muziek geroepen wordt om solidariteit en opstand moeten ook wij ons ongeacht nationaliteit, cultuur, religie of muzieksmaak verenigen en samen strijden tegen de op winst beluste wereldleiders.
Samen verenigd moeten wij roepen dat wij als wereldleiders van morgen het hier niet mee eens zijn en dat wij, samengebracht door muziek, dit systeem kapot zullen slaan en een ware socialistische wereld zullen bouwen!
