Recensie. ‘Rusland in de 21ste eeuw. Verhalen uit een ontketend land’

Het boek ‘Rusland in de 21ste eeuw’ door Marie-Thérèse ter Haar probeert een beeld te schetsen van Rusland en de Russen in het algemeen. De auteur organiseert onder meer studiedagen en reizen (vooral voor zakenlui) naar Rusland. Aan de hand van verhalen uit het dagelijkse leven wil ter Haar naar eigen zeggen een brug slaan tussen oost en west. Maar dat leidt tot een poging om het beleid van Poetin en co te verdedigen.

Geert Cool

Doorheen het boek blijkt dat ter Haar vooral reizen organiseert voor een beter begoed publiek van zakenlui en investeerders. Dat doet ze met een eigen evenementenbureau dat voldoende in beeld komt in dit boek. Als kleine zelfstandige gaat ter Haar ervan uit dat de sleutel tot vooruitgang en verandering bij de middenklasse ligt. Het grote probleem in de Russische geschiedenis was volgens haar dat er geen middenklasse tot ontwikkeling kwam. Dat is natuurlijk nogal kort door de bocht.

Doorheen verhalen en meer algemene stukken wordt voor een deel aan geschiedschrijving gedaan in dit boek. Alleen gebeurt dit met een wel grote focus op de rol van de opeenvolgende leidinggevende figuren. Er wordt uitgehaald naar het wildwest-kapitalisme van vlak na de val van de Sovjetunie, waarbij deze neoliberale shockdoctrine gewoon aan Jeltsin wordt toegeschreven. De elementen van stabilisatie van de afgelopen jaren zijn dan weer het werk van Poetin. Gezien de chaos van de jaren 1990 wordt het Poetin-tijdperk algemeen positief benaderd.

Nochtans zou Poetin en zijn kliek nooit een zelfde positie hebben kunnen uitbouwen zonder de neoliberale uitverkoop van de jaren 1990. Die periode leidde tot het ontstaan van een kleine groep superrijken terwijl de overgrote meerderheid van de bevolking er sterk op achteruit ging. Poetin baseert zijn macht op de superrijken, maar heeft meer ruimte omwille van de ontginning van grondstoffen in Rusland (gas en olie). De hoge energieprijzen zorgden voor een opleving van de Russische economie, maar daar lijkt nu steeds meer een einde aan te komen. De onderliggende politiek van de kliek rond Poetin is die van de oligarchen: plunderen van de rijkdom en wie daar iets tegen in brengt meteen de mond snoeren.

De auteur moet erkennen dat er problemen zijn met het niet nakomen van democratische rechten, vervolging van holebi-activisten, willekeurige repressie en verkiezingsfraude. Maar dat zou een kwestie van mentaliteit zijn, vroeger was het bij ons niet beter. Dat volstaat niet als antwoord op de problemen die activisten in Rusland ondervinden. Het breed gedragen wantrouwen tegenover het politieke establishment bleek onder meer tijdens de massale protestbeweging in december 2011. Dit wantrouwen en het ongenoegen kan snel opnieuw in actief verzet omslaan. Het establishment doet er nu alles aan om daarop voorbereid te zijn.

Doorheen het boek blijkt een groot respect voor de Russische bevolking en culturele aspecten. Maar dat volstaat natuurlijk niet om een uitgewerkt beeld te hebben van de politieke ontwikkelingen in Rusland of een idee van hoe de meerderheid van de bevolking stappen vooruit kan zetten. Wat overblijft, zijn anekdotes die een oppervlakkig en beperkt beeld geven.

Rusland in de 21e eeuw. Verhalen uit een ontketend land, Marie-Thérèse ter Haar, uitg. Aspekt, Soesterberg, 2012; ISBN 978 94 6153 029 5; 175 blz.; € 16,95