De afgelopen tien jaar waren bijzonder woelig voor het Vlaams Belang en eerder het Vlaams Blok. De partij kende een nooit gezien hoogtepunt in 2003-2004, maar dat werd enkele jaren later reeds gevolgd door een scherp dieptepunt. Van de ‘verruiming’ en vernieuwing van de electorale hoogdagen blijft vandaag niet veel over. Het langst zetelende parlementslid van de partij, Annemans heeft 25 jaar parlementaire dienst, neemt het roer van de partij over.
Dat Annemans voorzitter van het VB wordt, maakt meteen een einde aan alle geruchten over vermeende tegenstellingen tussen Annemans en Dewinter. Die geruchten gingen al jaren mee en kwamen erop neer dat Annemans voor een meer aanvaardbare koers zou staan, terwijl Dewinter de harde lijn vertegenwoordigde. Zelf hebben Dewinter en Annemans die tegenstelling steeds ontkend. Wel erkenden ze een ander publiek te ‘bedienen’, maar dat bleef louter tot de vorm beperkt. Moest er effectief een scherpe breuklijn tussen beide VB-kopstukken geweest zijn, dan was Annemans wellicht geen voorzitter geworden.
Met Annemans komt de voorzitter opnieuw uit de stal van de Antwerpse gemeenteraadsfractie van het VB. De afgelopen jaren kwam er kritiek op de verdeling van de middelen en de macht binnen de partij, waarbij erop werd gewezen dat de (toen nog uitgebreide) Antwerpse gemeenteraadsfractie wel bijzonder veel macht had. Nu deze fractie tot vijf verkozenen is uitgedund, valt de machtsconcentratie des te harder op. Vooraleer Annemans voorzitter werd, telde de vijfkoppige fractie niet alleen de voorzitter (Valkeniers) maar ook de fractieleiders in Senaat (Vandermeersch), Kamer (Annemans) en Vlaams Parlement (Dewinter). Nu Annemans voorzitter is, komt het fractievoorzitterschap in de Kamer vrij en zal dit mogelijk naar Barbara Pas – de ‘nieuwe generatie’ – gaan. Niet dat er zoveel keuze is om dat fractievoorzitterschap in te vullen, de puriteinse kwezel Alexandra Colen en haar clowneske acoliet Tanguy Veys zijn geen optie net zomin als Bruno Valkeniers of de hysterische Filip Deman.
Het was opvallend dat Annemans maar met de hakken over de sloot voorzitter werd. Toen Karel Dillen het voorzitterschap doorgaf aan Vanhecke werd daar nog niet over gestemd, Dillen wikte en woog en duidde zijn secretaris aan. Nu waren er twee stemrondes nodig. In de eerste ronde haalde Annemans 44%. De andere kandidaten, Europarlementslid Philip Claeys en Kamerlid Bart Laeremans, haalden 35% en 19%. Een vierde kandidaat, Chris Janssens, haakte voor de verkiezingen af nadat Annemans aankondigde dat Janssens samen met Barbara Pas ondervoorzitter mochten worden. In de tweede ronde haalde Annemans het met 55%. Overtuigende cijfers zijn dat niet. De debatten werden in tegenstelling tot de Open Vld niet in de media uitgesmeerd, maar de verdeeldheid en het ongenoegen blijken even diep ingeworteld te zijn.
De aftredende voorzitter, Bruno Valkeniers, kondigde aan dat hij opnieuw de politieke luwte zal opzoeken. Valkeniers heeft een lange geschiedenis bij het VB, maar het grootste deel ervan trad hij niet op de voorgrond. Na zijn ‘loopbaan’ bij de straatvechters van de NSV (Nationalistische Studentenvereniging) trok hij het bedrijfsleven in om uiteindelijk als ‘manager’ het politieke voorplan te betreden. Qua stijve houterigheid deed Valkeniers aan Dillen denken, maar daar bleef het ook bij. Wellicht zal Valkeniers na de verkiezingen van 2014 definitief van de voorgrond verdwijnen.
Na de ‘verruimers’ die enthousiast op het schip sprongen toen het de wind in de zeilen had, maar bij de eerste tekenen van tegenwind andere oorden opzochten, verdwijnt nu ook de voorzitter die ondanks zijn belegen betrokkenheid bij de partij als nieuwlichter werd voorgesteld. Als er verandering is bij het Vlaams Belang, dan gaat het om een terugkeer naar het verleden. Dezelfde oude kopstukken zullen de oude boodschap brengen in de hoop dat ze daarmee de successen uit het verleden kunnen overdoen.
Zelf stelt Annemans dat hij de voorzitterspositie slechts korte tijd wil behouden om nadien plaats te ruimen voor de ‘nieuwe generatie’. Daarbij worden nog twee namen genoemd: Chris Janssens en Barbara Pas. Waar aanvankelijk ook jongerenvoorzitter Tom Van Grieken werd aangehaald, lijkt dit nu minder het geval te zijn. Zijn weinig overtuigende bochtenwerk op ‘De Zevende Dag’ – waarbij hij een nota voor verandering in de partij verdedigde zonder evenwel voor enige verandering op te komen – maakte blijkbaar ook in de partij zelf niet bepaald een goede indruk.
Het Vlaams Belang maakt een bijzonder moeilijke periode door. In het historische bastion van de partij haalt ze het laagste niveau sinds 25 jaar. Sinds 1988 had het VB minstens 10 gemeenteraadsleden in Antwerpen, nu zijn het er nog 5. De aanstelling van Annemans geeft aan dat de partijtop ervan uitgaat dat de moeilijkheden nog een tijdlang kunnen duren. Er wordt gehoopt dat de electorale zeepbel van N-VA snel wordt doorprikt en dat het VB hierna terug kan groeien. Dat is niet denkbeeldig, de ineenstorting van het VB maakt duidelijk dat zo’n proces effectief snel kan verlopen.
De electorale steun voor het Blok/Belang was nooit gebaseerd op een volledige steun voor het programma waar de partijkaders voor staan. Met een populistische methode werd ingespeeld op de afkeer tegenover het gevoerde beleid en de gevestigde partijen. Deze afkeer blijft bestaan, maar er komt concurrentie op het terrein van de populistische ‘oppositie’. Een terugkeer van extreemrechts mag niet uitgesloten worden, de snelle groei van het wel bijzonder radicale Gouden Dageraad in Griekenland is daar een voorbeeld van. Het gevaar is niet geweken, waakzaamheid blijft nodig. Wellicht zal het Vlaams Belang er niet meteen in slagen om een nieuwe dynamiek te vinden, daarvoor is de ‘nieuwe’ voorzitter te sterk vergroeid met het parlementaire pluche waar hij zich al 25 jaar in nestelt.
