De afgelopen jaren is de term ‘revolutie’ terug op de agenda verschenen, onder meer door de gebeurtenissen in Tunesië en Egypte. Wat daar tegelijk bleek, was dat een revolutionair proces van langere adem kan zijn en dat er nood is aan een factor die de revolutie tot haar logische consequenties brengt. Wij menen dat er nood is aan een revolutionaire partij. Op onze zomerschool was er een commissie over de vraag welk soort revolutionaire partij er vandaag nodig is.
In 2011 waren er niet alleen de grote bewegingen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten, maar ook de acties van de Indignado’s, de Occupybeweging, de algemene stakingen in Griekenland,… In steeds meer landen groeit het wantrouwen tegenover de gevestigde partijen en tegenover ‘politiek’ in het algemeen. Er zijn dan ook elementen van anti-partijgevoelens. Het feit dat de officiële linkerzijde, zowel de sociaaldemocratie als de groenen, geen alternatief bieden op de neoliberale koers versterkt deze gevoelens verder.
De afgelopen 20 jaar waren er allerhande zogenaamde “nieuwe organisatievormen”. Het ging nooit echt om nieuwe vormen, maar ze vormen wel een uitdrukking van de zoektocht naar een alternatief onder de meest bewuste lagen van de samenleving en van het feit dat er ook onder deze lagen wantrouwen heerst tegenover ‘politiek’ en ‘partijen’.
Jongeren vormden netwerken, er werden comités opgezet, steungroepen,… Er werden allerhande organisaties opgezet, maar daarbij werd zo goed als nooit gekozen voor de naam ‘partij’. Een partij wordt door velen gezien als iets bureaucratisch, een instrument dat onvermijdelijk leidt tot verraad en corruptie.
Voor ons is een partij iets anders, het is niet meer of minder dan het instrument dat nodig is om de voorhoede van de arbeidersklasse te organiseren in de strijd om de macht te veroveren en om tot een socialistische samenleving te kunnen komen.
De enige klasse die in staat is om een socialistische revolutie te leiden, is de arbeidersklasse. Dat is dan ook de klasse die een eerste stap kan zetten om tot een klassenloze samenleving te komen. De beslissende rol van de arbeidersklasse in een socialistische revolutie is het resultaat van het collectieve klassenbewustzijn dat ontwikkelt op de werkvloer en dat toelaat om de basis te leggen voor een collectieve democratische controle en bijhorend beheer van de samenleving.
Het is geen toeval dat de actiemethoden en de klassenstrijd gelijkaardige kenmerken hebben doorheen de hele wereld. Die methoden zijn gebaseerd op de centrale rol die de arbeidersklasse heeft in het productieproces. De arbeiders gebruiken hun belangrijkste krachten: hun aantal blijkt uit betogingen en massale acties, hun centrale plaats in het productieproces blijkt bij werkonderbrekingen, stakingen en algemene stakingen. Van alle onderdrukte lagen kan de arbeidersklasse zich het sterkste verenigen omwille van haar rol in de productie en in de samenleving. Andere sociale klassen weerspiegelen vaak een groter individualisme, dat is onder meer het geval met kleine boeren of handelaars.
Waarom een partij, waarom een kaderpartij?
Als we de geschiedenis bestuderen, is dat omdat de partij beroep wil doen op het collectieve geheugen van de arbeidersklasse om de lessen uit het verleden effectief op te nemen. Elk individu leert op basis van eigen ervaringen, maar die ervaringen zijn beperkt. We kunnen ook veel leren van anderen. Het leven zou wel erg moeilijk zijn als we geen beroep konden doen op mensen rond ons.
Op dezelfde manier beseffen revolutionairen dat het nodig is om ook te leren uit ervaringen van verschillende generaties in verschillende landen. We nemen de tijd om revolutionaire gebeurtenissen te bestuderen en te bediscussiëren, om zowel overwinningen als nederlagen te bekijken. Wie niet leert uit de geschiedenis, is gedoemd om dezelfde fouten opnieuw te maken. En dat willen we uiteraard niet.
Hoe wordt zo’n partij opgebouwd?
Zoals alle genetische informatie van een mens al aanwezig is van bij de geboorte, zijn de basiselementen voor een massale revolutionaire partij ook al aanwezig. Het genetische materiaal bestaat hier uit de theorie en de methoden waarop een groep kaders kan ontwikkelen en de verschillende stappen die in volgende fasen van ontwikkeling worden gezet.
De marxistische theorie wordt getest, verfijnd en verder uitgewerkt doorheen een rijke geschiedenis van intussen meer dan 150 jaar wetenschappelijk socialisme. Als we discussiëren over de opbouw van een revolutionaire partij, baseren we ons vaak op een van de belangrijkste ervaringen op dat vlak: die van de Bolsjewieken in Rusland. Zij waren immers in staat om een revolutie tot een overwinning te leiden. Rosa Luxemburg verklaarde nadien: “Zij waren de enigen die durfden”. De burgerij heeft het de Bolsjewieken nooit vergeven. Vandaag is de heersende klasse bang van revolutie. Er worden middelen ingezet om in te gaan tegen revolutionaire ideeën, dat gebeurt doorheen propaganda, media, onderwijs, literatuur,…
De Bolsjewieken ontstonden uit een kleine groep van een vijftal mensen die de theoretische basis voor de beweging legden. Onder hen ook Plekhanov, de vader van het Russische marxisme. De groep was een hele tijd geïsoleerd. Er was een felle repressie en de leden moesten het land ontvluchten. Vanuit het buitenland was het moeilijker om een impact uit te bouwen, maar de basis voor een sterke revolutionaire partij was intussen wel gelegd. Deze partij zou 34 jaar later de Russische revolutie aanvoeren.
In de jaren 1880 begon de arbeidersklasse zich als klasse te manifesteren doorheen moedige stakingsacties. De arbeidersbeweging stond nog vrij zwak, de acties waren veelal spontaan en ongeorganiseerd. Het ontbrak de beweging aan een leiding. Op basis van buitenlands kapitaal was er een zekere economische ontwikkeling in Rusland, een land waar feodale elementen nog dominant waren. In 1898 waren er 1,43 miljoen arbeiders in fabrieken met meer dan 100 werknemers. Tot in 1900 was Rusland wereldwijd de belangrijkste olieproducent. Er begon zich een leger van arbeiders te ontwikkelen, maar het ontbrak nog aan een commando. Het is in deze periode dat de marxisten in Rusland geduldig het vertrouwen van bredere lagen wonnen en hun ideeën breder konden verspreiden.
In deze periode werd de partij opgebouwd doorheen duizenden gewone routine-activiteiten, zoals discussies, vergaderingen, het schrijven en redigeren van pamfletten en artikels, ontmoetingen,… Dat soort activiteiten gaat doorgaans aan de historici voorbij, maar ze vormen wel de historische oorsprong van een revolutionaire verandering.
Er was een periode van toegenomen agitatie door de revolutionaire kernen. Plekhanov omschreef daarbij het belang van propaganda en agitatie: “Een politieke sekte kan zich beperken tot algemene propaganda in kleine kringen, maar een politieke partij kan als propagandist heel veel ideeën aanbrengen voor een klein aantal mensen, maar de geschiedenis wordt gemaakt door de massa’s. De agitatie van een beperkt aantal ideeën onder een breed publiek legt de noodzakelijke band tussen de massa’s en hun leiding.”
In 1900 werkten 50% van de arbeiders in Sint-Petersburg in fabrieken met meer dan 500 werknemers. De bestaande revolutionaire kernen vormden leesgroepen die ook illegale agitatie verrichtten, pamfleten op kleine schaal verspreidden,… Ondanks hun kleine aantal speelden de marxisten een belangrijke rol die hun aantal sterk overtrof.
De ontwikkeling van revolutionaire kernen leidde ook tot debat en controverse. Een aantal oudere marxisten die al lange tijd ondergronds werkten en de bijhorende levensstijl en routine haden opgenomen, hadden het moeilijk om buiten de mentaliteit van de kleine kringen te treden. Anderzijds was er onder de jongeren een te grote drang naar agitatie en activisme waarbij de opbouw van structuren werd verwaarloosd.
De repressie was sterk, maar toch werd in 1898 beslist om de Sociaaldemocratische Arbeiderspartij van Rusland op te zetten. Deze partij kende een tijdlang enkel op papier een bestaan. Het was pas na 1900, met de publicatie van het partijblad ‘Iskra’, dat een instrument werd gecreëerd om tot een theoretische en programmatorische basis te komen.
Uit de eerste jaren van het Russische marxisme kunnen heel wat interessante lessen getrokken worden, zelfs indien de omstandigheden vandaag heel anders zijn. In tegenstelling tot de kapitalistische partijen blijven we bijvoorbeeld nog steeds aandringen op een actieve rol van de leden in de opbouw van de partij.
Een revolutie die leidt tot een arbeidersstaat moet gebaseerd zijn op de bewuste deelname van bredere lagen van de arbeiders. Een revolutionaire massapartij moet de arbeiders naar een socialistische omvorming van de samenleving leiden. Individuele leden van zo’n partij kunnen in hun omgeving een belangrijke rol van voortrekker (‘voorhoede’) spelen, ze doen dat op school, op de werkvloer, in de vakbonden, op lokaal, regionaal of nationaal niveau. Om tot zo’n partij te komen moeten we al het mogelijke doen om de leden bewust te maken van de historische rol die ze kunnen spelen. Het inzicht in die noodzakelijkheid is de hoeksteen van een revolutionaire partij. De activiteiten van de partij en de methoden moeten het zelfvertrouwen van de leden en hun begrip en inzichten versterken. Het gaat om het stimuleren van het ontwikkelen van ideeën en initiatieven met een sfeer van discussie en debat.
Om de arbeidersklasse met onze ideeën te bereiken, moeten we ons organiseren. De afdelingsvergadering is de sleutel in de opbouw van de partij. Het is op lokaal vlak de plaats waar de leden bijeenkomen om een strategie uit te werken om de partij opt te bouwen. Sommige afdelingen werken met specifieke jongerenafdelingen, wij kiezen er voor om dat niet te doen en gemengde afdelingen te vormen waar er een uitwisseling is tussen werkenden en jongeren, tussen meer ervaren leden en nieuwe leden.
De afdelingsvergadering is een plaats waar de leden actief deelnemen aan de discussies over de partij, het programma, de analyses, de perspectieven en allerhande beslissingen. Het is de plaats waar de activiteit van de leden collectief kan besproken worden. Het is ook een plaats waar leden de nodige politieke kennis kunnen opdoen om zelf een grotere rol te kunnen spelen als revolutionair. De wijze waarop wij een partij en afdelingen opbouwen, is natuurlijk mee afhankelijk van de concrete omstandigheden, het niveau van strijdbewegingen en het bewustzijn.
Een periode van intensere klassenstrijd en een groter bewustzijn heeft natuurlijk een impact op onze inplanting en functionering. De val van het stalinisme en het bijhorende neoliberale triomfantisme hadden een vernietigend effect op heel wat linkse formaties. Onze internationale is die periode doorgekomen met een beperkte schade omdat we grondige discussies voerden, analyses maakten en nieuwe initiatieven namen om ons op te bouwen, onder meer door een grotere nadruk op onze jongerenwerking.
Alle grotere afdelingen van onze internationale kenden periodes van snelle groei en van consolidatie. Een periode van groei komt doorgaans voor als er een intensere sociale en/of politieke strijd is. Het is belangrijk dat we in zo’n periodes onze partij openstellen en onze methoden aanpassen om zoveel mogelijk het potentieel van groei en consolidatie te benutten.
Dat is waarom de afdelingsverantwoordelijken binnen de afdelingscomités zo’n belangrijke rol spelen. Zij doen voorstellen die leiden tot een project voor de partij op lokaal en nationaal vlak. Zij ontwikkelen een dynamische benadering om zoveel mogelijk leden ervan te overtuigen dat ze een actieve rol kunnen spelen in het project.
De afdelingen werken met een afdelingscomité met 3 tot 6 leden. De leiding bestaat uit de centrale kameraden die de partijwerking mee organiseren en daarbij het voorbeeld geven en andere leden bijstaan om ook een rol te spelen. Het afdelingscomité maakt plannen om de afdeling te organiseren, de activiteiten en ook de politieke discussies. Het afdelingscomité zoekt manieren om iedere kameraad te ontwikkelen en uiteindelijk de afdeling te kunnen opdelen in twee afdelingen, wat betekent dat dubbel zoveel kameraden betrokken zijn en de dagelijkse werking van de partij dus versterken.
Wij opteren doorgaans voor kleine afdelingen. Dat stimuleert de leden om een actieve rol te spelen en het is gemakkelijker om verantwoordelijkheid over een onderdeel van de werking op te nemen. Een penningmeester die de lidgelden van 20 leden moet opvolgen, heeft uiteraard een moeilijkere taak dan iemand die 10 leden opvolgt. Het opdelen van afdelingen in kleinere afdelingen is echter niet alleen een kwestie van aantallen, we hebben ook voldoende kameraden nodig die in staat zijn om het functioneren van de afdeling te organiseren.
In bepaalde omstandigheden is het nodig om met grotere afdelingen te werken. Dat is bijvoorbeeld het geval als we heel veel extern campagnewerk verrichten of als we een actieve rol spelen in een bredere linkse formatie. Dan wordt het soms moeilijk om alle taken te combineren met deze van de organisatie van de afdeling. Maar grotere afdelingen betekenen doorgaans dat er een hogere drempel is om tussen te komen en zelf een rol te spelen. Hierdoor wordt de druk op een kleine groep leidinggevende kameraden vaak groter. We moeten dan ook steeds zoeken naar methoden om kameraden te ontwikkelen in de opbouw van de partij.
De leden van de afdelingscomités spelen een cruciale rol in de partij. Om die kameraden te ontwikkelen en een nieuwe generatie op te leiden, organiseerde onze Engelse afdeling een vormingsweekend voor partijorganisatoren. Wij hebben dat initiatief ook in ons land overgenomen. Het is op basis van een dergelijke vormingsdag dat we een brochure over de organisatie van de afdeling zullen uitbrengen. Dat is een instrument om nieuwe leden of leden in een regio waar we net met een afdeling beginnen kennis te laten maken met onze werkwijze en methode om gemakkelijker een functionerende afdeling te kunnen opbouwen.
Het karakter van een partij wordt in eerste instantie bepaald door het programma. Maar het is niet mogelijk om een gezonde revolutionaire organisatie op te bouwen zonder de nodige structuren, methoden en functionering. De ervaring van de Scottish Socialist Party (SSP) heeft dat aangetoond. Toen de SSP door onze ex-kameraden werd opgezet, waren die verward over de taak van de opbouw van een brede partij en de organisatie van marxistische kaders. Ze zijn volledig opgegaan in de nieuwe brede partij en beperkten zich tot de organisatie van een netwerk van marxisten met maandelijkse vergaderingen en een driemaandelijks magazine. Ze stelden dat ze omwille van hun dominante positie binnen de leiding van de SSP zouden zorgen voor een marxistisch karakter van die brede partij waardoor het niet nodig was om ook nog eens een revolutionaire partij uit te bouwen.
Meer dan 10 jaar na dit debat blijft er van de SSP niet veel over. De partij is uiteengevallen en van een revolutionaire kern is er evenmin nog sprake. Gelukkig heeft destijds een minderheid besloten om bij het CWI te blijven en te bouwen aan een revolutionaire kracht. Deze organisatie bestaat nog steeds. Onze kritiek op de SSP kan overigens ook worden toegepast op de Franse LCR die volledig is opgegaan in de NPA, een partij die momenteel ook een diepe crisis kent.
We willen een maximaal aantal leden ontwikkelen tot kaders, dat betekent dat we willen dat zoveel mogelijk leden in staat zijn om in een beweging tussen te komen en een leidinggevende rol te spelen. Een kader word je niet door het marxisme op je eentje te bestuderen, het moet gepaard gaan met de praktische ervaring van de klassenstrijd en politieke strijd om deze ideeën in de praktijk te testen. Zonder studie en discussie worden fouten begaan die we kunnen vermijden. De afdeling is voor ons het centrale instrument voor vorming, maar we nemen regelmatig diverse initiatieven in de vorm van individuele discussies, leesgroepen, discussies over artikels en brochures of specifieke maatregelen om jongeren, migranten of vrouwen een grotere rol te laten spelen in de opbouw van onze partij.
We willen een revolutionaire partij uitbouwen, een voorhoedepartij die in staat is om een leidinggevende rol te spelen in de strijd van de arbeidersklasse om zo een socialistische samenleving op te bouwen. Het is vanuit dat oogpunt dat we onze leden willen vormen. Op onze zomerschool hebben we alvast een aantal ervaringen daarover kunnen uitwisselen zodat we samen beter voorbereid zijn op de turbulente periode die voor ons staat.
