Op een Antwerpse betoging van studenten en sympathisanten tegen de genocide in Palestina op 3 oktober nam een professor het woord. Roschanack Shaery-Yazdi uitte haar woede op een bijzonder moedige en scherpe wijze. Ze is gespecialiseerd in de politieke geschiedenis van het Arabische Oosten. Midden november spraken we met haar.
Hoe hebt u de versnelling van de genocide in Palestina de afgelopen maanden ervaren?
Het is echt een klap in het gezicht. Ik wist dat Israël in staat was tot aanhoudende genocide. Maar de reactie van de universiteit en de mensen errond had ik niet verwacht. Er is niet alleen een diepgaand gebrek aan kennis, maar ook de onwil om de kennis van experts hierover te vertrouwen, wat voor mij betekent dat gebrek aan kennis niet de reden is voor de stille steun aan wat er gebeurt.
Dat is angstaanjagend en het toont het enorme gevaar. Ik ben geboren en getogen in Duitsland. De geschiedenis daar is belangrijk en er was altijd de vraag hoe het mogelijk was dat het nazisme gebeurde. Historici klopten op alle mogelijke deuren: was het omdat er iets bijzonders was aan de Duitse cultuur? Kwam het door de uitkomst van WO I en het gevoel van vernedering? Was het hun verlangen naar koloniale expansie? Of ging het zoals Hannah Arendt suggereerde, om gewone burgers die hun werk deden zonder echt na te denken over de gevolgen? Gaza brengt al deze onderwerpen weer op tafel en we zien het gevaar van deze gevoelloosheid en onverschilligheid voor het lijden van mensen die we niet als een van de onzen beschouwen. Vandaag, tegenover de genocide in Palestina, is er zelfs niet het excuus dat veel Europeanen in de naoorlogse periode gebruikten, namelijk dat ze niet wisten wat er gebeurde.
Onder veel vrienden met een migratie-achtergrond leeft het idee dat we weg moeten uit Europa. We kunnen niet naar het Midden-Oosten, we willen niet naar de VS, maar waar kunnen mensen als ons naar toe? Welke toekomst hebben we? Het is dus een erg moeilijke periode, niet alleen abstract politiek maar ook in ons dagelijks leven. Wat er gebeurt in Gaza en de criminalisering van de steun voor de bevrijding van Palestina voelt erg bedreigend voor mensen zoals ik.
Voor deze genocide was ik me ook bewust van klimaatverandering, politiek geweld en genderongelijkheid. Maar nu besef ik hoe die sterk die zaken allemaal met elkaar verbonden zijn. Ik ben ze gaan zien als facetten van hetzelfde probleem, namelijk als onderdeel van een door mannen gedomineerde witte supremacistische koloniale cultuur. De politiek wordt gerund door een kleine groep rijken en hun bedrijven, die vrouwen terug thuis willen opsluiten, niet bekommerd zijn om het klimaat en de armen de facto als hun slaven zien.
De progressieve taal die in deze gevallen wordt gebruikt geldt ook niet voor alle vrouwen en voor alle groepen, maar is geracialiseerd. Ze laten ook de middenklasse betalen voor hun politieke misdaden en hun ontkenning van de opwarming van de aarde. Ze geven niets om de waarde van een mensenleven, of het nu gaat om Latijns-Amerikanen aan de grens met de VS, Palestijnen of Zuid-Aziaten die in Dubai werken. Het is een systeem van een klein aantal rijken die verbonden zijn met een cultuur van witte suprematie. Deze cultuur omvat alle huidskleuren en genders, zoals we zien in het geval van Badenoch in het Verenigd Koninkrijk en Kamala Harris in de VS.
Een ander besef dat ik heb, is het wakker worden voor de koloniale taal in mijn dagelijkse omgeving. De handtekening van deze koloniale taal is twijfel en wantrouwen, maar altijd twijfel aan de niet-witte bevolking, altijd wantrouwen tegenover de meest ondergeschikten. We weten bijvoorbeeld dat de klimaatverandering tot nu toe de armsten het hardst heeft getroffen (ook al treft het nu ook Spanje). In de afgelopen decennia heeft het vooral de armste niet-witte bevolking getroffen. De gevolgen daarvan zien we nu met de migratie. Dat toont de dubbele moraal van een gebroken systeem. Als je niet wilt dat migranten komen, maak hun gebieden dan niet onbewoonbaar. Niemand stapt voor zijn plezier met zijn kinderen op zo’n boot en riskeert zijn leven om naar Europa te komen. Ik denk dat veel Europeanen niet begrijpen dat de meerderheid van de migranten echt niet in Europa wil wonen, maar geen keuze heeft vanwege de oorlogen die de VS in verschillende delen van de wereld hebben gevoerd of de klimaatverandering die door hun bedrijven is veroorzaakt. Als je geen arme migranten in Europa wilt, verkoop dan geen wapens om oorlogen te ondersteunen en anderen het leven onmogelijk te maken. Hoe dan ook, ik heb me gerealiseerd dat we ons leven in Europa niet op de oude manier kunnen voortzetten. Er moet iets veranderen en rijkdom en veiligheid moeten worden herverdeeld.
De verdedigers van genocide proberen zich voor te stellen als het gezicht van de verlichting en de democratie, zelfs als pro-feministisch en voor queer rechten. De pro-Palestijnse beweging hier zocht steeds consequent solidariteit op met andere bewegingen tegen onderdrukking en uitbuiting. Het wordt instinctief aangevoeld dat je onderdrukking enkel kan bestrijden als je alle vormen van onderdrukking bestrijdt. Wat denkt u van de retoriek van die verdedigers van genocide?
Feminisme en LGBTQIA worden door neoliberalen vaak misbruikt als modewoorden om hun politieke misdaden goed te praten. Netanyahu en zijn regime gebruiken deze termen opzettelijk om het narratief te vestigen van Israël als onderdeel van de Europese democratie en zogenoemde beschaving. Het Israëlische regime doet er alles aan om islamofobie in Europa aan te wakkeren en extreemrechts is daarbij een bondgenoot.
LGBTQIA-rechten en feminisme zijn progressief. Maar je kunt niet progressief zijn voor bepaalde groepen en tegelijkertijd andere onderdrukken. Hoe kun je de ergste mensenrechtenschendingen zien als het toppunt van feminisme? Feminisme gaat niet over het opleiden van vrouwen in giftige mannelijkheid zoals het IDF Israëlische vrouwen opleidt in hun legers. Ik betwijfel ten zeerste dat LGBTQIA-rechten gaan over IDF-soldaten die hun genderidentiteit kunnen uiten terwijl ze genadeloos Palestijnse vrouwen en kinderen afslachten. Ik heb niet de illusie dat het witte feminisme niet imperialistisch en koloniaal van aard is en aangezien Israël zichzelf positioneert binnen deze witte suprematistische cultuur, is het geen verrassing dat haar progressiviteit een koloniaal tintje heeft. Maar gelukkig zijn er andere feministische bewegingen die wijzen op de hypocrisie van Israëls verhalen.
Is het democratisch om het Hooggerechtshof aan banden te leggen, om al wie oppositie voert tegen het regime met verbanning naar Gaza te bedreigen? Dat is een goelagpolitiek, die doet denken aan de ergste autoritaire regimes. Dus neen, het Israëlische regime is niet democratisch.
Er zijn in de diaspora zowel Joods-Orthodoxe groepen als seculiere joden die zeer kritisch staan tegenover het regime. Dat is ook het geval in Israël zelf. Maar het westen is erg gefocust op de rechtse regering in Israël, die zogenaamd authentieke joden vertegenwoordigt. Dat is op zich antisemitisch. Israël en het IDF projecteren een spiegelbeeld van het witte Europese kolonialisme. Hoe gedroeg Frankrijk zich in Syrië tijdens zijn koloniale tijdperk? Het bombardeerde de lokale bevolking totdat ze hun verzet opgaven. Het bouwde detentiecentra die het Assad-regime nu gebruikt. En de Britten in Palestina in 1936? Ze verpletterden op brute wijze het lokale Palestijnse verzet tegen de bezetting en het kolonialisme. Netanyahu en co behoren dus tot de club van koloniale machten, zoals Frankrijk of Groot-Brittannië voorheen.
Terwijl joden tijdens de Tweede Wereldoorlog als zwak werden voorgesteld, overheerst nu in Europa het IDF-imago: sterk, brutaal en genadeloos. Het is een zwart-wit beeld dat op geen enkele wijze de realiteit van joden als mensen met al hun diversiteit weergeeft. Het IDF is de keerzijde van dat zwakke beeld waar vroege zionisten zich voor schaamden. Ze wilden zichzelf dus modelleren naar het voorbeeld van de sterke witte Europeanen die hen onderdrukten en dachten dat het toe-eigenen van die koloniale manieren een oplossing zou bieden voor de voortdurende uitbarsting van geweld in Europa tegen iedereen die er als anders wordt beschouwd. Op dezelfde manier worden momenteel alle joden die het niet eens zijn met de rechtse regering lastiggevallen en voorgesteld als geen echte joden. Diversiteit en pluralisme zijn niet de handtekening van Europa geweest, laten we het zo zeggen.
Het is hypocriet hoe het Duitse regime elke kritiek op de Israëlische regering afdoet als antisemitisch en dat ook nog eens afschuift op migranten. Het Duitse trauma van antisemitisme heeft niets met ons migranten te maken! Wij zijn de mensen die het meest geleden hebben onder autoritaire regimes in het Midden-Oosten, we willen een sterke VN, we willen respect voor de rechtstaat, we willen een rechtvaardige wereld. Voor ons zijn mensenrechtenrapporten een reddingslijn. De meesten van ons zijn gevlucht omwille van het ontbreken van dit soort wetten. Syriërs en andere migranten weten wat een autoritair regime betekent en gaan nu de straat op om een staakt-het-vuren in Gaza te vragen. De staatsrepressie is gevaarlijk en de geschiedenis laat zien hoe snel dit tot iets anders kan leiden, tot een totalitair regime. Ik denk dat veel Europeanen van mijn generatie zoveel vertrouwen hebben in de democratie dat ze niet beseffen hoe snel deze structuren kunnen worden ontmanteld. De meeste migranten uit onstabiele landen weten uit de eerste hand dat het leven dat je kende binnen een oogwenk verdwenen kan zijn. Misschien is dat de reden waarom zoveel migranten op straat komen. Natuurlijk zijn er ook progressieve Europeanen die zich terdege bewust zijn van de microveranderingen die zich voor onze ogen ontvouwen.
Deze laatkapitalistische nachtmerrie bestaat uit de normalisering van geweld, een leven van lage kwaliteit en een steeds groter wordende kloof tussen arm en rijk, terwijl het aan ons wordt verkocht als het ultieme moment van de liberale democratie.
De invasie van Libanon droeg bij aan de regionale escalatie. Netanyahu zegt dat hij de krachtsverhoudingen in de regio wil veranderen. Hoe ziet u dat?
Wie gelooft dat het Israëlische regime niet op voorhand wist van de tunnels? Israël zag toe op elke beweging in Gaza. We weten dat Egypte Israël op de hoogte had gebracht van de plannen van Hamas. We weten ook dat Netanyahu Hamas aanvankelijk steunde om de Palestijnse verzetsbeweging te verzwakken. Bibi was bereid een groep alternatieve linkse Israëli’s en enkele anderen te laten afslachten om zijn project van uitbreiding van de Israëlische territoria te bevorderen. Deze regering geeft niet echt om haar eigen volk. Dit komt ook tot uiting in het gebrek aan bekommernis om de gijzelaars of de duizenden die in de grensgebieden zijn verdreven. Het Israëlische regime slaagde erin Hezbollah-leider Nasrallah in Beiroet en Hamas-leider Haniyeh in Iran te vermoorden. Dit werd duidelijk al een tijdje voorbereid, zoals de beeperexplosies ook lieten zien, ze wachtten gewoon op momentum.
En dus wordt het zuiden van Libanon ingenomen of onbewoonbaar gemaakt. Het culturele erfgoed wordt daarbij met de grond gelijk gemaakt, de geschiedenis van de lokale bevolking wordt gewist. Er wordt amper over gesproken, maar er vallen dagelijks bommen op Damascus. In Iran willen de VS en Israël een Irak-situatie creëren van een burgeroorlog om het land te verzwakken.
Voor het Israëlische regime gaat het niet om de bescherming van joodse levens, maar om het annexeren van grondgebied in Gaza, de Westelijke Jordaanoever en in Zuid-Libanon, zoals in 1967 de Golanhoogte werd geannexeerd. Er is een sterke pro-Israëlische lobby in de VS, samengesteld uit zowel joodse als christelijke zionisten, die dit beleid sterk ondersteunen. Deze lobby (AIPAC bijvoorbeeld) blokkeert elke poging tot een Amerikaans embargo op wapenverkoop aan Israël, zoals we zien in de mobilisatie van de lobby tegen Bernie Sanders in de VS.
Het doel is dus het hertekenen van de regio met het uitbreiden van Israël en het vinden van een zogenaamde finale oplossing voor de Palestijnse kwestie. Israël wil elk mogelijk verzet tegen de bezetting en het koloniale project uitschakelen. Dat is ook wat het VS-imperialisme wil om goedkoop toegang te hebben tot grondstoffen en om de regionale machtspositie van Saoedi-Arabië te versterken. Dit omvat ook het kopen van de steun van de leiders in Egypte en Jordanië via het IMF en de Wereldbank. De invasie van Irak destijds maakte al deel uit van deze hertekening van de regio.
Op een recent Koerdisch protest was er terughoudendheid om deel te nemen aan pro-Palestijnse acties vanwege de rol van reactionaire strekkingen zoals Hamas en Hezbollah. Hoe kunnen we daarmee omgaan?
De bevolking van het Midden-Oosten is natuurlijk niet verenigd. Veel mensen die tegen het Iraanse regime zijn, zien Hamas en Hezbollah als groepen die Iraans geld aannemen. Velen denken: ‘we kunnen beter eerst onze eigen problemen aanpakken’ in plaats van te bouwen aan solidariteit. Het feit dat ik me steeds uitsprak over Palestina werd vaak niet begrepen in de Iraanse gemeenschap, maar Palestina gaat ook over Iran. Natuurlijk is het voor mij als ambtenaar gemakkelijker om te protesteren dan voor pakweg een vrouw die hier pas is, een hoofddoek draagt en naar de taalklas gaat.
Hamas en Hezbollah zijn autoritaire islamistische bewegingen. Veel van wat ze doen is niet democratisch in de praktijk. Links heeft een eigen stem nodig, een derde stem die zich verzet tegen zowel het westerse imperialisme als autoritaire regimes en bewegingen. Deze stem is vandaag niet duidelijk. Verzet tegen imperialisme is duidelijk, net als steun voor Palestijns verzet en de noodzaak van bevrijding. Maar daar houdt het op. De derde stem slingert heen en weer tussen het definiëren van haar eigen identiteit, verloren lopen en het verdedigen van het verzet. Dit leidt tot terughoudendheid bij sommige progressieven. We staan voor een nieuw tijdperk dat dringend deze derde stem moet versterken, dit is een van de belangrijkste realisaties die ik had sinds de genocide in Gaza, dat ik goed moet nadenken over hoe ik een stem van verzet kan laten horen die oproept tot vrede, het is makkelijker als je academische boeken schrijft dan deze ideeën daadwerkelijk op straat te formuleren.
Naar aanleiding van een Luiks protest in solidariteit met Ahoo Daryaei, de jonge Iraanse vrouw die zich tot op haar ondergoed uitkleedde uit protest tegen de kledingvoorschriften, kregen we online opmerkingen over het feit dat er Palestijnse vlaggen aanwezig waren. Voor ons leek dat evident, maar sommigen denken dat er een tegenstelling is.
Dat is problematisch en het toont het gebrek van die derde stem. Mijn steun aan de Palestijnse zaak is totaal tegengesteld aan waar het Iraanse regime voor staat. Ik wil niet dat het Iraanse regime de Palestijnse zaak kaapt, het komt niet op voor een rechtvaardig leven voor de Palestijnen maar voor het eigen autoritair regime. We spreken misschien beiden over de ‘Palestijnse zaak’, maar bedoelen daar iets helemaal anders mee. Dat onderscheid moeten we maken.
Nationalisme staat natuurlijk sterk in de regio. Bevrijdingsbewegingen van onderuit zijn vaak gekaapt, waardoor gewone burgers weinig vertrouwen hebben in sociale bewegingen om blijvende en betekenisvolle veranderingen teweeg te brengen. Maar we moeten ons realiseren dat Gaza een symbool is voor onze toekomst, dat het ook gaat om de bevrijding van Iraanse vrouwen, het hoofddoekendebat in Europa, klimaatverandering, het voortbestaan van de democratie in Europa. Al deze zaken zijn met elkaar verbonden.
Omdat Europese instellingen toestaan dat zo’n brute genocide zich voor onze ogen ontvouwt en degenen straffen die hun stem ertegen verheffen, maken we in Europa een morele verschuiving mee waarbij daders worden beloond en slachtoffers gestraft. Voor mij klinkt dat heel erg als autoritaire regimes waartegen Europa zich formeel zo afzet. Ook hier zijn er ad hoc wetten die opgemaakt worden naargelang het uitkomt om een brutaal beleid te rechtvaardigen.
