De ‘Wir schaffen das’ van Merkel behoort duidelijk tot het verleden. De opgang van extreemrechts en de economische problemen in Duitsland worden door het quasi het volledige politieke landschap aangegrepen voor een retoriek die tegen migranten is gericht. In het eerste deel van ons dossier over Duitsland werd vooral stilgestaan bij de economische crisis in het land, dat stilaan terug de ‘zieke man van Europa’ wordt. In dit tweede deel focussen we op migratie.
Artikel door Christian
Migratie in het licht van de internationale opmars van extreemrechts
Kort na zijn herverkiezing verklaarde Trump dat “geen prijs te hoog is” als het gaat om de massale deportatie van migranten zonder papieren. Op zijn eerste dag in functie is hij van plan om “de grootste deportatiecampagne in de geschiedenis van de Verenigde Staten” uit te voeren. Trumps running mate, JD Vance, zei dat elk jaar 1 miljoen mensen gedeporteerd kunnen worden [1] Het systeem voor de hervestiging van vluchtelingen zou volledig ontmanteld worden. [2] Trump zegt dat hij een beroep wil doen op het leger of de nationale garde om zijn plan uit te voeren. In zijn vorige ambtstermijn heeft Trump zijn schandalige retoriek tegen migranten niet waargemaakt. Hij bereikte nooit de ongeveer 400.000 jaarlijkse deportaties die er waren aan het begin van de Obama-regering.[3] Het is echter waarschijnlijk dat de tweede Trump-regering beter voorbereid zal zijn dan de eerste. Ongeacht de mate waarin de gestelde doelen worden bereikt, zal het Trumpisme olie op het vuur gooien van het migratiedebat aan deze andere kant van de Atlantische Oceaan.
Ook in Europa is migratie het favoriete thema van extreemrechts. Door kwesties als onveiligheid en nationale identiteit samen te brengen in een context van hevige concurrentie om zogenaamd beperkte middelen in een kapitalistisch systeem in crisis, biedt de migratiekwestie eindeloze mogelijkheden om te surfen op racisme en rancune. De afgelopen jaren wagen de traditionele partijen zich steeds meer op ditzelfde retorische terrein. Bovendien nemen deze partijen migratiewetten aan die grote delen van de agenda van extreemrechts implementeren.
Terwijl Orban in 2016 vrijwel het enige staatshoofd van de EU was dat de verkiezing van Trump vierde, is het beeld vandaag heel anders. In Italië, waar Berlusconi de voorbode was van het Trump-fenomeen, leidde de afwezigheid van een links alternatief tot de verkiezing van de regering-Meloni, met wortels in het fascistische verleden van het land. Er is ook de regering Wilders in Nederland en in Oostenrijk kwam de extreemrechtse Vrijheidspartij (FPÖ) als winnaar uit de bus kwam bij de verkiezingen in september. In Frankrijk is het Rassemblement National nu steevast aanwezig in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. Wat overblijft van de centrumrechtse Republikeinen is volledig gecapituleerd voor het RN. De door Macron opgelapte regering-Barnier regeert bij de gratie van de partij van Le Pen en Bardella. Volgende zomer al zijn nieuwe verkiezingen mogelijk. Het enige positieve punt is dat er in Frankrijk nog een links politiek aanbod is.
Duits migratiebeleid – een emblematisch geval
Er is al langer een polemiek over het Duitse migratiebeleid, waarbij beweerd wordt dat dit te tolerant zou zijn. Alleen al in 2015 nam Duitsland 1,1 miljoen vluchtelingen op, waarvan de meerderheid oorlogen ontvluchtte, vooral in Syrië en Afghanistan. Tussen 2015 en 2017 ontving Duitsland ongeveer de helft van alle asielaanvragen die in de EU werden ingediend. Dit beleid van ‘Wir schaffen das’ (we komen er wel) van Angela Merkel lijkt nu echter ver weg. De Duitse politieke elite, vooral Merkels CDU/CSU, is meer vastberaden dan ooit om radicaal afstand te nemen van de vermeende tolerantie uit het verleden. Merkel zelf zegt in een recent interview met de BBC dat de enige manier om extreemrechts te bestrijden, bestaat uit het stoppen van illegale migratie is.[4]
De open houding van 2015 was eerder al geen vanzelfsprekendheid meer. Toen Merkel in augustus 2015 haar beroemde woorden uitsprak, was de extreemrechtse islamofobe protestbeweging Pegida (Patriotische Europäer gegen die Islamisierung des Abendlande: Patriottische Europeanen tegen de islamisering van het Westen) op haar hoogtepunt. De Duitse asielwetgeving was in 1993 al sterk ingeperkt na het racistisch geweld tegen asielzoekers in Rostock-Lichtenhagen. Bij dit geweld, dat door de autoriteiten opzettelijk werd getolereerd voor politieke doeleinden, vielen honderden mensen onder leiding van extreemrechtse elementen een opvangcentrum voor vluchtelingen aan met stenen en brandbommen. Het is mogelijk dat de bondskanselier de komst van de vluchtelingen verwelkomde, omdat de wijdverspreide sympathie van de bevolking haar toen niet toestond om hen met geweld terug naar de grens te duwen. Bovendien bekeek een deel van het Duitse kapitaal de toestroom welwillend in termen van wat het aan arbeidskrachten kon opleveren. Een recente studie toonde aan dat vluchtelingen in Duitsland over het algemeen goed geïntegreerd waren in de arbeidsmarkt, wat erop zou kunnen wijzen dat dit segment van het kapitaal goed had gegokt.[5]
De zogenaamde openheid voor migranten duurde echter niet lang. Vluchtelingen werden onder andere al snel voorgesteld als een bron van criminaliteit en onveiligheid, vooral in de context van een aantal terroristische aanslagen, waaronder enkele in Duitsland. Na kritiek op de berichtgeving in de media over de incidenten tijdens de feestdagen van 2015/2016 in Keulen (berovingen en massale aanrandingen van vrouwen) werden de richtlijnen voor berichtgeving in de media over criminaliteit versoepeld. Dit leidde tot een toename van vermeldingen van de (buitenlandse) afkomst van verdachten. Dit ondanks het feit dat misdaadstatistieken in deze periode geen significante toename van het aantal buitenlandse criminelen lieten zien.[6]
Merkel probeerde zonder succes migrantenquota op te leggen aan andere EU-landen om de “last” te verdelen. Sindsdien hebben opeenvolgende Duitse regeringen zich gericht op het terugdringen van de vluchtelingenstroom, met name door middel van overeenkomsten die gericht zijn op het aanpakken van “illegale migratie”. Hiertoe behoren het verdrag tussen de EU en Turkije uit 2016 en overeenkomsten tussen Frontex (het Europees agentschap voor grens- en kustbewaking) en de Libische autoriteiten. Het deportatie- en pushbackbeleid van de EU naar gevaarlijke derde landen, waar het detentie onder erbarmelijke omstandigheden financiert, is verantwoordelijk voor meer dan 30.000 doden in de Middellandse Zee. [7]
Extreemrechtse fantasieën en christendemocraten
Nog maar een jaar geleden, in november 2024, organiseerden politici van de partij Alternative für Deutschland (AfD) een bijeenkomst met andere extreemrechtse activisten om een “masterplan” te bespreken om miljoenen mensen uit Duitsland te verdrijven. Twee CDU/CSU-politici namen hieraan deel. De voorstellen omvatten zelfs de deportatie van genaturaliseerde Duitse burgers die als “lastig” of “onaangepast” worden beschouwd. Het plan werd voorgesteld door Martin Sellner, de leider van de Oostenrijkse Identitaire Beweging en een propagandist van de omvolkingstheorie. Diezelfde Sellner was een paar maanden eerder al uitgenodigd door de NSV, de studentenorganisatie van het Vlaams Belang, om te spreken aan de Katholieke Universiteit Leuven (KUL).
Hoewel er parallellen getrokken kunnen worden met de huidige situatie in de Verenigde Staten, moest de bovengenoemde bijeenkomst achter gesloten deuren plaatsvinden. Toen deze in januari 2024 door journalisten openbaar werd gemaakt, leidde dit tot demonstraties van enkele honderdduizenden mensen. Dit dwong de AfD om terug te krabbelen met ontkenningen die haar aanwezigheid op de bijeenkomst bevestigden, maar die haar steun aan het “remigratie”-project verdedigd door Sellner ontkenden.[8] Naast een pro-SS verklaring door een hoge AfD-figuur, was het ongetwijfeld deze controverse (en de enorme mobilisaties die het uitlokte) die de extreemrechtse formaties RN en de Fratelli d’Italia ertoe aanzette om de AfD uit hun fractie in het Europees Parlement te zetten.
Tot nu toe houdt het cordon sanitaire tegen de AfD stand in de drie Oost-Duitse regio’s waar er in september verkiezingen werden gehouden. In Thüringen is er een coalitie gevormd tussen CDU, SPD en BSW, terwijl in Brandenburg een SPD-BSW-coalitie is overeengekomen. In Saksen zou een minderheidscoalitie van CDU en SPD kunnen ontstaan.
Hoewel de AfD waarschijnlijk geen deel zal uitmaken van de volgende federale regering in Duitsland, neigen de christendemocraten CDU/CSU, die de regering zullen domineren, duidelijk naar de AfD. Op 12 juli gaven de ministers van door de christendemocraten mee bestuurde regio’s een verklaring uit onder de titel: ‘Veiligheid creëren – voor een koerswijziging in het asielbeleid’.[9] De ministers beklaagden zich erover dat lokale overheden niet over de middelen beschikken om het ‘buitensporige’ aantal vluchtelingen dat in Duitsland aankomt, goed te integreren. Dit is volgens hen te wijten aan het gebrek aan betrokkenheid bij de Overeenkomst van Dublin van de kant van sommige andere EU-lidstaten. Ze hekelen de toename van gewelddadige criminaliteit onder jongeren en roepen op tot wettelijke middelen om een “repatriëringsoffensief” mogelijk te maken. Ze eisen in het bijzonder dat criminelen worden uitgezet naar Afghanistan, Syrië en Libië, dat gezinshereniging wordt opgeschort, dat de lijst van “veilige landen” wordt uitgebreid en dat asielprocedures worden uitbesteed aan derde landen.
In de daaropvolgende maanden deed zich de gelegenheid voor om aan te dringen op een dergelijke koerswijziging.
Aanslag in Solingen en regionale verkiezingen, grenscontroles
Op 24 augustus vielen bij een mesaanval op een festival in Solingen in Noordrijn-Westfalen drie doden en acht gewonden. De aanslag werd later opgeëist door ISIS. De verdachte is een Syrische vluchteling die vorig jaar al uitgezet had moeten worden naar zijn eerste land van binnenkomst in de EU, Bulgarije. Het incident werd aangegrepen tijdens de regionale verkiezingen in september in Thüringen, Saksen en Brandenburg. De media en bijna alle politieke partijen riepen op tot de definitieve toepassing van de Dublin-regels, die in de praktijk de verantwoordelijkheid voor de meeste vluchtelingen overdragen aan de Zuid-Europese landen. De Duitse oppositieleider Friedrich Merz (CDU) ging zelfs zover om voor te stellen dat de regering de nationale noodtoestand zou uitroepen als de regels niet konden worden toegepast. [10]
In de nasleep van de verkiezingssuccessen van de AfD in Thüringen en Saksen, haastte de centrumlinkse federale regering zich om zich aan te sluiten bij de retoriek tegen vluchtelingen. Er moest volgens de regering actie worden ondernomen om “illegale migratie en grensoverschrijdende criminaliteit te bestrijden”. Dus breidde de regering op 16 september de steekproefsgewijze paspoortcontroles uit tot alle landsgrenzen van Duitsland voor de komende zes maanden. Deze controles waren al ingevoerd aan de Oostenrijkse grens tijdens de “migratiecrisis” van 2015. In oktober 2023 werden deze maatregelen uitgebreid naar de Poolse, Tsjechische en Zwitserse grenzen. Ze gelden nu ook voor de grenzen van Frankrijk, Luxemburg, België, Nederland en Denemarken.
Is het Schengensysteem in gevaar?
Hoewel deze maatregelen aanvankelijk door veel EU-regeringen werden bekritiseerd, zijn ze erg populair bij extreemrechts. In België verwelkomde het Vlaams Belang het feit dat de invoering van deze maatregelen, waar het lang voor had gepleit, aantoonde dat “de geesten in Europa volwassen worden”[11] In Hongarije voelde Orban zich eindelijk “begrepen”. Hij verwelkomde ogenschijnlijk de Duitsers en hun kanselier in de club van hen die wakker zijn geworden van het kwaad van migratie.[12] Voor Geert Wilders in Nederland was de conclusie: “Als Duitsland het kan, waarom wij dan niet?”[13]
In de media wordt al gesproken over het einde van het Schengensysteem. Wat zeker is, is dat deze controles door het machtigste land van de EU een versnelling betekenen van de uitholling van het basisprincipe van het Schengengebied, namelijk dat van een ruimte van vrij verkeer zonder controles aan de binnengrenzen. Hoewel dergelijke tijdelijke controles al eerder bestonden, heeft het Duitse initiatief een nieuwe golf van maatregelen van hetzelfde type op gang gebracht. Controles aan de binnengrenzen zijn volgens de Schengengrenscode toegestaan als laatste redmiddel. Ze worden echter steeds meer regel dan uitzondering.
Frankrijk heeft opnieuw controles ingevoerd aan al zijn land-, lucht- en zeegrenzen met Luxemburg, België, Duitsland, Zwitserland, Spanje en Italië voor een periode van zes maanden vanaf 1 november 2024.[14] Oostenrijk heeft ook opnieuw controles ingevoerd aan de Tsjechische, Hongaarse en Sloveense grenzen. In Nederland heeft de regering Wilders controles aangekondigd vanaf eind november.[15]
België, waar momenteel onderhandeld wordt over een federale coalitie die duidelijk rechtser is dan de vorige, zou in de voetsporen van zijn buren kunnen treden als het gaat om grenscontroles.[16] De voorzitter van de MR-partij, Georges-Louis Bouchez, pleit in lijn met zijn Trumpiaanse traject voor strengere controles aan de landsgrenzen.
Een vooral symbolische maatregel
Scholz is al blij met de vermindering van de vluchtelingenstroom. Vooraleer de controles werden ingevoerd, waren de nieuwe vluchtelingenaankomsten in Duitsland echter al 22% lager dan in dezelfde periode in 2023.[17]
Deze controles, die geconcentreerd zijn op grote wegen en snelwegen, zijn niet bijzonder effectief om de migratiestromen in te dammen. Zelfs lokale CDU-politici zijn kritisch over de overlast voor burgers die de grens oversteken om te werken of boodschappen te doen. Gemiddeld wordt één op de 13 grensovergangen in Saarland steekproefsgewijs gecontroleerd. Sommige rechtse critici stellen daarom voor om in plaats van dergelijke symbolische maatregelen, de inspanningen te verdubbelen om de buitengrenzen van de EU goed te beveiligen. Daar zouden de dodelijke gevolgen minder zichtbaar zijn en de kiezers niet storen.
Ondanks de trend naar meer interne grenscontroles, betekent dit niet het definitieve einde van het Schengensysteem. Dit zou immers een aanzienlijke administratieve en economische klap betekenen. Bovendien zou het einde van wat de Europese burgers als een van de belangrijkste verwezenlijkingen van de EU beschouwen, het vertrouwen in het Europese project grondig kunnen ondermijnen, zowel op politiek vlak als op het vlak van investeringen.[18]
Opbod over wie asielzoekers kan ontmoedigen
Half oktober verklaarde Scholz dat Duitsland “op grote schaal” moest beginnen met het uitzetten van migranten die geen recht op verblijf hebben. Op 23 oktober keurde de Duitse regering een wet goed die de uitzetting van afgewezen asielzoekers moet vergemakkelijken. Deze wet verlengt de politiebewaring voorafgaand aan de uitzetting van 10 naar 28 dagen, staat huiszoekingen toe om documenten te verkrijgen om de identiteit van een persoon vast te stellen en schaft in sommige gevallen de verplichting af om uitzettingen vooraf aan te kondigen.[19]
Voor de christendemocraten zijn deze maatregelen een stap in de goede richting, maar onvoldoende. Zij stemden tegen. De CSU (de christendemocratie in Beieren) heeft zich op haar congres begin oktober uitgesproken voor het invoeren van een limiet op asielaanvragen. Dit zou ver onder de 100.000 per jaar moeten liggen. De liberalen van de FDP, die op dat moment nog in de regering zaten, zouden ook verder willen gaan: vluchtelingen die gedwongen werden het land te verlaten op een “Bett, Seife, Brot” (een bed, zeep en brood) dieet zetten.[20] Het stopzetten van alle financiële hulp aan degenen die zich verzetten tegen deportatie belooft ellende en zou waarschijnlijk de onveiligheid en het gebruik van criminaliteit vergroten.
De SPD en de Groenen liggen ook onder vuur van rechts. Ze worden ervan beschuldigd valse hoop te wekken op een vermindering van het aantal vluchtelingen en grootschalige deportaties, terwijl hun maatregelen, die vooral symbolisch zijn, geen kans hebben om dergelijke resultaten te bereiken. Volgens de CDU/CSU voedt het contrast tussen retoriek en realiteit de steun voor de AfD en BSW. De christendemocraten beweren het probleem serieuzer aan te pakken en daarmee ook de weg naar de extremen te blokkeren. Ze pleiten voor zogenaamde effectieve maatregelen, zoals het uitbesteden van asielprocedures aan ‘veilige’ derde landen. Onderzoek naar deze maatregel was al opgenomen in het regeerakkoord van de vorige regeringscoalitie. In drie jaar tijd is deze maatregel echter nooit onderzocht. Dit is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat het niet populair is bij een deel van het “progressieve” of linkse electoraat.[21].
Asielbeleid uitbesteden?
Australië begon in 2001 met de invoering van extraterritoriale verwerking van asielaanvragen. Asielzoekers werden naar Nauru gestuurd (2001-2007) en vervolgens naar Manus Island in Papoea-Nieuw-Guinea. Deze aanpak, die illegaal is volgens de internationale wetgeving, heeft vluchtelingen blootgesteld aan verschrikkelijke leefomstandigheden, met veel zelfmoorden tot gevolg, zelfs onder kinderen. Desondanks, of juist daardoor (als afschrikmiddel), zijn de meeste EU-landen nu geïnteresseerd om hetzelfde pad te volgen. Kort na de goedkeuring van het nieuwe Europese pact over migratie en asiel in mei 2024, vroeg een groep van 15 lidstaten onder leiding van Denemarken aan de Europese Commissie om de mogelijkheid te onderzoeken om asielzoekers uit te besteden.[22] De toekomstige Duitse regering Merz zal een dergelijke stap ongetwijfeld steunen.
De regering Meloni in Italië heeft geprobeerd een pioniersrol te spelen en een voorbeeld te stellen. Het protocol dat Italië en Albanië in 2023 ondertekenden, bepaalt dat Albanië tot 36.000 asielaanvragen per jaar mag verwerken, of 3.000 per maand.[23] De eerste migranten werden half oktober naar Albanië gestuurd, maar het kamp Gjäder is nog steeds leeg. Het project wordt momenteel geblokkeerd door Italiaanse rechters, die al twee keer hebben bevolen om asielzoekers terug te sturen naar Italië. Vooral de zeer lange lijst van “veilige” landen roept vragen op. De betrokken migranten kwamen uit Egypte en Bangladesh. Naast de juridische obstakels stuit outsourcing op hoge kosten en problemen bij het vinden van geschikte “uitzetlanden”. Volgens de meest genereuze schattingen zou het protocol tussen Italië en Albanië ongeveer een vijfde van de migranten kunnen verwerken die momenteel de Middellandse Zee oversteken.[24]
In navolging van de “Bett, Seife, Brot”-filosofie debatteert de Bundestag momenteel ook over de invoering van een betaalkaart voor asielzoekers. 14 van de 16 Duitse deelstaten bereikten eind 2023 een akkoord en op federaal niveau werd in april het groene licht gegeven. De kaart werd aanvankelijk getest in een paar kleine steden in Beieren, maar is nu al ingevoerd in verschillende regio’s en gemeenten in het hele land. Op federaal niveau zou de maatregel voor het einde van het jaar moeten worden ingevoerd. Volgens de maatregel zouden asielzoekers hun uitkeringen ontvangen op een kaart die alleen gebruikt kan worden in lokale winkels en om voor bepaalde diensten te betalen. De toegang tot contant geld zou worden beperkt tot 50 euro per maand. Het beleid is gebaseerd op het stigmatiseren van vluchtelingen die zogezegd ‘royale’ uitkeringen ontvangen, waardoor ze geld naar het buitenland kunnen sturen. Dit zou Duitsland onder andere minder aantrekkelijk moeten maken voor vluchtelingen.[25]
Een dergelijke benadering weerspiegelt het traject van het migratiebeleid bijna overal op het continent. Zo is er in Frankrijk een debat over het afschaffen van de Aide Médicale d’Etat (AME), die gratis gezondheidszorg biedt aan migranten zonder papieren. Ondanks de humanitaire waarde en de waarde voor de volksgezondheid, steunt traditioneel rechts grotendeels de inspanningen van de RN om het af te schaffen. Dergelijke maatregelen kunnen enkel maar nuttig zijn voor extreemrechts.[26]
Een mager alternatief van ‘links’…
Het is verontrustend vast te stellen dat de enige politieke kracht die ook maar iets weg had van een alternatief standpunt, Die Linke, bijna van het politieke toneel is verdwenen. De BSW, die zich van Die Linke heeft afgescheiden en deze zowel electoraal als in het publieke debat heeft ingehaald, volgt de algemene verschuiving naar rechts op het gebied van migratie die over het hele spectrum van traditionele partijen waarneembaar is.
Sinds de oprichting begin dit jaar is het discours van de BSW over migratie nog verder naar rechts opgeschoven. Het motto van de BSW “Vernunft und Gerechtigkeit” (rede en rechtvaardigheid) impliceert een beroep op wat redelijk is volgens de regels van het systeem. Wagenknechts redenering accepteert volledig de premisse van een economische orde waarin arbeiders gedwongen worden elkaar te bevechten om de kruimels die de bazen achterlaten, een wereld van natiestaten waarin je eerst voor “je eigen” moet zorgen. Wagenknecht eist dat bijstandsfraude bestreden wordt, omdat bijna de helft van de bijstandsontvangers niet-staatsburgers zijn die naar Duitsland zijn gekomen. Ze schrijft de komst van vluchtelingen niet toe aan een ongelijke wereldorde die een bron is van imperialistische conflicten, maar aan het falen van het Duitse migratie- en integratiebeleid. Volgens haar “werkt een sterke welvaartsstaat alleen als niet iedereen ernaar toe kan migreren”. De overgrote meerderheid van asielzoekers uit “veilige derde landen” zou “geen recht op een procedure of uitkeringen” moeten hebben. Erkende vluchtelingen zouden alleen recht moeten hebben op sociale uitkeringen nadat ze eerst bijdragen hebben betaald. Het uitgespaarde geld zou “gebruikt moeten worden voor hogere pensioenen en betere gezondheidszorg voor onze eigen bevolking”. Het migratiebeleid van Denemarken wordt genoemd als een voorbeeld om na te volgen.[27].
Die Linke, nu veel minder prominent, heeft zich min of meer correct gepositioneerd in verschillende debatten over migratie. Met betrekking tot de uitbreiding van de grenscontroles betreurt Die Linke het feit dat “aan een fundamentele eis van extreemrechts wordt tegemoetgekomen door voer te gaan tot een hervatting van de grenscontroles in Duitsland.”[28] Ook in het debat over betaalkaarten beweert Die Linke terecht dat de financiële steun die asielzoekers ontvangen, verre van te genereus is, maar al onder het bestaansminimum ligt.
Het beleid van Die Linke blijft echter ver achter bij wat haar rol zou moeten zijn. Veel van haar standpunten zijn nietszeggend en verwarrend, deels het resultaat van grote interne verschillen, genoeg om activisten die de strijd aangaan te ontmoedigen. Waar Die Linke in regionale regeringen zat, nam ze deel aan de uitzetting van vluchtelingen. Haar standpunt over de Palestijnse zaak is veel minder goed dan dat van de BSW. In haar verklaring over de nieuwe grenscontroles pleit ze er ook voor om het islamisme aan te pakken en zo de veiligheid te versterken. Daartoe pleit Die Linke voor een mix van overheidsinvesteringen en repressieve maatregelen.
Politieke repressie. Israël en zijn genocide
Ook al verzetten wij ons als socialisten tegen de rechtse politieke islam (we nemen bijvoorbeeld actief deel aan de ondersteuning van de beweging “vrouw, leven, vrijheid” in Iran) en begrijpen we de noodzaak om de gewelddadige uitingen ervan te bestrijden, zijn we ons ook scherp bewust van het gevaar om de burgerlijke staat meer repressieve bevoegdheden te geven. Daar zijn veel voorbeelden van, van de strijd voor dekolonisatie tot de “oorlog tegen terreur”. Het is dus gevaarlijk om de soevereiniteit over interpretatie, of het nu gaat om “islamisme” of andere verguisde categorieën, over te laten aan de burgerlijke staat. Dit geldt des te meer omdat de burgerlijke staat momenteel een radicalisering ondergaat in een repressieve, racistische en islamofobe richting.
De bijzonder weerzinwekkende en medeplichtige houding van de Duitse staat ten opzichte van de genocide in Gaza, zelfs naar de maatstaven van het westerse imperialisme, is een perfect voorbeeld van dit gevaar. Oppositie tegen het zionisme of simpelweg tegen de misdaden van de staat Israël wordt gelijkgesteld aan antisemitisme. De huidige extreemrechtse regering in Israël kan hooguit bekritiseerd worden, maar deze kritiek kan nooit uitgebreid worden naar het koloniale/apartheidssysteem als zodanig. In het officiële discours is dit “nieuwe antisemitisme” vooral te vinden bij “radicaal links” en onder moslims. Activisten worden gecriminaliseerd en de Palestijnse solidariteitsbeweging wordt het recht ontzegd om te demonstreren. Dit geeft extreemrechts, dat natuurlijk apartheid en koloniale slachtingen bewondert, ook de kans om zijn diepe Jodenhaat en ontkenning van de Holocaust te verdoezelen.
Onlangs werd in de Bondsdag een resolutie aangenomen die antisemitisme bijna uitsluitend definieert als verzet tegen zionisme en die het mogelijk maakt financiering te weigeren of in te trekken voor onderzoekers en kunstenaars die hun steun uitspreken voor Palestijnse rechten. Alleen de BSW stemde tegen, terwijl Die Linke zich beschamend onthield. Na de stemming feliciteerde de AfD de Groenen omdat ze eindelijk begrepen dat moslimmigranten in Duitsland de belangrijkste bron van hedendaags antisemitisme zijn.[29]
Deze campagne heeft een effect op de publieke opinie, maar tegelijk blijft dit beperkt. De aanhoudende genocide is dermate brutaal dat een overgrote meerderheid van 69% van de Duitsers meent dat de Israëlische acties in Gaza niet gerechtvaardigd zijn.[30]
“Duitse waarden”
Volgens het officiële verhaal van de Duitse staat wordt van Joden in Duitsland, of ze nu de Israëlische nationaliteit hebben of niet, verwacht dat ze onvoorwaardelijke loyaliteit betuigen aan de staat Israël, op straffe van het zwijgen opgelegd te krijgen. Een recente kop op de voorpagina van Der Spiegel identificeerde de Israëlische ambassade als de ‘Joodse ambassade’. Joden worden alleen gewaardeerd voor zover ze deel uitmaken van het zionistische project, een hoeksteen van de legitimering van de Duitse burgerlijke staat.[31] Dit zogenaamde ‘verzoeningsproject’ is ook handig afgestemd op het door de VS geleide Westerse imperialisme. Gezien de geopolitieke realiteit na de invasie in Oekraïne is de Duitse bourgeoisie gedwongen om haar afstemming op Washington op te voeren.
Na de aanslagen van 7 oktober riepen de Duitse minister van Binnenlandse Zaken Faeser en SPD-leider Klingbeil op tot “de uitzetting van Hamas-aanhangers”. Vergelijkbare woorden kwamen van de CDU. Wie kan deze politici vertrouwen om te beslissen wat steun aan Hamas is? Bovendien hebben ze, gezien hun actieve steun voor genocide, geen legitimiteit om te oordelen waar zulke sympathieën zouden kunnen bestaan.
Zelfs als uitzetting of intrekking van de nationaliteit uitzonderlijk blijft, zou de weigering van permanent verblijf of naturalisatie algemeen beleid kunnen worden.[32] Meer recent verklaarde de Minister van Binnenlandse Zaken dat degenen die de pro-Palestijnse slogan “Van de rivier tot de zee” op sociale netwerken delen, leuk vinden of becommentariëren, niet in aanmerking komen voor het Duitse staatsburgerschap.[33] Deze verklaringen hebben sindsdien geleid tot nieuwe wetten. De nieuwe Duitse burgerschapswet vereist dat aanvragers verklaren dat ze geloven dat de staat Israël bestaansrecht heeft. Een reeks wetten die oorspronkelijk bedoeld was om de weg naar het staatsburgerschap voor migranten van de eerste generatie te vereenvoudigen, is dus geherformuleerd als een maatregel om respect voor “Duitse waarden” te garanderen.[34] Natuurlijk zijn de impliciete doelen van deze wetten moslims.
Duitsland is geen uitzondering. In Nederland probeert de regering Wilders, na de rellen in Amsterdam, de mogelijkheden voor het intrekken van paspoorten van Nederlanders met een dubbele nationaliteit te verruimen. Een dergelijke wet die gericht is tegen personen die van terrorisme worden beschuldigd, die in 2017 is ingevoerd en in 2022 permanent gemaakt, zou zo kunnen worden uitgebreid naar “antisemitisme”.[35] Migranten van de tweede of derde generatie zouden zo worden bedreigd met uitzetting uit het land.[36]
Het beleid van de gevestigde partijen versterkt niet alleen het systemische racisme, maar wakkert ook het discours van extreemrechts aan, wat de opkomst ervan vergemakkelijkt en gewelddadige groepen aanmoedigt om actie te ondernemen. Uit een recent onderzoek van het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten (FRA) bleek dat moslims in de EU sinds 2016 “een scherpe stijging” (+39%) hebben ervaren van racisme en discriminatie in hun dagelijks leven. De hoogste percentages racisme werden geregistreerd in Duitsland, evenals in Oostenrijk en Finland.[37]
Duitsland (en Europa) heeft migratie nodig…
Naarmate de kapitalistische crisis zich verdiept, heeft het systeem de vluchtroute van antimigrantenhaat nodig. Als gevolg daarvan is het onder bijna alle gevestigde partijen gemeengoed geworden om over deze kwestie één front te vormen. In dit stadium brengt dit echter ook grote risico’s met zich mee. Aan de ene kant normaliseert het extreemrechts en opent het een weg naar de macht. Aan de andere kant is er het feit dat alle ontwikkelde economieën momenteel een structurele behoefte aan migratie hebben om concurrerend te blijven. Volgens deskundigen heeft Duitsland vanwege een krimpende beroepsbevolking in combinatie met een vergrijzende bevolking een jaarlijkse migratie van ongeveer 400.000 geschoolde arbeidskrachten nodig. Naast demografische factoren helpt migratie ook om het gebrek aan investeringen in bijvoorbeeld onderwijs te compenseren. Het helpt ook om personeel te vinden voor sectoren waar marktlogica en bezuinigingen hebben geleid tot rampzalige arbeidsomstandigheden en onaanvaardbare lonen. Essentiële sectoren zoals de gezondheidszorg of de landbouw zijn daar voorbeelden van. Zelfs in tijden van recessie zal de behoefte aan migranten groot blijven.[38]
Dezelfde experts die pleiten voor het uitbesteden van asielprocedures zijn ook bezorgd over de economische impact van controles aan de binnengrenzen van de EU en het anti-migratie imago dat potentiële migranten die de economie nodig heeft afschrikt. De Duitse burgerij heeft de schadelijke effecten van schandalige anti-migrantenretoriek al ervaren. Tijdens een vorige structurele crisis, aan het begin van de ambtstermijn van kanselier Gerhard Schröder, wilde de regering 20.000 IT-specialisten in het buitenland aanwerven, met name in India. De slogan van de CDU bij de regionale verkiezingen, “Kinder statt Inder” (kinderen geen Indiërs), belemmerde deze inspanningen.[39] Duitsland loopt nog steeds ver achter in de IT-sector.
De spanning tussen economische belangen en het zoeken naar zondebokken is altijd aanwezig. Op hetzelfde moment dat de anti-migrantenretoriek tegen vluchtelingen wordt opgevoerd en deze als profiteurs en criminelen worden voorgesteld, vereenvoudigt Duitsland de burgerschapsprocedures. Volgens de nieuwe wet die in juni werd ingevoerd, dezelfde wet die de erkenning van Israël vereist, kunnen buitenlanders nu het Duitse staatsburgerschap verkrijgen na vijf jaar verblijf in het land in plaats van acht jaar. Bovendien staat de nieuwe wet nu ook meervoudig staatsburgerschap toe, wat betekent dat aanvragers van naturalisatie niet langer afstand hoeven te doen van hun vorige staatsburgerschap. [40]
Uitgebreide programma’s om asielzoekers tegen te houden en te deporteren bestaan naast al lang bestaande praktijken van actieve werving uit het buitenland, bijvoorbeeld uit de Balkan voor werk in de ouderenzorg. De Duitse burgerij is een groot voorstander van wat zij een “win-win” benadering van migratie noemt. Een voorbeeld van zo’n aanpak waren de recente afspraken die de Duitse bondskanselier en de Keniaanse president William Ruto in september maakten. Het doel van deze maatregelen is om gekwalificeerde Kenianen de kans te geven zich in Duitsland te vestigen, terwijl Keniaanse migranten aan wie het verblijfsrecht wordt geweigerd, sneller gerepatrieerd worden.
Tot nu toe kan de ervaring van extreemrechtse regeringen die nog steeds pragmatisch zijn over de behoeften van het kapitaal, de burgerij nog geruststellen. Terwijl de regering van Meloni met veel tamtam asielprocedures wil uitbesteden aan Albanië, hoopt ze bijvoorbeeld ook 10.000 Indiase verpleegsters naar Italië te halen tegen 2025.[41] Het politieke debat is echter ver naar rechts opgeschoven en beperkt wat regeringen, zelfs zonder de deelname van extreemrechts, kunnen doen. Regeringen die ingaan tegen het steeds hardere beleid ten opzichte van migranten zonder papieren worden zeldzaam. Madrid bijvoorbeeld, dat van plan is om de komende drie jaar verblijfs- en werkvergunningen te verlenen aan ongeveer 900.000 migranten zonder papieren om te voldoen aan een groeiende behoefte aan arbeidskrachten, is nu de uitzondering.[42] Het valt, niet uit te sluiten dat extreemrechts in machtigere staten zoals Frankrijk of Duitsland nog brutaler zou besturen dan in een land als Italië dat zwaar in de schulden zit. Het gebruik van retoriek en maatregelen tegen migranten kan uit de hand lopen in het licht van steeds diepere en meervoudige crises.
Heropbouw van links
De toekomst die ons wordt geboden is er een waarin de prijs die moet worden betaald voor de uitoefening van democratische grondrechten zoals vrijheid van meningsuiting, vereniging of demonstratie buitensporig hoog is voor grote delen van de bevolking. Mensen met een migratie-achtergrond liggen daarbij als eersten onder vuur, in het bijzonder recente asielzoekers. Het creëren van lagen van de arbeidersklasse die alleen worden getolereerd als ze zich conformeren aan “onze waarden”, d.w.z. de belangen van de burgerij en haar staat, stigmatiseert afwijkende meningen, ook onder lagen die vandaag denken dat ze minder risico lopen. De rechtse eenheidsworst over migratie zaait verdeeldheid en verzwakt het strijdpotentieel van de arbeidersklasse als geheel.
De kapitalisten zijn echter volledig afhankelijk van de arbeidersklasse, een steeds diversere arbeidersklasse, die steeds meer uit mensen met een migratie-achtergrond bestaat, om hun systeem te laten draaien. De tendens naar rechts is alleen onvermijdelijk als het kapitalisme onaangetast blijft, zonder een echt en gestructureerd systemisch alternatief. Een terugkeer van een sterke linkerzijde is onvermijdelijk, maar het is een wedren tegen de klok.
Geconfronteerd met de existentiële milieucrisis, zagen veel jongeren in Duitsland de Groenen misschien als het minste kwaad. Maar in het licht van de steeds flagrantere hypocrisie van het moreel progressieve milieuactivisme van deze liberale imperialistische partij, zijn er grenzen. Een recente splitsing in de jongerenorganisatie van de Groenen onder het label “Zeit für was Neues” (een tijd voor nieuwe dingen) verklaart dat ze wil bijdragen aan een “sterke linkse partij” met de bedoeling klassenbewustzijn op te bouwen, niet onder “groene kapitalisten en kleinburgerlijken”, maar onder de werkende bevolking.[43] Wat de uitkomst van deze herschikking ook zal zijn, mogelijk in het voordeel van Die Linke, het is een teken dat hoop geeft dat in het aangezicht van een algemene verrechtsing van de traditionele politiek. Het toont dat het bewustzijn ook in een meer antikapitalistische richting kan ontwikkelen. Deze veranderingen zullen echter alleen de noodzakelijke omvang bereiken als ze deel zijn van massale strijd voor een leefbare toekomst voor iedereen.
Voetnoten
[1] https://www.reuters.com/world/us/inside-trumps-plan-mass-deportations-who-wants-stop-him-2024-11-06/
[2] https://www.democracynow.org/2024/11/12/stephen_miller_second_trump_admin_immigration
[3] https://econofact.org/immigrant-deportations-trends-and-impacts
[4] https://www.bbc.com/news/articles/c3e8y1qly52o
[5] Uit dezelfde studie bleek echter dat de vaardigheden van vluchtelingen niet optimaal werden benut, omdat velen overgekwalificeerd waren voor de banen die ze hadden. https://www. euronews.com/business/2024/05/01/majority-of-germanys-open-door-refugees-have-entered-the-labour-force Voor het cohort dat in 2015 aankwam, bedroeg de arbeidsparticipatie in 2022 64%, vergeleken met 77% voor de Duitse bevolking als geheel. Het mediane bruto uurloon van degenen die in 2015 arriveerden, lag €1,20 boven de grens van lage lonen (€12,50). https://www.euronews.com/business/2024/05/01/majority-of-germanys-open-door-refugees-have-entered-the-labour-force
[6] https://www.dw.com/en/german-media-respond-to-new-rules-on-reporting-ethnicity-of-criminals/a-38251869 Het feit dat de media, op enkele uitzonderingen na, de nationaliteit van mensen die verdacht worden van misdrijven alleen vermelden als ze buitenlanders zijn, heeft een impliciet verband tussen migratie en criminaliteit versterkt.
Volgens Duitse politiestatistieken (2018-2019) werd bijna 70% van de misdrijven gepleegd door Duitse staatsburgers. In televisiereportages en kranten werd de nationaliteit van buitenlandse verdachten echter respectievelijk 19 en 32 keer vaker genoemd dan hun statistische aandeel.
https://mediendienst-integration.de/artikel/wie-oft-nennen-medien-die-herkunft-von-tatverdaechtigen.html
Een studie van het geval van de ‘Sächsische Zeitung’ toont aan dat het systematisch vermelden van de herkomst van alle criminelen de relatieve zichtbaarheid van autochtone criminelen verhoogt en zo de bezorgdheid over migratie vermindert, waardoor de impliciete link tussen migratie en criminaliteit wordt verbroken.
https://academic.oup.com/ej/article-abstract/134/657/322/7238467?redirectedFrom=fulltext
[7] https://missingmigrants.iom.int/region/mediterranean https://www.tni.org/en/publication/outsourcing-oppression Bovendien zijn er de afgelopen vier jaar mogelijk twee keer zoveel migranten uit Afrika ten zuiden van de Sahara omgekomen bij het oversteken van de Sahara als bij het oversteken van de Middellandse Zee. https://unric.org/en/migration-twice-as-many-migrants-die-crossing-the-sahara-than-the-mediterranean-sea/
[8] https://www.aljazeera.com/news/2024/1/20/tens-of-thousands-protest-in-germany-against-far-right-party
[9] Dresdner Erklärung der Innenministerinnen und -minister von CDU/CSU in den Ländern vom 12. Juli 2024. Juli 2024: Sicherheit schaffen – für einen Kurswechsel in der Asylpolitik
[10] https://www.euractiv.com/section/migration/news/german-cdu-suggests-national-emergency-to-curb-migration/
[11] https://www.vlaamsbelang.org/nieuws/duitsland-voert-grenscontroles-de-geesten-rijpen-europa
[12] https://www.politico.eu/article/viktor-orban-hungary-germany-finally-waking-up-migration-consequences-border-protection-control/
[13] https://www.bbc.com/news/articles/cq5dvzj81g3o
[14] https://www.brusselstimes.com/1276174/france-to-temporarily-reintroduce-controls-at-borders-including-with-belgium-tbtb
[15] https://www.brusselstimes.com/1289020/netherlands-latest-of-belgiums-neighbours-to-introduce-border-controls 11 EU-landen hebben momenteel grenscontroles: Oostenrijk, Italië, Slovenië, Noorwegen, Denemarken, Polen, Finland, Zweden, Duitsland, Frankrijk en Nederland.
[16] https://www.brusselstimes.com/1279596/is-schengen-on-the-way-out-new-border-checks-challenge-open-europe
[17] https://www.bbc.com/news/articles/clyvglq47y9o
[18] https://economy-finance.ec.europa.eu/document/download/40321e7d-fa57-4a6b-8047-f208dca5e1a0_en?filename=box3_en.pdf Er zijn verschillende modellen ontwikkeld om het effect van dergelijke maatregelen op EU-niveau te berekenen. De gevolgen voor grensarbeiders en reizigers in de EU, het wegvervoer en het openbaar bestuur zouden kunnen leiden tot een cumulatief verlies aan BBP van 5 tot 18 miljard euro per jaar. Er wordt ook gesproken over een prijsstijging van 1% tot 3% voor geïmporteerde producten. Volgens weer een ander model zou de negatieve impact op het BBP vanaf 2025 ongeveer 0,2 tot 0,5% bedragen voor de eurozone (of 20 tot 55 miljard euro).
[19] https://apnews.com/article/germany-migration-deportation-cabinet-ed036246d7d4c6b7816f430d495dacf9
[20] https://taz.de/Bett-Brot-Seife-Vorstoss/!6040914/
[21] https://www.merkur.de/politik/scholz-erhaelt-harte-kritik-von-migrationsforscher-das-ist-reine-illusion-zr-93387285.html
[22] https://fr.euronews.com/my-europe/2024/05/16/15-pays-de-lue-demandent-lexternalisation-de-la-politique-dimmigration-et-dasile
[23] Migranten die in de Middellandse Zee worden gered, zouden dus rechtstreeks naar Albanië worden gestuurd en nooit een voet in Italië zetten. Mensen die naar Albanië worden gestuurd moeten afkomstig zijn uit 22 “veilige landen” en mogen geen tekenen van marteling, ziekte of kwetsbaarheid vertonen, noch deel uitmaken van kerngezinnen die samen reizen. Asielaanvragen zouden binnen 28 dagen via een online link door rechters in Italië worden onderzocht en uitzetting zou op kosten van Italië zijn. https://edition.cnn.com/2024/10/16/world/italy-first-migrants-albania-intl/index.html https://www.proasyl.de/news/italiens-deal-mit-albanien-kein-modell-fuer-deutschland/
[24] https://www.swp-berlin.org/10.18449/2024A12/
[25] https://www.rbb24.de/politik/beitrag/2024/08/bezahlkarte-fluechtlinge-bund-verzoegerung-suche-anbieter.html
[26] https://www.euractiv.fr/section/droits-et-systemes-de-sante/news/malgre-un-systeme-de-sante-deja-fragile-le-nouveau-gouvernement-questionne-laide-medicale-detat/
[27] https://www.krisis.org/2024/kein-geld-fuer-die-welt-das-buendnis-sahra-wagenknecht-appelliert-an-den-eigennutz-und-bedient-die-ressentiments-ihrer-klientel/
https://bsw-vg.de/deutschland-aber-vernuenftig-und-gerecht
[28] https://www.dielinke-sachsen-anhalt.de/aktuell-1/detail/europaeische-idee-bewahren-rechtsstaatlichkeit-verteidigen-menschenrechte-schuetzen/
[29] https://www.counterfire.org/article/the-german-malaise-deindustrialisation-a-rising-right-and-a-weakened-left/
[30] https://de.statista.com/statistik/daten/studie/1419556/umfrage/meinung-in-deutschland-zu-moeglicher-bodenoffensive-israels-im-gaza-streifen/
[31] https://www.theguardian.com/commentisfree/2023/nov/13/germany-jewish-criticise-israel-tv-debate
[32] https://verfassungsblog.de/migrationsrecht-und-antisemitismus/
[33] https://www.middleeastmonitor.com/20240929-germany-to-deny-citizenship-to-those-using-pro-palestinian-slogan-on-social-media/
[34] https://www.middleeastmonitor.com/20240627-germany-imposes-israel-loyalty-test-with-new-citizenship-law/
[35] https://www.volkskrant.nl/politiek/oude-zorgen-over-denaturalisatie-laaien-weer-op-mensen-met-dubbele-nationaliteit-krijgen-andere-status~b66e4aa4/
https://www.volkskrant.nl/politiek/kabinet-zoekt-naar-manieren-om-antisemitisme-aan-te-pakken-afnemen-paspoort-voorstelbaar~b901cf23
[36] https://www.parool.nl/columns-opinie/essay-amsterdam-is-een-door-en-door-joodse-stad-maar-amsterdam-is-ook-een-door-en-door-islamitische-stad~b4a0c329/
[37] https://www.turkiyetoday.com/turkiye/exponential-rise-in-islamophobic-incidents-in-germany-and-austria-report-shows-69616/
[38] Natuurlijk heeft dit ook ernstige gevolgen voor de landen in Oost-Europa, die te maken hebben met ontvolking. Zelfs veel neokoloniale landen hebben nu een veel lager geboortecijfer. Er is een uittocht van geschoolde arbeidskrachten uit neokoloniale landen. Er werken meer verpleegkundigen van Ghanese afkomst in de gezondheidszorg in Groot-Brittannië (NHS) dan er verpleegkundigen in Ghana zijn. Zie: Monde Diplomatique, Manière de voir n°194: Immigration – April May 2024.
[39] https://www.ndr.de/fernsehen/sendungen/panorama/archiv/2000/Kinder-statt-Inder-Die-Parolen-eines-gescheiterten-Zukunftsministers,erste7444.html
[40] https://schengen.news/berlin-is-processing-german-citizenship-applications-3-times-faster/
[41] https://www.dw.com/en/eus-immigration-balancing-act-luring-foreign-workers-despite-far-right-pressure/a-70818052#:~:text=The%20government%20recently%20announced%20it,to%20bring%20here%20about%2010%2C000.%22
[42] https://www.nytimes.com/2024/11/21/world/europe/spain-migrants-residency-work-permits.html
Om de situatie niet te idealiseren: terwijl migranten uit voormalige Spaanse koloniën zelfs aan de rechterkant van het politieke spectrum worden verwelkomd, worden Afrikaanse migranten geconfronteerd met meer vijandigheid en obstakels. https://www.nzz.ch/english/how-spain-is-focusing-on-openness-in-the-immigration-debate-ld.1858408
[43] https://www.sozialismus.info/2024/09/zeit-fuer-was-neues-rot-statt-gruen/
