25 november: internationale dag tegen geweld op vrouwen
In Turkije is een nieuwe golf van feministische protesten ontstaan na de moord op twee jonge vrouwen op 4 oktober. De dader was een man die nauw verbonden is met de vrouwenhatende “incel”-subcultuur. Het land telt meer dan één vrouwenmoord per dag. Dat zeggen verenigingen die, bij gebrek aan officiële statistieken, de pers doorspitten en klachten van families verzamelen. Alleen al in de eerste negen maanden van dit jaar telden ze 297 bevestigde femicides en 160 zeer verdachte sterfgevallen, zoals vrouwen die van hun balkon vallen.
Een van de slogans van de protestacties – “Femicide is politiek” – onderstreept de verantwoordelijkheid van het heersende beleid in het bevorderen van het klimaat dat misbruik mogelijk maakt. Erdogan en zijn regering hebben het land teruggetrokken uit de Conventie van Istanbul (een internationaal verdrag voor de uitbanning van geweld tegen vrouwen), bespreken de herschrijving van de enige wet die vrouwen beschermt tegen geweld (wet 6284), verheerlijken het kerngezin (waar het meeste geweld wordt gepleegd) ten nadele van vrouwen, enz.
Erdogan staat bekend om uitspraken als “Ik ben tegen keizersnedes en abortussen, en ik weet dat ze met opzet worden uitgevoerd. Dit zijn maatregelen om te voorkomen dat de bevolking van dit land groeit. Ik zie abortus als moord.” Maar geconfronteerd met de woede op straat moest hij wel reageren, zij het alleen door te praten over strengere detentiemaatregelen. Activisten hebben direct gereageerd en waarschuwden dat deze maatregelen het autoritarisme van het regime versterken, niet de rechten van de vrouw. “Hoe kunnen we ons niet realiseren dat deze regels niet zullen worden toegepast op moordenaars maar op journalisten, niet op dieven maar op degenen die hun mening uiten, niet op pesters maar op degenen die tegen hen optreden?” (1)
Een systemisch verschijnsel
Op hetzelfde moment werd Ivoorkust getroffen door de schok van een zoveelste vrouwenmoord in de hoofdstad. De Ligue Ivoirienne des Droits des Femmes (LIDF – Ivoriaanse Liga voor Vrouwenrechten) luidt de noodklok over de toename van seksistisch en seksueel geweld in de afgelopen jaren. Annick Gnazalé (van de Alassane Ouattara Universiteit): “Vrouwen komen in opstand tegen de hegemonie van het patriarchaat. Ze eisen meer rechten, ze eisen hun onafhankelijkheid op, zelfs als ze een relatie hebben. En in het licht van deze sociale verandering klinkt geweld als een wake-up call. (…) Vrouwen accepteren niet langer dat ze passieve slachtoffers zijn. Ze durven hun vrijheid op te eisen. In sommige gevallen lokt deze nieuwe manier van handelen heftige reacties van hun partners uit, die kunnen leiden tot vrouwenmoorden.” (2)
België heeft sinds 2016 het Verdrag van Istanbul ondertekend, maar ons land leeft het verdrag dat verplicht om statistische gegevens over gendergerelateerd geweld te verzamelen, nog steeds niet na. We zijn nog steeds afhankelijk van persartikelen die zijn verzameld op de blog Stop Femicide, die sinds 2019 elk jaar tussen de 24 en 27 vrouwenmoorden telt. Sinds de zomer van 2023 is België samen met Cyprus en Malta een van de drie landen in Europa die femicide wettelijk erkennen. “Het is een kaderwet, zonder dat er veel middelen voor ingezet worden, die beantwoordt aan de noodzaak om statistieken bij te houden, maar die zeer mager is op het vlak van preventie en er is zo goed als niets voorzien op het vlak van primaire preventie [preventie die erop gericht is het risico dat geweld zich voordoet zoveel mogelijk te beperken, zo niet volledig uit te schakelen, in het bijzonder door permanente vorming, noot van de redactie],” argumenteert Sylvie Lausberg, voormalig voorzitster van de Conseil des Femmes francophones de Belgique. “De wet heeft niet tot doel om de mentaliteit te veranderen, dus we pakken de oorzaak van het probleem niet aan. Femicide is het hoogtepunt van een continuüm van geweld.”
De historica Christelle Taraud, die een aantal bijdragen van specialisten over dit onderwerp samenbracht in een recent boek (“Feminicides. Une histoire mondiale”, in 2022 gepubliceerd door La Découverte), benadrukt dit ook: “We moeten erkennen dat dit een systemische misdaad is en dat onze samenlevingen zo in elkaar zitten dat ze misdaden voortbrengen. Het gaat dwars door alle huidskleuren en alle religieuze denominaties heen, het is een wereldwijde pandemie en een planetair fenomeen.”
Volgens UN Women werden in 2022 wereldwijd ongeveer 48.800 vrouwen en meisjes gedood door hun intieme partners of door familieleden. Dit betekent dat elk uur gemiddeld meer dan vijf vrouwen of meisjes worden gedood door een lid van hun eigen familie. Het huis, dat als een veilige ruimte zou moeten worden beschouwd, is de eerste plaats waar een vrouw of kind al op jonge leeftijd te maken krijgt met geweld. In Frankrijk blijft incest levens verwoesten. Elk jaar worden ongeveer 160.000 kinderen seksueel misbruikt… vaak door een familielid. De laatste IPSOS-enquête onthult een angstaanjagende statistiek: een op de tien Fransen zegt slachtoffer te zijn geweest van incest.
Het continuüm van seksistisch en seksueel geweld overal bestrijden
In België werden in 2023 meer dan 11.000 klachten wegens verkrachting ingediend, gemiddeld 30 per dag. Dit cijfer vertegenwoordigt slechts een fractie van het geweld, want volgens de Veiligheidsmonitor wordt 82% van de seksuele aanrandingen niet gemeld. Waarom zouden we verbaasd zijn? Wanneer een slachtoffer een klacht indient, duurt de beproeving lang: medisch en politiepersoneel is niet voldoende opgeleid om hen te ondersteunen en klachten worden niet altijd serieus genomen. Veel klachten worden geseponeerd, en zelfs als ze niet worden geseponeerd, komt het zelden tot een veroordeling.
Afgelopen juni bevestigde het Hof van Beroep in Antwerpen de veroordeling van een 60-jarige gynaecoloog uit Turnhout voor de aanranding en verkrachting van zes patiënten. Hij werd veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf, volledig voorwaardelijk, wat betekent dat de man geen dag in de gevangenis zal doorbrengen. In september werden twee Britse milieuactivisten veroordeeld tot effectieve gevangenisstraf voor het gooien van soep naar een (met glas beschermd) schilderij van Van Gogh. Ongeacht het land, is de logica steeds dezelfde: eigendom wordt beter beschermd door de wet dan de integriteit van mensen, in het bijzonder vrouwen. Klassenjustitie heeft onvermijdelijk ook een seksistisch karakter.
Het gebrek aan middelen voor de strijd tegen seksueel geweld is schrijnend op alle niveaus. Tussen oktober 2017 en december 2023 gingen 12.456 slachtoffers van verkrachting naar een Zorgcentrum na Seksueel Geweld (ZSG). In 2023 was er een stijging met 28% van het aantal behandelde slachtoffers in vergelijking met 2022. Deze stijging komt er vooral door de opening van nieuwe centra, er zijn er momenteel 13, en door betere communicatie over het bestaan ervan. Hoewel er nog veel meer nodig zijn, minstens één centrum op elke universiteitscampus bijvoorbeeld, is de financiering ervan bijzonder onzeker als de N-VA en de MR regeren. De partijen die een federale coalitie willen vormen zijn duidelijk: in september verwierpen ze nog een wetsvoorstel om de periode waarin abortus mag uitgevoerd worden te verlengen tot 18 weken.
In Frankrijk schat de Fondation des Femmes dat het minimumbudget dat de staat zou moeten besteden aan de bescherming van slachtoffers van huiselijk, gendergerelateerd en seksueel geweld 2,6 miljard euro per jaar bedraagt. Het reële budget in 2023 bedroeg amper 184,4 miljoen euro. Het opmaken van een programma op basis van de behoeften waarin moet worden voorzien, zou een grote stap voorwaarts zijn in het bepalen van duidelijke doelstellingen voor de strijd tegen geweld in België. Het gaat natuurlijk om slachtofferhulp en opvanghuizen, met ruimte voor kinderen, maar ook om een gegarandeerde toegang tot sociale huisvesting, zodat mensen in een situatie van economische afhankelijkheid en/of gevaar niet op een wachtlijst moeten wachten voor ze veilig zijn. Aan Franstalige kant is er een belangrijke stap voorwaarts gezet met de introductie van cursussen over relationeel, emotioneel en seksueel onderwijs (EVRAS), maar deze zijn jammerlijk ontoereikend.
Het hele systeem is schuldig, het moet weg!
Het proces over de verkrachtingen in het Franse dorp Mazan toont eens te meer aan hoezeer deze hele maatschappij doordrenkt is van verkrachtingscultuur en gendergerelateerd geweld. “De schaamte moet van kant veranderen,” verklaarde Gisèle Pélicot toen ze een proces achter gesloten deuren weigerde en in het openbaar getuigde tijdens het proces tegen haar 51 verkrachters. Deze inspirerende moed zal een stempel drukken op de acties van 25 november en op al wie zich verzet tegen seksueel geweld. Meer dan 50 jaar voor haar daagde Simone de Beauvoir het idee uit dat geen enkel menselijk wezen onderworpen mag worden aan een vooraf bepaalde bestemming in naam van de “vrouwelijke aard.” Ze deed dit met de zin die een slogan werd: “Je wordt niet als vrouw geboren, je wordt het.” “Vrouwelijkheid wordt op dezelfde manier geconstrueerd als mannelijkheid en viriliteit,” zei ze. Deze sociale constructies en al het geweld dat daaruit voortvloeit kunnen alleen radicaal bestreden worden door een volledige verandering van systeem. Van een systeem dat gebaseerd is op ongelijkheid, onderdrukking en uitbuiting naar een systeem waar de volledige omvang van rijkdom en kennis gebruikt wordt om de ontplooiing van iedereen te garanderen. Deze samenleving van samenwerking en empathie is wat de kern vormt van de feministische socialistische strijd en de opbouw van een democratische socialistische samenleving.
1) “La Turquie bouleversée par un double féminicide”, Marie-Pierre Vérot, gepubliceerd op francetvinfo.fr op 12 oktober 2024.
2) “416 féminicides dans la seule ville d’Abidjan”, la hausse inquiète la Ligue Ivoirienne des Droits des Femmes, Ousmane Badiane, gepubliceerd op 2 oktober 2024 op bbc.com.
